Palitołah Andrej Jahoraŭ: Pieramieny ŭ Biełarusi adbuducca ŭ miežach dvuch hadoŭ
Jak doŭha budzie kiravać Łukašenka? Pra heta razvažaje na «Radyjo Svaboda» analityk Centru eŭrapiejskaj transfarmacyi Andrej Jahoraŭ.
Ci sapraŭdy Biełaruś straciła palityčnuju subjektnaść i całkam apynułasia ŭ abdymkach Maskvy? Jak doŭha budzie kiravać Łukašenka i što realna moža dapamahčy jahonamu sychodu? Pra heta razvažaje analityk Centru eŭrapiejskaj transfarmacyi Andrej Jahoraŭ.
Nakolki Rasieja kantraluje Biełaruś
— Siońnia akreślilisia dźvie vyraznyja dumki palitolahaŭ što da rasiejskaha ŭpłyvu ŭ Biełarusi. Bolšaść schilajecca da dumki, što Maskva ciapier, paśla faktyčna poŭnaha razryvu aficyjnaha Miensku z Zachadam, trymaje Biełaruś pad poŭnym kantrolem. Inšyja ž kažuć, što nia varta prymianšać samastojnaść Łukašenki jak palityka i što mahčymaści ŭpłyvu na jaho z boku Pucina ŭsio ž abmiežavanyja. A jak ličycie vy?
— Abiedźvie pazycyi, pra jakija vy skazali, vykryštalizavalisia jašče ŭ 1990-ja hady. Ale kali pahladzieć na Biełaruś, to jana, viadoma, niezaležnaja kraina. Pavodle teoryi Ŭładzimira Kahanskaha pra imperskuju prastoru, peryferyja imperyi ŭnifikavanaja z centram, a Biełaruś nijak nie ŭnifikavanaja z Maskvoj i nie padobnaja da Smalensku.
Kali vy pierasiakajecie miažu, to adrazu razumiejecie, što Biełaruś — heta nie Rasieja, što heta inšaja kraina. Kali pahladzieć na ekanomiku, to pałova tavarazvarotu Biełarusi prypadaje nie na Rasieju, tak što navat tut Biełaruś tolki napałovu zaležnaja. Pra niezaležnaść Biełarusi śviedčać i rehularnyja «handlovyja vojny» z Rasiejaj, u jakich časam pieramahaje i Biełaruś.
Navat u źniešniaj palitycy Biełaruś — nia poŭny satelit Rasiei, jana nie pryznała Paŭdniovuju Asetyju i Abchaziju i niekatoryja inšyja rasiejskija akty.
Abjektyŭnyja ŭmovy, jakija składajucca histaryčna, niezaležnyja ad Łukašenki. Čaho b jon ni chacieŭ, Biełaruś sama pa sabie niezaležnaja. Tamu jon dziejničaje z ulikam hetaha faktaru, ad jakoha jamu niama kudy padziecca.
Taksama ŭ razvahach pra stratu subjektnaści Biełarusi vyklučajecca biełaruskaje hramadztva. A jano na 70 (ci bolej) adsotkaŭ nastrojena na niezaležnaść. I hety faktar nia moža abyści ni Rasieja, ni dziejučy režym.
— Vy ličycie, što mahčymaści Pucina ŭpłyvać na Biełaruś i sytuacyju ŭ Biełarusi nie biaskoncyja?
— Tak, ja dumaju, što jany vielmi abmiežavanyja. My možam abmiarkoŭvać stupień upłyvu na Biełaruś, jaki maje Rasieja, ale jon dakładna nie vyrašalny. Navat dla ŭstojlivaści režymu Łukašenki rasiejski faktar hałoŭny, ale nie vyrašalny. Kali b letaś padziei razhortvalisia krychu pa-inšamu, to ŭ Rasiei nie było b mahčymaści spynić hetuju transfarmacyju. Jak jany nie zmahli spynić jaje ŭ Armenii.
