Valer Bułhakaŭ: Resurs łukašenkaŭskaj sistemy jašče nie całkam vyčarpany
Redaktar časopisa «Arche» Valer Bułhakaŭ u intervju «Radyjo Svaboda» adkazvaje na pytańnie, navošta Łukašenku patrebny Ŭsiebiełaruski schod, tłumačyć, čym niezadavolenaja Maskva, i pravodzić paraleli pamiž siońniašniaj Biełaruśsiu i Polščaj 1950-ch.
Fota z sajta BAŽ
— Ciapierašni Ŭsiebiełaruski Schod projdzie ŭ niezvyčajnaj dla ŭładaŭ palityčnaj sytuacyi, kali Alaksandar Łukašenka straciŭ lehitymnaść i za miežami krainy, i dla bolšaści biełaruskaha hramadztva. Ci možna mierkavać, što hetym Schodam ułady ŭ tym liku staviać zadaču pa reanimacyi svajoj lehitymnaści?
— Ja dumaju, što Ŭsiebiełaruski Schod — heta mierapryjemstva, jakoje nijak nie ŭpłyvaje na padvyšeńnie lehitymnaści biełaruskaha režymu. Hety Schod adpačatku nie lehitymny, nijak nie źviazany z narodnym volevyjaŭleńniem, pravodzicca zusim dla inšych metaŭ. Najpierš — heta mabilizacyja dziaržaŭnaha aparatu dziela zmahańnia z novymi vyklikami. Pa-druhoje — demanstracyja rašučaści Alaksandra Łukašenki hnuć svaju liniju da kanca.
Ja nie ŭjaŭlaju, jak zboryšča čynoŭnikaŭ roznaha kalibru moža niejkim čynam paćviardžać lehitymnaść. Faktyčna ŭ Biełarusi nie isnuje vybarnych pasadaŭ, de-fakta ŭsia vertykal ułady kantralujecca z samaha vierchu. Havorka idzie najpierš pra toje, što Łukašenka jašče raz paŭstanie pierad svajoj aporaj, dziaržaŭnym aparatam i siłavikami — kab znoŭ zaśviedčyć svoj žorstki kurs.
Mahčyma, možna budzie nazirać i peŭnaje źniešniepalityčnaje pasłańnie. Bo Schod budzie mieć niejkija adnosiny da hetaj zvanaj «kanstytucyjnaj reformy». Užo źjavilisia źlivy, nibyta, pavodle peŭnych prajektaŭ, Schod budzie zaćviardžać vyniki prezydenckich vybaraŭ. Davoli absurdnaje novaŭviadzieńnie.
— Vy skazali, što Łukašenka pažadaje znoŭ zaśviedčyć svoj žorstki kurs. Niekatoryja ahladalniki śćviardžajuć, što va ŭładaŭ užo niama nieabchodnaści pašyrać represii, bo chutka daviadziecca znoŭ šukać dyjaloh z Zachadam. Inšyja ž kažuć, naadvarot, što represii buduć tolki pašyracca.
— Kali kazać pra knihavydavieckaje ci medyjnaje pole — to ničoha nia kaža, što represii źmianšajucca. Kožny tydzień prynosić infarmacyju, što niechta aryštavany, niedzie adbyŭsia pieratrus. Kurs vybrany adnaznačna. Kurs nia stolki na źniščeńnie niejkich asiarodkaŭ, a na padaŭleńnie luboj aktyŭnaści, jakaja moža źviazvacca ŭładaj ź inšadumstvam.
Tamu ja nie razumieju acenki, što represii buduć zhortvacca. Machavik represijaŭ narastaje, dastatkova zirnuć statystyku palityčnych artykułaŭ. Ciapier inšadumstva padaŭlajuć i pa ekanamičnych artykułach. Ułada viadzie šyrokamaštabnuju začystku kulturnickaha i medyjnaha pola, bolšaść drukavanych ŚMI ŭžo faktyčna spynili svajo isnavańnie.
Hetaje svajo pasłańnie Łukašenka niejkim čynam budzie pieradavać dziaržaŭnamu aparatu. Kurs na zachavańnie ŭłady budzie praciahnuty lubym koštam. Mahčyma, budzie dadziena acenka planam prasoŭvańnia «kanstytucyjnaj reformy» pa nieprymalnych dla Łukašenki scenarach zvonku. Mahčyma, jon zajavić, što hetamu nie byvać, i pradstavić svoj scenar transfarmacyi.
— Ličycca, što Łukašenka paabiacaŭ Pucinu na sustrečy ŭ Sočy ŭ vieraśni 2020 hodu peŭnuju kanstytucyjnuju reformu. Ale ci sapraŭdy Maskva chacieła b, kab u Biełarusi adbylisia niejkija instytucyjnyja pieramieny? Ci joj heta asabliva nia treba, a Kreml tolki chvalavała, kab sytuacyja ŭ Biełarusi supakoiłasia, niavažna, jakim čynam?
— Biezumoŭna, što Rasieja čym dalej, tym mieniej zadavolenaja tym, što adbyvajecca ŭ Biełarusi. Adbyvajecca dyfuzija, razmyvańnie biełaruska-rasiejskich aficyjnych adnosinaŭ. Pryčynaŭ tut šmat, ale asnoŭnaja — Kreml imkniecca stvarać vakoł Rasiei hieapalityčnuju zonu, u jakoj kirujuć jahonyja maryjanetki albo satelity, jakija ad pačatku da kanca zaćvierdžanyja Kramlom.
