«Biełarusy adčuli, što jany mohuć». Psichołah pra admaŭleńnie ad śviataŭ i toje, adkul brać siły na hod
Ci karysna admaŭlacca ad śviataŭ, pakul stolki ludziej siadzić u niavoli; jak paźbirać siabie paśla nasyčanaha 2020-ha i jak raźmierkavać siły na novy hod, raskazała Radyjo Svaboda psichołah Taćciana Sinica.
Taciana Sinica — kandydat psychalahičnych navuk, dacent fakultetu filazofii i sacyjalnych navuk Biełaruskaha dziaržaŭnaha ŭniversytetu. Sioleta jana dałučyłasia da videazvarotu paŭsotni vykładčykaŭ BDU, padtrymała studentaŭ-strajkoŭcaŭ. Tacianu Sinicu zatrymali 9 listapada pobač z maršam pensijaneraŭ, pakinuli ŭ izalatary na noč da sudu, dali štraf 810 rubloŭ. Padčas pratestaŭ taksama zatrymlivali jejnaha muža i niepaŭnaletniaha syna.
«Padtrymlivać u sabie radaść dziela tych, chto siadzić»
— Letaś mnohija biełarusy admaŭlalisia śviatkavać Rastvo, Novy hod i navat svaje dni narodzinaŭ, bo stolki ludziej ciapier ciarpiać. Maŭlaŭ, pieramožam — adśviatkujem. Nakolki heta kanstruktyŭna?
— Zaŭsiody ŭ śviecie tak šmat bolu i žachu, što, zdajecca, jak možna radavacca? Jan Pavieł II kazaŭ, što duša prajaŭlajecca akurat u emocyjach, a nia ŭ dumkach. Kali my nie dazvolim svajoj dušy paradavacca, kali my nie dazvolim dušy śviata, to jana źniasilvajecca.
Heta zahadka, što, niahledziačy na składanaści i bol, my musim padtrymlivać u sabie radaść, u tym liku dziela tych ludziej, chto siadzić. Radaść možna pryśviacić inšamu čałavieku. Čałaviek moža spałučać u sabie roznyja emocyi, hłybokija pačućci. Heta pakazvaje abjom dušy čałavieka. Rašeńnie «Ja nia budu śviatkavać, pakul usio nia skončycca» — heta spraščeńnie žyćcia. Kali ty bačyš dzicia, jakoje radujecca, adhuknisia na jahonuju radaść.
Śviaty kožny moža adznačać pa-svojmu. Nielha skazać: «Radujsia niemaviedama jak, kab nichto nie zaŭvažyŭ, što tabie ciažka». Nastroj na śviata moža być ad taho, što ludziej niekali vyzvalać ź niavoli, ja da hetaha ŭžo rychtujusia, my budziem śviatkavać razam.
Spraščeńnie nie vyrašaje prablemu, choć heta možna zrazumieć: heta supieražyvańnie, spačuvańnie. Ale žyćcio składaniejšaje. Nam varta našuju dušu nasyčać dobrym, šukać u žyćci drobnyja radaści.
U našym dvary byŭ «chapun», zabrali maładoha čałavieka, dali 20 dzion aryštu. My vielmi pieražyvali, sabrali jamu rečy, pieradali. Potym raźbiralisia, čamu tak atrymałasia, pierasvarylisia, što jon siadzić praz nas. Čakali, što jon pryjedzie, rychtavali jamu plakat, tort, upryhažeńni. Heta nie pra płakać, a pra dziejničać, abjadnoŭvacca, rychtavacca da śviata, kab padtrymać siabie i adno adnoha. Učora my jaho sustreli. Jon skazaŭ: «Ja tak i dumaŭ, što vy budziecie za mianie pieražyvać. Małajcy, što nia ŭpali ducham».