— Taksama davodzicca čuć i čytać vielmi roznyja dumki pra toje, čaho choča Maskva ad Miensku — poŭnaha źlićcia, ščylnaha sajuźnictva, vajskovaj bazy i h. d. Mnie dyk dziŭna hladzieć na zajavy i vysiłki maskoŭskich palitykaŭ, jakija robiać vyhlad, što nia bačyli i nie razumiejuć padziejaŭ 2020 hodu ŭ Biełarusi. Zdajecca, biełaruski narod vyrazna daŭ zrazumieć, što nia choča abjadnańnia ni z Zachadam, ni z Uschodam, i nia ličyć siabie adzinym narodam z rasiejcami. Na vašu dumku, poŭnaje dałučeńnie Biełarusi da Rasiei ŭ ahladnaj histaryčnaj perspektyvie mahčymaje?
— Na žal, hetaja pahroza isnuje. My bačym, što Maskva damahajecca poŭnaha vykanańnia sajuznaj damovy, a heta de-fakta amal poŭnaja likvidacyja biełaruskaha suverenitetu. Pry poŭnym vykanańni hetaj damovy ŭ Biełarusi zastaniecca 10—15 adsotkaŭ suverenitetu ad taho, što jana maje ciapier.
Z hetaj pahrozaj treba ličycca, i adziny harant taho, što hetaha nia zdarycca, — heta pazycyja biełarusaŭ i ich samaarhanizacyja. Harantavać niezaležnaść nia moža ni Łukašenka, ni mahčymaja źmiena padychodaŭ Kramla — heta moža zrabić tolki biełaruski narod.
Ci stanie Biełaruś pradmietam torhu pamiž ZŠA i Rasiejaj
— U apošnija dni palitolahi zahavaryli pra mahčymaść zaklučeńnia ździełki pamiž Bajdenam i Pucinym, u vyniku jakoj Ukraina, umoŭna kažučy, adydzie Zachadu, a Biełaruś pakinuć Rasiei. Na karyść takoj dumki śviedčyć toje, što pakul nie ŭdałosia arhanizavać sustreču Cichanoŭskaj z Bajdenam, i niaŭdałaja sproba Francyi arhanizavać prysutnaść Cichanoŭskaj na samicie G-7. Jak vy ličycie, takaja ździełka sapraŭdy mahčymaja? ZŠA mohuć pakinuć Biełaruś Rasiei?
— Na žal, my nia viedajem źmiestu taho pakietu, pra jaki Pucin damaŭlajecca z Bajdenam. Tamu składana mierkavać, pra što jany buduć tarhavacca i ci naohuł taki torh mahčymy.
Mnie zdajecca, što havorka budzie iści pra bolš šyrokija pahadnieńni pamiž Rasiejaj i ZŠA, dzie pytańni kštałtu «Ŭkraina ŭ abmien na Biełaruś», abmiarkoŭvacca nia buduć. Chutčej tam buduć vyznačanyja parohavyja linii, naprykład, Ukraina i Biełaruś nie dałučajucca da NATO, a Rasieja nie imkniecca da ich aneksii. Heta moža tyčycca i Prydniastroŭja, i inšych padobnych anklavaŭ.
Tamu ja dumaju, što havorka chutčej budzie iści ab pryncypach uzajemaadnosinaŭ pamiž ZŠA i Rasiejaj.
Kali b da niejkaj damovy nakont Biełarusi dajšło, to ŭ perspektyvie heta było b davoli cikava. Ale, znoŭ ža, klučavy faktar taho, ci budzie Biełaruś pradmietam torhu pamiž Vašynhtonam i Maskvoj, — unutranaja dynamika sytuacyi ŭ Biełarusi.
Kali budzie zastavacca napružanaja sytuacyja praciahłaha hramadzianskaha kanfliktu, jakaja niasie niestabilnaść na miažy Eŭrapiejskaha Źviazu, abo buduć paŭtaracca takija incydenty, jak z samalotam Ryanair, što pahražajuć mižnarodnaj biaśpiecy, tady pytańnie Biełarusi budzie abmiarkoŭvacca asobna.
