Błakada Bierlina. Jak Zachad pakazaŭ svaju rašučaść u krytyčny momant
Zachodni Bierlin: 2 miljony žycharoŭ, 323 dni błakady, 200 tysiač samalota-vyletaŭ, 2,3 miljona ton pieraviezienych hruzaŭ, 25 raźbitych samalotaŭ i 101 zahinuły. Pra adnu z samych hrandyjoznych humanitarnych apieracyj XX stahodździa piša Andrej Akuška.
Bierlincy nazirajuć, jak u aeraporcie Tempielhof siadaje samalot C-54, 1948 hod. wikimedia commons
Viasna 1945 hoda nabližałasia da zaviaršeńnia. Sajuźniki pa Antyhitleraŭskaj kaalicyi spynilisia na damoŭlenych rubiažach. Vorah byŭ źniščany, supolnaja meta dasiahnutaja.
U ejfaryi pieršych dzion pieramohi hałoŭnakamandujučy zachodnimi armijami, amierykaniec Duajt Ejzienchaŭer, jašče spadziavaŭsia, što Bierlin stanie «ekśpierymientalnaj łabaratoryjaj dla raźvićcia mižnarodnaha supracoŭnictva». Ale vielmi chutka tut zapracavała inšaja łabaratoryja — łabaratoryja chałodnaj vajny. Jak trapna adznačyŭ u svajoj pramovie saviecki ministr zamiežnych spraŭ Viačasłaŭ Mołataŭ, «toje, što adbyvajecca ź Bierlinam, adbyvajecca z Hiermanijaj. Toje, što adbyvajecca z Hiermanijaj, adbyvajecca ź Jeŭropaj».
Baraćba za Jeŭropu pačałasia ŭ Bierlinie.
Čempijanat pa pieraciahvańni koŭdry
U pieršyja paślavajennyja hady Hiermanija, padzielenaja na zony akupacyi, kiravałasia praz Sajuźnickuju Kantrolnuju radu, u jakuju ŭvachodzili pradstaŭniki ŭsich vialikich dziaržaŭ Antyhitleraŭskaj kaalicyi. Ale vielmi chutka hetaja rada pieratvaryłasia ŭ fikcyju. Kožnaja administracyja ŭ svajoj zonie rabiła toje, što adpaviadała jaje intaresam, nie zvažajučy na mierkavańni inšych.
Pieršapačatkova płanavałasia, što z časam pieramožcy pieradaduć kiravańnie novamu niamieckamu ŭradu, a Hiermanija budzie adzinaj. Stalin byŭ nie suprać takoha płana, ale zachodnija ekśpierty ličyli, što za hetaj dobrazyčlivaściu ŭ dačynieńni da zrynutaha voraha chavajecca spadzieŭ na avałodańnie ŭsioj krainaj całkam.
Zachadu kamunistyčnaja Hiermanija była nie patrebnaja, tamu sajuźniki pačali jak maha chutčej ubudoŭvać svaje zony akupacyi ŭ adzinuju ekanamičnuju prastoru z kapitalistyčnymi krainami.
U samym pačatku 1947 hoda amierykancy i brytancy abjadnali svaje zony akupacyi ŭ adnu. Hetaje protadziaržaŭnaje ŭtvareńnie atrymała nazvu «Bizonija». ZŠA ŭklučyła «Bizoniju» ŭ płan dapamohi Maršała i pačała adnaŭleńnie razburanaj vajnoj ekanomiki.
Francuzy ŭ toj čas aścierahalisia adradžeńnia «Hiermanskaha Rejcha» i mocna supraciŭlalisia amierykana-brytanskim płanam pa pabudovie novaj niamieckaj dziaržavy. Ale brytancy chutka znajšli nitački, za jakija treba było paciahnuć, kab padšturchnuć niadbałaha sajuźnika da patrebnych dziejańniaŭ. U siaredzinie 1947 hoda Brytanija kardynalna pamienšyła vyvaz vuhalu z Rurskaha basiejna ŭ Francyju, z-za čaho ŭ krainie pačaŭsia enierhietyčny hoład. Francuzy namiok zrazumieli i chutka dałučyli svaju zonu akupacyi da «Bizonii». Tak uźnikła «Tryzonija». Da stvareńnia Fiederatyŭnaj Respubliki Hiermanija zastavaŭsia adzin krok.
