«Kali išoŭ kiroŭcam, bajaŭsia, što budzie šmat niehatyvu». Biełaruskamoŭny taksist — pra siabie, pasažyraŭ i razmovy ŭ sałonie
Kali pa jaho pradpryjemstvie ŭdaryŭ kryzis, Siaržuk Čajka rašyŭsia na ekśpierymient — pajści taksavać. Chłopcu, jaki zaŭsiody havoryć pa-biełarusku, było cikava pahladzieć, jak takoha kiroŭcu ŭsprymuć pasažyry. I zaadno zrabić vyklik intraviertu ŭ sabie. Pra svoj vopyt jon raspavioŭ «Našaj Nivie».
«Z 30 čałaviek u kalektyvie nas zastałosia 5-6»
Na intervju Siaržuk prychodzić u kaściumie.
«Ja nie kožny dzień tak adziavajusia, zvyčajna na śviaty — 8 Sakavika, Dzień Voli. Pasažyry ździŭlajucca: «Daŭno nie bačyli kiroŭcu ŭ pinžaku». U słužbie, dzie ja pracuju, jość peŭny dres-kod — my nie možam apranać spartyŭki, futbołki, bajki. Na leta možna poła abo kašulu z karotkim rukavom.
Ja adnojčy padvoziŭ taksista ubiera, jaki jeździć u taryfie pavyšanaha kamfortu, i jon skardziŭsia: «Kłasna, što čajavyja pakidajuć, ale dres-kod nie mahu ciarpieć».
Siaržuk ź Lidy, jamu 33 hady. Skončyŭ kaledž pa śpiecyjalnaści «techničnaje absłuhoŭvańnie aŭtamabilaŭ», paśla zavočna vučyŭsia ŭ BNTU.
«Kali ŭ kaledžy nas pačali vučyć pa padručnikach 1980-ch hadoŭ i mašynach Savieckaha Sajuza, zrazumieŭ, što tołku ad hetaj adukacyi małavata. Adziny bonus — davali biaspłatna vadzicielskaje paśviedčańnie», — zhadvaje jon.
Chłopiec pracavaŭ kanstruktaram na Lidsielmašy, apierataram łaziernaha stanka na minskich pryvatnych pradpryjemstvach pa mietałaapracoŭcy. A potym zdaryŭsia 2020 hod z karanavirusam i kryzisam.
«Z 30 čałaviek u kalektyvie nas zastałosia 5-6. Ja prychodziŭ pieryjadyčna padpracoŭvać, potym maje hrašovyja zapasy pačali zakančvacca, i treba było apieratyŭna šukać niešta. Pieršaje, što vydała z vakansij, — kiroŭca taksi. Nasamreč ja daŭno pra heta dumaŭ, ale nie rašaŭsia. Mnie było cikava pasprabavać siabie ŭ hetaj prafiesii, jak vopyt. Tamu kali tak skłalisia žyćciovyja abstaviny, ja mocna nie razdumvaŭ».
Tak z sakavika Siaržuk akazaŭsia ŭ słužbie taksi. Źmiena ŭ jaho zvyčajna doŭžycca 9-10 hadzin — heta 17-20 pajezdak.
«Siońnia byli doŭhija pajezdki, pa paŭtary hadziny. U mianie była pajezdka ź mikrarajona Lebiadziny na vulicu Uschodniuju, potym nazad, potym znoŭ tudy i nazad. Žančyna rabiła ramont, i joj treba było ŭziać u kramie ŭzory koleru, pryjechać dadomu padabrać i zabrać patrebnuju farbu», — raskazvaje chłopiec.
Samuju ščodruju katehoryju pasažyraŭ jamu składana nazvać. U siarednim na haściniec pakidajuć rubloŭ 5 na dzień, ale byvajuć ŭdałyja dni, kali atrymlivajecca i 30 rubloŭ.
«Nam jak kiroŭcam taksi možna nie pryšpilvacca, — zaŭvažaje Siaržuk. — Padazraju, što heta źviazana ź minułym, kali prafiesija była niebiaśpiečnaj i ŭ ekstrannych vypadkach možna było chutka źbiehčy. Ja pryšpilvajusia. Možna ličyć siabie boham kiravańnia, ale kali niechta vyskačyć pierad taboj albo prylacić z sustrečnaj, nie dapamohuć nijakija skiły, a remień uratuje».
«Na chłopca, jaki jeździŭ u ruskamoŭnuju škołu, hladzieli, jak na inšapłaniecianina»
U rodnaj Lidzie chłopiec chadziŭ u biełaruskamoŭnuju škołu. Zhadvaje, što tady heta było mejnstrymam:
«U toj čas, kali ja vučyŭsia, u nas było 15 škoł i adna himnazija, ź ich 9 — biełaruskamoŭnyja. Ja žyŭ u novym mikrarajonie, dzie byli dźvie biełaruskamoŭnyja škoły. Niejak u naš dvor pierajechali novyja susiedzi, i syna adpravili vučycca ŭ ruskamoŭnuju škołu ŭ inšy rajon. My na jaho hladzieli, jak na inšapłaniecianina: navošta?
U kaledžy było niekamfortna: my zakančvali školnuju prahramu pa-rusku. Kali ty pryzvyčaiŭsia, što ŭ matematycy jość ličnik i nazoŭnik u drobach, to potym zrazumieć, dzie «čiślitiel» i «znamienatiel» nie prosta.