Ci skarylisia biełarusy i ci stanie Biełaruś Paŭnočnaj Karejaj
— Uładam Biełarusi šlacham vielmi žorstkich represij, zabojstvaŭ i katavańniaŭ udałosia źbić chvalu masavych pratestaŭ. Šmat chto ciapier kaža, što ŭłady pieramahli i Biełaruś ciapier — kanclahier ci turma. Tym nia mienš vy ŭžo trojčy paŭtaryli tezu pra subjektnaść biełaruskaha narodu. Vy ličycie, što narod nie skaryŭsia i ŭsio jašče źjaŭlajecca subjektam pracesu, ci jon staŭ užo tolki abjektam prykładańnia čužych namahańniaŭ — režymu, Maskvy, Zachadu?
— Tak, viadoma, narod pa-raniejšamu subjekt i zaŭsiody byŭ subjektam. Heta nia tolki fenomen 2020 hodu. Kali pahladzieć na šlach niezaležnaj Biełarusi, to narod zaŭsiody byŭ faktaram raźvićcia sytuacyi. Toje, što analityki ihnarujuć hety faktar ci stupień hramadzianskaj aktyŭnaści, — heta prablema tych analitykaŭ i schiemaŭ, jakimi jany karystajucca.
Hramadzkuju aktyŭnaść zdušyć całkam, vyniščyć niemahčyma. Nastroi ludziej i aktyŭnaść, jakuju tyja nastroi pradukujuć, nikudy nia mohuć syści. I asabliva paśla taho, što my pieražyli ŭ 2020 hodzie — heta nikudy nie padzieniecca i zastaniecca jak pamiać. Jak tolki sytuacyja stanie bolš-mienš spryjalnaju, usio vierniecca.
— Značyć, vy ličycie, što Biełaruś nielha zrabić Paŭnočnaj Karejaj?
— Ja dumaju, nielha. U pryncypie, z nas zrabili kvazi-Paŭnočnuju Kareju na praciahu hadoŭ ustalavańnia hetaha režymu, kali ŭłady sprabavali źniščyć usie aktyŭnyja elementy biełaruskaha hramadztva. Ale tut sam režym traplaje ŭ taki paradoks. Kali jon admaŭlajecca ad raźvićcia krainy, to heta padryvaje jaho ekanamičnuju, a značyć, i palityčnuju ŭstojlivaść.
Hramadztva siońnia aryjentujecca na suśvietnuju madel spažyvańnia — ludzi chočuć nabyvać tyja samyja telefony, televizary, mašyny i adpačyvać tam, dzie adpačyvajuć hramadzianie inšych krain. Kali taki ŭzrovień nie zabiaśpiečany, heta vyklikaje niezadavalnieńnie.
Raźvićcio patrebnaje, a kali dać raźvićcio, źjaŭlajecca samastojnaść. A kali dać biełarusu samastojnaść, u jaho źjaŭlajucca dumki pra hramadzianskuju niezaležnaść i kantrol za ŭładaj.
Tamu naš režym viedaje pra hramadztva i ličycca ź im pastajanna, jon zakručvaje ci adkručvaje hajki, hulajecca z hramadztvam, sprabuje jaho mabilizavać, padmanuć, demabilizavać. Heta vidavočny fakt. Čamu heta nievidavočny fakt dla źniešnich i niekatorych unutranych palitolahaŭ, ja nia viedaju.
Jaki efekt dajuć sankcyi
— Sankcyi Zachadu zdolnyja pachisnuć režym u Biełarusi?
— Sami pa sabie, kaniečnie, nie. Sankcyi mohuć upłyvać na ekanamičnyja mahčymaści hetaha režymu. Asabliva pry tym padychodzie, jaki Zachad demanstruje paśla incydentu z samalotam, bo kropkavyja persanalnyja sankcyi zvyčajna nia majuć efektu. Časam jany majuć doŭhaterminovy efekt — prachodzić niekalki hadoŭ, i najaŭnaść sankcyj pačynaje ŭpłyvać na toje, što VUP krainy raście bolš pavolna, čym moh by.
Ale ŭ našaj sytuacyi, kali režym dziela ŭłady hatovy achviaravać dabrabytam hramadzian, heta nia tak važna. Bolš za toje, u nas byvali peryjady, kali režym znachodziŭsia pad persanalnymi sankcyjami, a handlovy abarot z Eŭraźviazam ros.