Hiermanskaja ž stalica zastavałasia padzielenaj na dźvie častki — Zachodni i Uschodni Bierlin. Piarčynku hetaj hieapalityčnaj stravie dadavaŭ toj fakt, što horad znachodziŭsia ŭ hłybini savieckaj zony. Da miažy z brytanskaj zonaj adsiul było bolš za sto kiłamietraŭ. Zachodni Bierlin staŭ ankłavam sajuźnikaŭ u varožym savieckim atačeńni. I Saviecki Sajuz nie praminuŭ skarystacca takim stanoviščam, kab nacisnuć na zachodnich partnioraŭ.
Viasnovaje abvastreńnie
Situacyja pačała raspalvacca ŭ 1946 hodzie. SSSR u adnabakovym paradku prypyniŭ pastaŭki praduktaŭ sa svajoj zony akupacyi ŭ zachodnija. ZŠA ŭ adkaz zabaranili savietam vyvozić z amierykanskaj zony demantavanaje abstalavańnie pramysłovych pradpryjemstvaŭ, jakoje naležała Savieckamu Sajuzu pa zakonie ab reparacyjach. SSSR tady pačaŭ abmiažoŭvać prysutnaść sajuźnickich vojsk u svajoj zonie, savieckija patruli stali spyniać i praviarać kanvoi, jakija išli ŭ Zachodni Bierlin.
U samim Bierlinie, jaki farmalna ličyŭsia adzinym horadam, u kastryčniku 1946 hoda prajšli vybary ŭ haradski parłamient, dzie prasavieckaja Sacyjalistyčnaja adzinaja partyja nabrała ŭsiaho 19,8% hałasoŭ. Prazachodnija deputaty abrali meram horada Ernsta Rojtera, jaki nie zadavolvaŭ saviecki bok.
U studzieni 1948 hoda kiroŭcam transpartnych srodkaŭ z Zachodniaha Bierlina zabaranili jechać va Uschodni bieź śpiecyjalnaha propuska. Chutka pačali zatrymlivać i ciahniki. Lidar niamieckich kamunistaŭ Vilhielm Pik prapanavaŭ pajści jašče dalej, kab vymusić zachodnija dziaržavy pakinuć Bierlin.
Z 1 krasavika suviaź pamiž zachodnimi zonami horada i ŭschodniaj amal spyniłasia. Savieckaja presa apraŭdvała heta tym, što praź miažu prabirajucca «bandyty i terarysty».
Kamandujučy vojskami ŭ amierykanskaj zonie hienierał Lusius Klej zabiŭ tryvohu i pisaŭ, što «ruskija žadajuć vykinuć nas ź Bierlina». Jon prapanavaŭ stralać u savieckich sałdat, jakija pasprabujuć spyniać kanvoi. Jaho padtrymali vajskoŭcy, ale prezident Hary Trumen vahaŭsia. Jon dumaŭ, što SSSR blefuje i nie pakinie dvuchmiljonny horad biez srodkaŭ da isnavańnia.
Klej, adnak, nie staŭ ryzykavać i ŭžo 1 krasavika 1948 hoda arhanizavaŭ probnuju pavietranuju dastaŭku hruzaŭ dla harnizonaŭ Zachodniaha Bierlina. U pieršy dzień transpartniki pryvieźli tolki 7,5 tony, u nastupny — 42,5 tony, a 3 krasavika — užo 84 tony. U adkaz na zatrymańni kanvojaŭ amierykancy zabłakavali adzin z savieckich administracyjnych budynkaŭ. U hazietach pačalisia razmovy ab vajnie.
Apošniaja kropla
Zachodnija sajuźniki poŭnym chodam išli da stvareńnia asobnaj demakratyčnaj Hiermanii, uklučanaj u kapitalistyčny śviet. 18 červienia 1948 hoda było abvieščana ab uviadzieńni na terytoryi «Tryzonii» novaj valuty — niamieckaj marki. Savieckaja zona akupacyi ŭ raźlik nie brałasia, Zachad daŭno machnuŭ na jaje rukoj. Ale na toje, kab ekanamična adbić u savietaŭ Bierlin, spadzieŭ jašče zastavaŭsia. 24 červienia pačaŭsia abmien starych rejchsmarak na novyja hrošy, i ŭ Bierlin z zachadu pajšli karavany z novaj valutaj. Dla savietaŭ heta stała apošniaj kroplaj.
U samalot zahružajuć małako dla Zachodniaha Bierlina. wikimedia commons
24 červienia pačałasia sapraŭdnaja błakada. Byli zabaronienyja pastaŭki praduktaŭ i tavaraŭ u Zachodni Bierlin. Savieckaja prapahanda zajaviła, što chutka spynicca i vodazabieśpiačeńnie. Spałochanyja žychary kinulisia napaŭniać viodry i ledź nie pakinuli horad biez vady.