Na pieršych kursach kaledža ja pačaŭ ulivacca ŭ hramadska-palityčnaje žyćcio — Tavarystva biełaruskaj movy, Małady front. Jakraz zdarylisia vybary 2006 hoda, my tam krychu paahitavali. U toj hod mianie chacieli vyklučyć z kaledža. Tady byŭ artykuł 193 častka 1 — dziejnaść ad imia niezarehistravanaj arhanizacyi. Pa im zaviali spravu na Daškieviča, nas vyklikali jak śviedak.
U mianie nie ŭkładałasia ŭ hałavie: ja ž nie za Kitaj, Amieryku ci Rasiju, čamu ja vorah? Spačatku dapytvaŭ KDB, potym spravu pieradali prakuratury. I tam supracoŭnik, zamiest taho kab nabrać moj asabisty numar, patelefanavaŭ adrazu ŭ kaledž. Dyrektar vielmi spužaŭsia i, navat nie raźbirajučysia, hatovy byŭ adrazu adličyć.
A ja dahetul jakraz u Minsk na 25 Sakavika jeździŭ i zaśviaciŭsia ŭ repartažy NTV. Dumaŭ: na hetym majo navučańnie — usio. Ale ideołah u kaledžy akazaŭsia adekvatnym čałaviekam. Niahledziačy na toje, što ŭ jaho byli supraćlehłyja pohlady, jon pahadziŭsia, što ja maju prava na svaje pierakanańni, i paabiacaŭ, što nie daść, kab mianie vyhnali. Heta było dziŭna na toj momant».
Baćki aktyŭnaść syna-padletka nie ŭchvalali.
«Nie tamu, što nie raździalili maje pohlady. Maci bajałasia, što ŭ mianie mohuć być prablemy», — tłumačyć jon.
«Pa instrukcyi my nie pavinny zavodzić razmovy pra palityku»
Kali Siaržuk išoŭ u taksisty, mieŭ try intaresy — pieraadoleć intravierta ŭ sabie, palepšyć svajo viedańnie horada i pahladzieć reakcyju na biełaruskuju movu. Adznačaje, što razmaŭlaje jon nie z usimi pasažyrami — u słužbie pryniata, što razmovy pačynaje klijent (raptam jamu chočacca jechać u cišy).
«Bolšaść na biełaruskuju movu reahuje pazityŭna. Tyja, kamu padabajecca, buduć asypać ciabie kamplimientami. Jość tyja, chto ździŭlajecca. Tych, kamu nie padabajecca biełaruskaja mova, vielmi mała. U mianie bolš za 700 pajezdak, i takich było čałaviek 5. Jany prasili pa-rusku havaryć. Ja tady prapanoŭvaŭ: davajcie budu pa-biełarusku, kali štości niezrazumieła — budu tłumačyć. U pryncypie na hetym pretenzii skančvajucca.
Nieparazumieńnia nie ŭźnikała. Ja starajusia padbirać varyjanty słoŭ bolš zvykłyja: naprykład, kazać nie rovar, a viełasipied. Mnie zdajecca, hałoŭnaje — kab sam čałaviek nie staviŭ sabie barjer i chacieŭ ciabie zrazumieć.
Adnojčy padvoziŭ viadomaha skulptara Ivana Misko. Jon biedavaŭ, što raniej zaŭsiody razmaŭlaŭ pa-biełarusku, a paśla, jak u vojsku pasłužyŭ u Zabajkalli, radziej staŭ».
Dla tych, chto chacieŭ by pašyrać biełaruskamoŭnuju prastoru, u Sieržuka jość niekalki prostych paradaŭ. Naprykład, karystacca chacia b minimumam słovaŭ pa-biełarusku, jakija viedaješ, — «dziakuj», «kali łaska», «prabačcie». Možna abirać rodnuju movu ŭ interfejsie svaich hadžetaŭ. I nie saromiecca pamyłak.
«Jak kazaŭ spadar Trusaŭ: nie viedajecie biełaruskaj movy — łupicie na trasiancy», — uśmichajecca Siaržuk.
Na fłešcy ŭ chłopca — padborka lohkaj muzyki. Siarod inšaha tam jość pieśni Lavona Volskaha, «Krambambuli», Akute, Nizkiz. Kaža, nakont muzyki nichto z pasažyraŭ jašče nie skardziŭsia.
Klijenty časta sprabujuć zavieści razmovy pra palityku.
«Ale pa instrukcyi my pavinny abo admaŭčacca ŭ takim vypadku, abo pieravieści razmovu ŭ inšy kirunak, — adznačaje Siaržuk. — Z taho, što ja zaŭvažyŭ: tych, chto padtrymlivaje hety režym, vielmi mała. Šmat ludziej stałaha ŭzrostu vystupajuć za pieramieny, što mianie ździviła».
U volny čas chłopiec vandruje pa Biełarusi, cikavicca ŭrbanistykaj i vyrablaje śviacilniki ŭ styli łoft.
Vysnovy, jakija jon zrabiŭ za hetyja miesiacy pracy taksistam, pazityŭnyja.
«Raniej u mianie składałasia mierkavańnie, što ludzi nie hatovy da biełaruskaj movy. Kali ja išoŭ u taksi, bajaŭsia, što budzie šmat niehatyvu, nieparazumieńnia. Ale, na ščaście, usio skłałasia inakš. Dumaju, vialikaja zasłuha tut jość i padziej, jakija adbylisia paśla vybaraŭ. Ludzi źviarnuli ŭvahu, što jość samaidentyčnaść narodu, i mova adzin z asnoŭnych pakazčykaŭ samaidentyčnaści».