Tamu ciapier idzie havorka pra sektaralnyja sankcyi, jakija buduć skiravanyja suprać tych halinaŭ ekanomiki, jakija prynosiać najbolšy dachod biudžetu Biełarusi — naftapierapracoŭki i vytvorčaści kalijnych uhnajeńniaŭ. Kali takija sankcyi buduć uviedzienyja, to heta budzie sapraŭdy surjozny padryŭ dachodaŭ režymu, i my zmožam havaryć pra niekalki pracentaŭ skaračeńnia VUP štohod.
Heta budzie adčuvalna dla režymu, buduć skaračacca finansavyja mahčymaści na ŭtrymańnie biudžetnikaŭ, administracyjnaha i siłavoha aparatu. A heta, u svaju čarhu, budzie pravakavać rost administracyjnaha kryzisu ŭ systemie.
Voś ciapier my nazirajem, jak u roznych miescach Biełarusi abvalvajucca masty. Heta moža być i vypadkovaść, ale mnie zdajecca, što heta prajava administracyjnaha kryzisu, bo značnaja častka kvalifikavanych supracoŭnikaŭ sychodzić ź dziaržaŭnaha aparatu i skaračajucca biudžetnyja srodki na ŭtrymańnie aparatu. Hetyja prablemy buduć množycca i vyklikać adpaviednuju reakcyju hramadztva.
Jak doŭha budzie Łukašenka
— Jak vy ličycie, kolki jašče budzie kiravać Alaksandar Łukašenka? Nakont hetaha taksama isnujuć roznyja prahnozy, niechta pradkazvaje chutki sychod, bo nia zmoža ŭtrymać sytuacyju pad kantrolem, niechta kaža, što jon budzie da śmierci i jašče synam pieradaść kiravańnie. Jak ličycie vy?
— Takija persanalisckija režymy amal nikoli nie pieražyvajuć svaich zasnavalnikaŭ — jany pamirajuć abo razam ź imi, abo raniej. I voś my bačym, što ahučanyja sproby nibyta adyści ad persanalisckaha charaktaru režymu, arhanizavać niejki tranzyt ułady — jany niesurjoznyja. Hetaja systema sama nia moža prydumać, jak praciahnuć svajo isnavańnie, dy jašče tak, kab heta było pierakanaŭča. Tamu naŭrad ci ŭłada budzie pieradadzienaja synam, chutčej niejkim pierajemnikam.
Ja b hladzieŭ tut na karotkaterminovuju perspektyvu, bo biełaruskaja revalucyja, jakaja pačałasia ŭ 2020 hodzie, nia skončanaja. Ciapier my pieražyvajem peryjad kontrarevalucyi ci reakcyi ŭnutry revalucyjnaha pracesu, a ŭ krainie nadzvyčajnaje, faktyčna vajennaje, stanovišča.
Ale ŭ systemie padtrymańnia nadzvyčajnaha stanovišča dziaržaŭnaja mašyna doŭha isnavać nia moža. Raniej ci paźniej jana budzie vymušana z roznych pryčyn adkryvacca. Buduć skaračacca dachody, i treba budzie rabić zachady dla liberalizacyi ekanomiki.
Nadzvyčajnaje stanovišča pieranapružvaje ekanomiku, i jana pačnie davać zboi, buduć źnikać stymuły dla abaroncaŭ režymu. Režym pačnie šukać mahčymaści dać ludziam unutry systemy stymuły dla spadziavańniaŭ na budučyniu.
Tamu systema budzie vymušanaja adkryvacca. I voś toje adkryćcio, ja dumaju, moža stać druhim aktam revalucyjnaha pracesu.
Ja nia viedaju, jak heta dakładna budzie adbyvacca — moža, nia vuličnyja pratesty, a adrazu niejkija separatnyja pieramovy z roznymi palityčnymi hrupami, jak u bolš miakkaj formie znajści sposab suisnavańnia dźviuch častak biełaruskaha hramadztva, adna ź jakich choča pieramien, a inšaja supraciŭlajecca i choča zachavać režym Łukašenki. Tym nia mienš heta abaviazkova budzie.
Ja daju, viadoma, spekulatyŭny prahnoz i nie pretenduju na toje, što jon abaviazkova spraŭdzicca, ale dla mianie hetyja haryzonty lažać u perspektyvie dvuch hadoŭ.