Bierlincy bajalisia, što ich zdaduć. Ale amierykancy nie zdali. Utrymańnie i zabieśpiačeńnie Zachodniaha Bierlina va ŭmovach błakady stała spravaj honaru dla abjadnanaha amierykanskaha, brytanskaha i francuzskaha kamandavańnia. Znoŭ zapracavaŭ pavietrany most. Pradbačlivy Klej zapuściŭ jaho jašče 21 červienia, a 24-ha da prahramy dałučylisia brytancy.
Nie vychodziačy z samalotaŭ
Pa padlikach brytanskich ekśpiertaŭ, dla taho, kab minimalna zabiaśpiečyć patreby dvuchmiljonnaha Zachodniaha Bierlina, treba było dastaŭlać 5000 ton hruzaŭ za sutki. Pryčym charčavańnie składała tolki treciuju častku ad hetaj ličby, a dźvie traciny zajmała paliva dla elektrastancyj i transpartu. U pieršyja dni amierykancam udałosia naładzić pieravozku 300 ton hruzaŭ u dzień. Brytancy pieravozili 400 ton. Da zapavietnaj ličby 5 000 było jašče daloka.
Haziety i radyjo savieckaj zony Bierlina kpili sa sprob sajuźnikaŭ zabiaśpiečyć horad pa pavietry.
Adnak nasupierak prapahandzie pastaŭki raśli z kožnym dniom. U Jeŭropu pieravodzilisia transpartnyja samaloty ź inšych rajonaŭ śvietu — navat z Havajaŭ! 2 lipienia kolkaść pryviezienych hruzaŭ pieravysiła 1 000 ton, ale hetaha ŭsiaho jašče było niedastatkova.
Kamandavańnie sajuźnikaŭ pačało šukać šlachi pa ŭdaskanaleńni pracy pavietranaha zabieśpiačeńnia horada. U Hiermaniju byŭ nakiravany śpiec pa «pavietranych mastach» — hienierał-lejtenant Uiljam Tanier. U časy vajny jon paśpiachova zabiaśpiečvaŭ pa pavietry ŭsim nieabchodnym armiju hamińdanaŭskaha Kitaja ŭ jaje baraćbie suprać Japonii na kantyniencie. U pieršy ž jaho prylot u Bierlin adbyłasia katastrofa.
U piatnicu 13 žniŭnia, kali Tanier jašče znachodziŭsia ŭ niebie, adzin z transpartnikaŭ raźbiŭsia z-za drennaj bačnaści. Samaloty tady išli sucelnym patokam. Druhi samalot zachodziŭ na pasadku i byŭ paškodžany. Treci adviarnuŭ ad miesca katastrofy i zahruz na niedabudavanaj pałasie. Astatnim pryjšoŭ zahad zastavacca ŭ pavietry jak maha dalej. Tanier zrazumieŭ, što naziemnyja słužby stracili kantrol nad situacyjaj, i patrabavaŭ ad usich paviarnuć dadomu. Ad usich, akramia svajho piłota.
Paśla pryziamleńnia Tanier navioŭ paradak. Jon raspracavaŭ žorstkija praviły pasadki, jakija dazvolili paźbiehnuć novych katastrof. Uvioŭ i inšyja miery, naprykład, zabaraniŭ ekipažam pakidać samaloty, pakul idzie razhruzka. Heta skaraciła čas prastoju. Pry hetym hienierał-lejtenant dobra razumieŭ patreby piłotaŭ. I addaŭ jašče adzin zahad — stvaryć na džypach mabilnyja zakusačnyja. Aficyjantkami tam pracavali pryhožyja bierlinki, i lotčyki byli tolki radyja takim źmienam.
Pomnik 70 brytanskim i amierykanskim lotčykam, jakija addali žyćcio dziela zabieśpiačeńnia žyćcia bierlincaŭ. wikimedia commons
Aptymizacyja dała plon. Chutka aeraporty Zachodniaha Bierlina stali pracavać jak dobra naładžanaja kanviejernaja stužka: kožnyja 3 chviliny na pałasu sadziŭsia samalot, na razhruzku traciłasia ad 10 da 30 chvilin (rekordnaj stała razhruzka 10-tonnaha samalota z vuhalem za 4 chviliny i 30 siekundaŭ, jakuju vykanała kamanda z 12 čałaviek), karotki pierakus dla ekipaža — i znoŭku ŭ nieba.