Žyćcio pavinna praciahvacca. Śviaty — heta nia stolki pra toje, kab atrymać zadavalnieńnie, źjeści misku sałaty abo napicca da nieprytomnaści. Novy hod — heta novyja čakańni, mary. Kali ŭziać Rastvo, to tut sam Boh kazaŭ radavacca. Sama ideja Rastva pahłynaje ŭsie boli. Kali brać chryścijanskuju kancepcyju, to navat kali zdaryłasia samaje strašnaje, čałaviek pakinuŭ hety śviet, to niekali adbudziecca sumiesnaje śviata. Heta časovy stan, kali my smutkujem, dumajem, što heta niespraviadliva. Niadobra dać sabie adrazu pamierci, nia dać žyćciu praciahnucca.
Heta bolš abjomnaje ŭspryniaćcie žyćcia — radavacca i dumać, što ja mahu zrabić u hetaj sytuacyi. My pavinny być žyvymi. Mnohija śviaty źviazanyja ź pieraadolvańniem niečaha ciažkoha, ź pieramohaj. Čamu heta nie adznačać? Kali śviata — heta najeścisia i napicca, to heta nie zusim śviata, a cialesnaje zadavalnieńnie, upadańnie ŭ stan adsutnaści pačućciaŭ. Kali my voźmiem śviata jak byćcio razam, adznačeńnie niejkaj pieramohi — relihijnaj, histaryčnaj, jakaja pakazvaje pieramohu lubovi nad śmierciu, — to heta inšaje.
Žyćcio pałasataje: śviaty i budni. Možna hladzieć tak, što voś śviata, a potym budni, budni, budni. I tady, kali ty śviatkuješ, to ŭžo rychtujeśsia da budniaŭ, šeraści. A možna padčas budniaŭ užo rychtavacca da śviataŭ. Tady budzie śviata, śviata, śviata, a pamiž imi — padrychtoŭka da śviata. Možna čakać pieramohi pratestaŭ jak śviata. Nia prosta čakać, a niešta rabić dla hetaha: tut list napisaŭ, tut niekamu ŭśmichnuŭsia, tut pahulać vyjšaŭ.
«Takich mocnych, jaskravych pieražyvańniaŭ u nas asabliva nie było raniej»
— Jość adčuvańnie, što biełarusy stamilisia za minuły hod, jak nikoli raniej. Čym vy možacie heta patłumačyć i jak z hetaha vychodzić?
— Takich mocnych, jaskravych pieražyvańniaŭ u nas asabliva nie było raniej. My žyli krychu manatonna. Našaja nervovaja systema nie zahartavanaja, kab zaznavać mocnyja pieražyvańni. Akramia pieražyvańniaŭ — dziejańni. Što prajaviłasia pa-novamu — ludzi nia tolki jazykom miancili, što kiepska, a rabili. Heta składana, heta zabiraje enerhiju.
Dumaju, nie zusim tak, što ludzi tolki stamilisia. Jany čas ad času adčuvajuć stomu, a čas ad času — uzdym, što ŭsio idzie, jak treba. Stoma čysta fizyčnaja, bo ciažka pieražyvać hetaje napružańnie, štodzionnyja naviny, zmahacca sa svaim stracham. Z druhoha boku, my dobra adnaŭlajemsia, kali abjadnoŭvajemsia.
Dumaju, heta narmalnaja stomlenaść. Uvohule heta sezonnaje. Uzimku, navat kali takija rečy nie adbyvajucca, ludzi bolš sonnyja, mlavyja, čym uviesnu ci ŭletku. Tamu patrebny vitaminy.
Dumaju, kab adnavicca, nia varta nahniatać. Varta pryniać sytuacyju.
Adbyłosia stolki padziej, stolki zrabili dziejańniaŭ. Ja stamiŭsia, i heta narmalna. Kali my pačynajem asudžać svoj stan, jak usio kiepska, my tracim siły. Kali my kažam: «Tak jość, i heta narmalna», my prymajem siabie, nie asudžajem, nie baimsia taho, što adčuvajem.
