Haradzienski historyk zajaviŭ, što rekanstrukcyja moža źniščyć Stary zamak
Haradzienski historyk Andrej Čarniakievič źviarnuŭsia da staršyni Hrodzienskaha abłvykankama z adkrytym listom, u jakim jon prosić adkłaści ŭzhadnieńnie i pryniaćcie druhoj čarhi rekanstrukcyi Staroha zamka ŭ Hrodnie.
Fota Siarhieja Hudzilina.
«Palityčnyja padziei, što adbyvajucca ŭ našaj krainie apošnim časam, prymusili zabycca na inšyja prablemy, adnak heta nie aznačaje, byccam jany pierastali isnavać. Bolš za toje — mienavita zaraz prymajucca rašeńni, admianić jakija paźniej užo nie atrymajecca. Havorka idzie pra prajekt druhoj čarhi rekanstrukcyi Staroha zamka ŭ Hrodna, jaki, faktyčna, stavić pad pahrozu źniščeńnia ŭnikalny dla Biełarusi histaryčny pomnik.
Raspracavany jašče ŭ pačatku 1990-ch hh. prajekt adbudovy karaleŭskaha zamka źjaŭlajecca sastarełym, navukova nieabhruntavanym, raspracavanym biez uliku ŭžo nazapašanaha dośviedu. Na žal, my nie viedajem, jak dakładna vyhladaŭ zamak u časy Stefana Batoryja, kali jon tolki paŭstaŭ. My nie možam pierakanaŭča śćviardžać, chto z architektaraŭ jaho budavaŭ, pra što było ŭžo šmat skazana dy napisana śpiecyjalistami jašče napiaredadni pieršaj čarhi rekanstrukcyi. Tamu toje, što atrymałasia ŭ vyniku rabot na pieršaj čarzie rekanstrukcyi, nielha nazvać inakš, jak kazačnym zamkam, stvoranym fantazijaj sučasnych dojlidaŭ. Tym nie mienš, sapraŭdnyja karaleŭskija mury, prynamsi zbolšaha, hety etap rekanstrukcyi pieražyli. Zaraz ža situacyja karennym čynam źmianiłasia. Toj pałac, jakija my siońnia bačym, — heta spałučeńnie roznych epoch, architekturnych stylaŭ, roznaj unutranaj płaniroŭki, jakija razam stvarajuć žyvy arhanizm, tady jak pamyłkovaja kancepcyja, što patrabuje pabudavać mienavita «pałac Batoryja» i nijaki inšy, pahražaje źniščeńniu hetaha kaštoŭnaha pomnika. Nam prapanujuć pabudavać uzamien staražytnaj kamianicy, dzie kožnaje sklapieńnie zachoŭvaje pamiać pra minułyja stahodździ, darahi mulaž, pazbaŭleny ŭsialakaha duchu historyi; zamianić aŭtentyčny, sapraŭdny skarb prykraj padrobkaj! Heta jak zamiena załatoha samarodka šklanymi pacierkami.
Adnak adna sprava, kali histaryčnaja butaforyja paŭstaje na pustym miescy, i zusim inšaja, kali dziela jaje buduć raźbirać — zabivać historyju! «Nie zrabi horš» — voś pra što my pavinny pamiatać siońnia, praciahvajučy rekanstrukcyju, pakul jašče mahčyma paśpieć pierahladzieć sumnieŭnyja architekturnyja rašeńni dy vypravić vidavočnyja pamyłki. Jak nielha «dla simietryi» pryšyć čałavieku jašče adnu hałavu, tak nielha histaryčnamu budynku dadać jašče adzin pavierch. Kožnaja źniataja cahlina, kožny źniščany mietr kulturnaha słoju stanie napaminam pra sučasnych Hierastrataŭ… Ale navat heta jašče nie ŭsio. Paśla zakančeńnia druhoj čarhi budaŭnictva tearetyčna nas čakaje treciaja čarha rekanstrukcyi, pra jakuju siońnia ŭsłych navat nie zhadvajuć. A ŭsio praz toje, što, pavodle papiarednich płanaŭ, dla pabudovy zamka «jak u Batoryja», pryjdziecca… dasypać častku Zamkavaj hary. I heta zamiest taho, kab užo siońnia ŭziać pad achovu tyja histaryčnyja mury, jakija razburajucca prosta na našych vačach!
Zaklikaju nieadkładna pierahledzieć jak sam prajekt druhoj čarhi, tak i ŭsiu kancepcyju rekanstrukcyi Staroha zamka. Pavodle našaha mierkavańnia, treba adyści ad idei adnaŭleńnia Staroha zamka na «epochu Stefana Batoryja», bo ŭ vyniku jaje realizacyi my ryzykujem atrymać sucelny mulaž. Ja prapanuju pakazać usiu unikalnaść Zamkavaj hary, dzie žyćcio nie pieraryvałasia voś užo amal tysiaču hadoŭ. Heta značyć — adnavić budynak zamka, maksimalna zachoŭvajučy ŭsie napłastavańni i architekturnyja elemienty 17 — 18 stst.,; a što datyčyć treciaj čarhi, to naohuł varta maksimalna zasiarodzicca nie na budaŭnictvie, a na kansiervacyi abjektaŭ 12 — 17 stst.: Nižniaj i Vierchniaj cerkvaŭ, Kniažackaha cierama i inš., stvareńni svojeasablivaha padziemnaha Hrodna, jakomu nie budzie roŭnych nie tolki ŭ Biełarusi, ale i va ŭsim rehijonie. My majem šaniec zbudavać nie pryvidny zamak, ale atrymać unikalny archieałahična-architekturny ansambl abjektaŭ 12 — 17 stst. (treciaja čarha), rekanstrukcyi na epochu 16 st. (pieršaja čarha) i zamka 16 — 19 stst. (druhaja čarha). Zaklikaju abmierkavać hetaje pytańnie jak maha šyrej z udziełam navukoŭcaŭ i hramadskaści», — kaža historyk.
Adnaŭlajuć Stary zamak u Hrodnie pa prajekcie architektara Uładzimira Bačkova. Miarkujecca, što abarončaje zbudavańnie pavinna ŭ vyniku atrymacca takim, jakim jano było ŭ časy žyćcia Stefana Batoryja. Adnak rekanstrukcyja zamka ŭ Hrodnie z samaha pačatku vyklikała šmat sprečak u navukovych kołach.