Da kanca žniŭnia «pavietrany most» pačaŭ dastaŭlać u Zachodni Bierlin pa 4500 ton hruzaŭ u dzień, čaho ŭžo było amal całkam dastatkova, kab zabiaśpiečyć patreby horada (dla paraŭnańnia: u čas Stalinhradskaj bitvy niamieckaja avijacyja ŭ najlepšyja dni dastaŭlała akružanaj 100-tysiačnaj armii Frydrycha Paŭlusa ŭsiaho pa 150 ton prypasaŭ u dzień). A 18 vieraśnia ŭ ZŠA z nahody śviatkavańnia Dnia vajenna-pavietranych sił dastavili ŭ Bierlin rekordnuju kolkaść hruzaŭ — 7 000 ton. Jašče bolš za 1 200 ton pryvieźli brytancy. Heta była pieramoha — ciapier Bierlin moh vyžyć dziakujučy avijacyi. Savieckija ŚMI zrazu zabylisia na svoj skieptycyzm i pačali śpiavać inšyja pieśni.
Błakada błakadaj, a kartki kartkami
Saviecki Sajuz, prestyž jakoha ŭ vyniku błakady mocna paciarpieŭ, zadumaŭsia pra svaju reputacyju. U žniŭni 1948 hoda žycharam Zachodniaha Bierlina prapanavali pryjści ŭ savieckuju zonu akupacyi, zarehistravacca ŭ śpiecyjalnych punktach i atrymać praduktovyja kartki, jakija možna atavaryć u luboj kramie Uschodniaha Bierlina.
Choć hruzavy ruch pamiž Zachodnim i Uschodnim Bierlinam byŭ spynieny, luby žychar horada moh volna pieramiaščacca pa ŭsim Bierlinie piecham ci na hramadskim transparcie. Kala 111 tysiač žycharoŭ zachodniaha siektara pracavali ci vučylisia va ŭschodnim, i jašče 106 tysiač kožny dzień jeździli ŭ advarotnym kirunku. Cikavy fakt: budynak cyvilnaj administracyi horada znachodziŭsia na savieckaj terytoryi, mer i deputaty, abranyja ŭ asnoŭnym z zachodnich zon, kožny dzień chadzili tudy na pracu z Zachodniaha Bierlina.
Znajšłosia niamała zachodniebierlincaŭ, jakija vyrašyli skarystacca z hetaj savieckaj prapanovy. Za pieršyja čatyry dni žniŭnia 22 tysiačy čałaviek atrymali kartki na ŭschodzie. Amierykancy prajavili tut ćviordaść i pačali čystku ŭ šerahach palicyi svajoj zony. Usie, chto atrymlivaŭ savieckuju dapamohu, byli zvolnienyja biez prava dalej zajmać pasady ŭ dziaržsłužbach. Tym nie mienš na pačatku 1949 hoda kala 100 tysiač žycharoŭ Zachodniaha Bierlina atrymlivali dapamohu na ŭschodzie.
Dažyli da viasny
Saviecki bok spadziavaŭsia, što z nadychodam zimy «pavietrany most» zabuksuje. I sapraŭdy, karotkija dni i drennaje nadvorje źnizili intensiŭnaść palotaŭ. U siaredzinie śniežnia kamandujučy brytanskimi siłami ŭ Hiermanii hienierał Brajan Robiertsan kazaŭ, što ŭ chałodnyja miesiacy nierealna pryvieźci ŭsio nieabchodnaje. Ale bierlincy zaciahnuli pajasy i dažyli da viasny.
U sakaviku tolki amierykancy dastaŭlali ŭžo 6 300 ton hruzaŭ na dzień, u krasaviku — 7 850, a ŭ mai — 8 000. Taki ž samy byŭ abjom pieravozak pa čyhuncy ŭ časy da błakady. U siaredzinie viasny ZŠA praviali jašče adnu akcyju — «Parad na Vialikdzień». Za sutki była pryviezienaja rekordnaja kolkaść hruzaŭ — amal 13 tysiač ton. Tym nie mienš ekanomika Zachodniaha Bierlina viasnoj 1949-ha adčuvała siabie nie vielmi dobra. Z 890 tysiač darosłych biez dachodaŭ zastalisia 156 tysiač, jašče niekalki socień tysiač pracavali niapoŭny dzień. 6 tysiač firmaŭ začynilisia, 12 tysiač apynulisia na miažy bankructva.