Jašče možna ŭspomnić, što dobraha adbyłosia: pryvatnyja rečy i ahulnyja. Biełarusy nastolki tvorča padyšli da sytuacyi, nastolki dapamahajuć adno adnamu, uzrovień humaru źjaviŭsia.
My chacieli, kab vielmi chutka adbylisia źmieny. Jany nie adbylisia, i tamu rasčaravańnie: nu jak tak? Na heta jość razvažańnie razumnych ludziej, jakija kažuć: «A čaho vy chacieli? Niaŭžo vy dumali, što hetaja systema, jakaja bazujecca jašče na savieckich rečach, umacoŭvałasia 26 hadoŭ, jakaja maje ŭsie hrašovyja, siłavyja resursy… Što adzin strajk usio vyrašyć?» Tak, my spadziavalisia, ale tak nia vyjšła. Heta taksama zabrała ŭ nas siły.
U vieraśni ja była vielmi rasčaravanaja, vielmi. Ciapier naadvarot. Dumaju, ludzi razumiejuć, što zima. Što ty možaš uzimku? Mabilnaści mienš. My razumiejem, što varta być upartym, nastojvać na svaim, pakrysie. Heta jašče adzin krok — nastroicca na doŭhuju pracu. Heta taksama vielmi dapamahaje adnaŭlacca.
Prykładam, ja chaču tancavać. Ja dumała, što navučusia litaralna za tydzień. Ale jano tak nie vychodzić. Pieršaj spravaj prychodzić rasčaravańnie i chočacca ŭsio kinuć. Kali čałaviek prajavić upartaść, uśmichniecca ź siabie: «Čaho ž ja chacieŭ?», to jon uciahniecca ŭ systemu pastajannych trenirovak. Tady vynik budzie nie źnianacku, a vynikam systemy.
— Vy kazali, što varta nastrojvacca na doŭhuju perspektyvu. Vy ŭ svajoj hałavie na kolki napierad nastrojvajeciesia?
— Nia chočacca rabić prahnozy, kab nia trapić znoŭ u rasčaravańnie. Ale kali ja dumaju pra 5 hadoŭ, ja tady taksama nie chaču. Tamu ja planuju na paŭhoda. U mianie vialikaja nadzieja na viasnu, kali ŭsio vyrastaje, burlić, abudžajucca schavanyja krynicy siły.
— Ludziam ułaściva nastrojvacca na niejkija daty. Niechta čakaŭ cudaŭ na Novy hod. Paśla takoha rubiažu moža pryjści rasčaravańnie. Inšyja kažuć: «Treba maryć, bo dumki materyjalizujucca». Što vy pra heta dumajecie?
— Stavić rubiažy pa dacie niaplonna. Treba hladzieć na našuju realnaść. Davajcie pahladzim na Novy hod. Sapraŭdy, ja dumaju, niešta adbyłosia. Ludzi śviatkavali ŭ svaich kampanijach, u dvarach, całkam praihnaravali aficyjnyja jalinki. Heta vielmi šmat. Jak my žyli raniej, jašče ŭ minuły Novy hod? Što rabić, navat kali mnie nie padabajecca jalinka i vystup na vialikim ekranie taho, kaho ja nia chaču bačyć? Što rabić? U nas ciapier ludzi inačaj pavodzilisia. Treba hladzieć nie na źmienu sytuacyi, nibyta jana ščoŭk — i ŭsio, a na toje, što adbyvajecca ŭ ciabie ŭ sercy, u dušy, jak heta ŭ inšych ludziej. Tady stvarajecca ahulnaje pole. Sioleta darečy, zusim inšaje pole.
«Heta adkryćcio, što my mnohaje možam bieź dziaržavy»
— Jość biełarusy, u jakich adnym z vynikaŭ minułaha hodu stała vialikaja tryvožnaść. Jany ŭzdryhvajuć, kali čujuć huki na leśvičnaj placoŭcy, bo «moža, heta da mianie ź pieratrusam»; chavajucca ad milicejskaj mašyny ŭ dvary; panikujuć, kali čytajuć naviny pra čarhovyja zatrymańni. Što rabić takim ludziam, jakija nie adčuvajuć siabie ŭ biaśpiecy ŭ Biełarusi, ale nia chočuć źjaždžać?