Łukašenka pry ŭsioj svajoj adyjoznaści nie ŭkładajecca ŭ hetuju schiemu. Biezumoŭna, jon sajuźnik Rasiei i pravadnik u Biełarusi jaje hieapalityčnych intaresaŭ, ale vielmi niepradkazalny i naravisty. Da pary da času hetyja treńni zatušoŭvalisia. Łukašenka viedaŭ, što Kramlu padabajecca sucelnaja rusyfikacyja, zachavańnie za rasiejskaj movaj statusu daminantnaj u infarmacyjnaj prastory. Ale za apošni čas, asabliva paśla Krymu, aficyjny Miensk pačaŭ dystancyjavacca ad Kramla.
Krym i Danbas — heta nie byli rečy sami pa sabie. Heta byli etapy novaha hieapalityčnaha prajektu Kramla pa ŭstalavańni kantrolu na postsavieckaj prastory. Tamu Maskva nie zadavolenaja tym, što adbyvajecca ŭ Biełarusi ŭ palityčnaj sfery. Nahadaju, nia tak daŭno Łukašenka znoŭ abvinavaciŭ Rasieju ŭ datyčnaści da biełaruskich paślavybarčych padziejaŭ, — maŭlaŭ, jana zakryła miažu, tamu ludzi badziajucca biaz tołku i vychodziać na pratesty.
— Apošnija padziei ŭ Maskvie, pratesty ŭ suviazi z zatrymańniem Navalnaha — ci mianiajuć jany dynamiku adnosinaŭ Maskvy i Miensku?
— Hetyja pratesty prymušajuć Kreml bolš kancentravacca na ŭnutranych vyklikach zamiest vialikaj hieapalityki. Tamu karotkaterminova, taktyčna hetyja pratesty na ruku Łukašenku. Ale ŭ doŭhačasovaj perspektyvie — pytańnie adkrytaje. Bo, jak mnie padajecca, pakul ničoha nie pakazvaje, što ad hetych pratestaŭ pucinski režym ruchnie. Zapas tryvałaści hetaha režymu, mahčyma, usio ž dastatkovy, kab pieražyć hetuju navału i paśla znoŭ zaniacca svaim najbližejšym hieapalityčnym atačeńniem.
— Jak palitolah i historyk jak vy ličycie — jak doŭha moža suisnavać hramadztva i ŭłada, jakuju hetaje hramadztva ŭ svajoj bolšaści nie ŭsprymaje, stavicca nehatyŭna? I jak moža raźviazacca hetaja supiarečnaść?
— Praciahvacca takaja sytuacyja moža davoli doŭha. Ja b pravioŭ paraleli pamiž siońniašniaj Biełaruśsiu i Polščaj 1950-ch hadoŭ. Padziei 1956 hodu, antykamunistyčnaha paŭstańnia ŭ Polščy zaśviedčyli, što palaki nia chočuć žyć pad kamunistyčnym režymam. Potym toje samaje adbyvałasia ŭ Vuhorščynie, Čechii. Ale da krachu adpaviednych kamunistyčnych režymaŭ było vielmi daloka. Na hvałcie i padaŭleńni hetyja režymy isnavali jašče dziasiatki hadoŭ.
— Davajcie tolki ŭdakładnim, što ŭschodnieeŭrapiejskija kamunistyčnyja režymy isnavali nie sami pa sabie, a dziakujučy Vialikamu Bratu — Savieckamu Sajuzu. I jak tolki jon asłab i liberalizavaŭsia — jany adrazu abvalilisia.
— Tak, narody hetych satelitaŭ savieckaha lahieru imhnienna zreahavali na akno mahčymaściaŭ u kancy 80-ch, kab pieratvarycca ŭ paŭnavartasnyja eŭrapiejskija nacyi.
Hvałt — dosyć efektyŭny instrument, aŭtarytaryzm moža isnavać dziesiacihodździ. Ja nia schilny dumać, što resurs łukašenkaŭskaj systemy całkam vyčarpany. U 2020 hodzie my pabačyli źbieh samych roznych akaličnaściaŭ — karanavirus, zakryćcio miažy z Rasiejaj, paśpiachovaja kampanija apanentaŭ režymu, praliki ŭłady ŭ vybarčaj kampanii.
Što samaje hałoŭnaje — zastajecca adkrytym pytańnie, ci jasna vykazałasia biełaruskaje hramadztva za demakratyčny vybar. U toj polifanii hałasoŭ, jakija prahučali, kontury budučaj postłukašenkaŭskaj Biełarusi pakul što vielmi razmytyja. Asnoŭnyja hałasy z asiarodździa novaj apazycyi nie prapanavali niejkaha źviaznaha, paśladoŭnaha, usioabdymnaha vobrazu novaj Biełarusi. Pakul my atrymali niejkuju karcinku, jakaja była pryciahalnaja i natchniła masy na pratesty — ale šmat u jakich punktach jana była pazbaŭlena kankretnaha palityčnaha źmiestu.