U studzieni 1949 hoda Stalin zrazumieŭ, što skaryć bierlincaŭ nie ŭdasca. Jaho palityka tolki mabilizoŭvała niemcaŭ i zbližała ich z amierykancami. U vyniku SSSR pahadziŭsia na pieramovy i 11 maja błakada spyniłasia. Uviečary elektryčnaść sa stancyj va ŭschodniaj zonie ŭpieršyniu amal za hod pajšła ŭ zachodniuju. Adnaviŭsia šlach ciahnikoŭ i aŭtatranspartu. Dziesiać z pałovaj miesiacaŭ vyprabavańniaŭ skončylisia, napieradzie byli 40 doŭhich hadoŭ.
Berliner Mauer
Padzieł Hiermanii byŭ faktyčna ŭchvaleny ŭsimi bakami. 23 maja 1949 hoda ŭ zachodnich zonach źjaviłasia Fiederatyŭnaja Respublika Hiermanija, a 7 kastryčnika ŭ savieckaj — Hiermanskaja Demakratyčnaja Respublika. Uschodni Bierlin staŭ stalicaj HDR, a dziaržaŭnyja orhany FRH raźmiaścilisia ŭ inšym miescy — nievialikim horadzie Bon na zachadzie krainy.
Za mahčymaść svabodna pieramiaščacca praz Brandenburhskuju bramu bierlincy doŭha zmahalisia. depositphotos.com by Ariy65
Zachodni Bierlin zajmieŭ śpiecyjalny status, ale SSSR nie spyniŭ sprobaŭ jaho padparadkavać. Na miažy 1950—1960-ch hadoŭ pačałasia čarhovaja kanfrantacyja. Z savieckaj zony ŭ FRH ludzi biehli sotniami tysiač. Skončyłasia tym, što ŭ 1961-m terytoryju Zachodniaha Bierlina akružyli ścianoj. Ale i praz «maŭer» z sacyjalistyčnaha raju sprabavali ŭciačy tysiačy ludziej. Vyžyli nie ŭsie, mnohich zastrelili pamiežniki. Žyćcio trochi palepšała tolki tady, kali ŭ 1971 hodzie było zaklučanaje čatyrochbakovaje pahadnieńnie pa Zachodnim Bierlinie. Horad bolš nie abmiažoŭvali ŭ pastaŭkach tavaraŭ, a HDR navat pahadziłasia pastaŭlać jamu svaju elektraenierhiju. Tym nie mienš zusim narmalnym žyćcio bierlincaŭ stała tolki paśla abjadnańnia Hiermanii ŭ 1990 hodzie.
Hienierał Lusius Klej
(1898—1978), jak i mnohija amierykanskija vajskoŭcy, byŭ vypusknikom znakamitaj akademii va Uest-Pojncie. U 1930—1940-ja hady zajmaŭsia maštabnymi inžyniernymi prajektami. Jon kantralavaŭ budaŭnictva aeraportaŭ, jakija stali padmurkam sistemy hramadzianskaj avijacyi ZŠA, i kuryravaŭ uźviadzieńnie damby Denisan u Techasie — na toj momant najvyšejšaj płaciny ŭ śviecie.
Klej byŭ pracaholikam. Jon navat zabyvaŭsia pajeści, kali zajmaŭsia čarhovym prajektam. Zatoje ŭmieŭ navieści paradak tam, dzie inšyja pasavali. U sakaviku 1947-ha Kleja pryznačyli kiraŭnikom amierykanskaj administracyi ŭ Hiermanii. Prezident Trumen pastaviŭ hienierału zadaču adnavić ekanomiku krainy. Klej uziaŭsia za spravu, ale dabicca chutkich vynikaŭ jamu pieraškodziła błakada Bierlina. Zamiest ekanomiki pryjšłosia zajmacca arhanizacyjaj «pavietranaha liftu». Klej viarnuŭsia na radzimu tolki tady, kali błakada była skončanaja.
Paźniej hienierał jašče nie raz supraćstajaŭ SSSR. Jon byŭ adnym z aŭtaraŭ kancepcyi «kulturnaj chałodnaj vajny» i raspracoŭvaŭ mietady kontrprapahandy. Taksama hienierał vykonvaŭ daručeńni prezidentaŭ ZŠA i dapamahaŭ naładzić žyćcio ŭ Zachodnim Bierlinie ŭ 1961-m, kali SSSR abnios jaho ścianoj. Udziačnyja žychary horada i zaraz šanujuć pamiać hienierała, jakoha nazyvajuć «abaroncam svabody».