— U mianie taksama takija dumki byvajuć. Ja dumaju, sytuacyju jak fakt varta pryniać. Mianie mohuć zatrymać. Kali ja dumaju: «Nie-nie-nie, tolki nie sa mnoj», tady tryvožnaść raście. Ja dumaju, kolki hodnych, cudoŭnych ludziej užo zatrymali. U kantekście spačuvańnia ja taksama mahu pasiadzieć, choć ja z zakonam siabruju.
Inšaja sprava — nastupstvy. Varta zahadzia pra ich pakłapacicca. Kali jość dzicia, zahadzia pakłapacicca, dzie, z kim i jak jano budzie, navat prydumać niejkuju bajku, dzie mama abo tata. Kali jość kaštoŭnyja rečy, navošta čakać, kali pryjduć i ich zabiaruć? Značyć, treba padumać, kudy ich schavać. Kali ty tak padrychtujeśsia maralna, budzie praściej.
Mianie hreje takaja dumka: stolki šmat hodnych, dobrych, razumnych ludziej u niavoli, što heta dakładna časovaja sytuacyja, jana dakładna nieŭzabavie pieravierniecca. Kali maje siły tam spatrebiacca, značyć, spatrebiacca.
Takaja hatoŭnaść (być zatrymanaj) mnie dapamahała chadzić na maršy. Kali my z mužam pryniali heta jak fakt, sabrali torbačku, ja stała adčuvać siabie bolš svabodna, spakojna. Kali mianie zabrali, ja hetaha absalutna nie čakała, ale padumała: «Ładna, byvaje». Abo na Novy hod mianie ledź nie zabrali. Viadoma, mnie nie chaciełasia b, ja była nia ŭ tym adzieńni, nia z tym telefonam, ale što ty ŭžo z hetym zrobiš? I ja pastaviłasia da sytuacyi spakojna, biez unutranaj histeryki. Usio tady skončyłasia dobra.
Kali ty admaŭlajeśsia prymać sytuacyju, jakaja moža zdarycca, admaŭlajeśsia pra jaje dumać, to tryvoha niepaźbiežnaja. Ty psychalahična vyciskaješ fakty, jakija niasuć biaśpieku, tady ŭnutry idzie takaja chvala tryvoh i strachaŭ, što ty možaš nia spravicca.
— Na vašuju dumku, što stała hałoŭnym psychalahičnym nabytkam biełarusaŭ u minułym hodzie?
— Biełarusy adčuli, što jany mohuć dziejničać. Choć adbyvalisia takija ciažkija rečy, ludzi zrazumieli, što kali ty nie maŭčyš, kali ty dziejničaješ, to niešta adbyvajecca. Tady ŭźnikaje adkaznaść. Ja adkazny za toje, što adbyvajecca, ja nie pierakładvaju adkaznaść na dziaržavu. Raniej starejšaje pakaleńnie kazała: «Što ja mahu zrabić? Takaja systema». Tut ty razumieješ, što možaš zrabić inšuju systemu. Taja systema, jakaja isnuje, mianie źniščaje. Čamu ja pavinien čakać, pakul mianie źniščać?
Jašče adna kaštoŭnaść — što jość ludzi pobač. Ty nie adzin. Kali ty idzieš, akazvajecca, sprava i źleva ad ciabie ludzi, jakija tabie ŭśmichajucca, tabie dapamahajuć. Hetaja supolnaść — heta vielmi vialikaja znachodka. U nas atrymlivałasia vielmi mnohaje. Heta adkryćcio, što my šmat što možam bieź dziaržavy. Ludzi robiać — i ŭ ich atrymlivajecca. Tak zdorava, što ŭsie roznyja. Kožny moža niešta svajo, i ŭsio składvajecca ŭ adziny pryhožy ŭzor, jak mazaika.
