Što novaha ŭ Lvovie?
Krainy Jeŭropy zakrytyja dla biełarusaŭ z-za kavidu, va Ukrainu trapić najpraściej. Kali vy lecicie ŭ Lvoŭ, to hety artykuł dla vas. Pra novyja kaviarni dy muziei stalicy Zachodniaj Ukrainy dla «Našaj historyi» piša lvoŭski biełaruskamoŭny ekskursavod Andrej Kusij.
Shutterstock.com, by Drop Of Light.
Mnohija biełarusy ŭžo naviedvali Lvoŭ, a to i nie adnojčy. Architekturnaja žamčužyna Zachodniaj Ukrainy. Horad, abaviazany svaim rostam i roskvitam pradstaŭnikam roznych kultur: polskaj, niamieckaj, jaŭrejskaj, hrečaskaj… Muziejnaja Miekka, a ciapier i novaja stalica IT-technałohij, radzima znanaha kaliści aŭtobusnaha zavoda «ŁAZ» i vytvorcy televizaraŭ «Elektron».
Ale ja chaču bolš apisać sučasny horad. Toj, što tut i ciapier. Jak jon źmianiajecca i jaki jon. Pieryjad źmienaŭ davajcie voźmiem adnosna niadaŭni — z pačatku 2018 hoda. Bo navat za taki karotki čas źjaviłasia i źnikła ŭ horadzie niamała.
Druhaja «Rabiernia»
Pačniom z taho, čym Lvoŭ viadomy bolšaści biełaruskich turystaŭ, — z hastranomii.
Kali pavažany čytač užo byŭ u słaŭnym Lvovie, jon, napeŭna, užo viedaje «Kryiŭku», «Kapalniu kavy», «Majsterniu šakaładu», «Mazoch-kafe»… Usie ŭstanovy naležać adnoj biznes-sietcy — chołdynhu emocyj !Fest. Pra bolšaść ź ich my ŭžo pisali ŭ artykule pra Lvoŭ, nadrukavanym u № 5/2018 «Našaj historyi».
Kiraŭnictva prajekta — tvorčyja ludzi. Jany nie spyniajucca na dasiahnutym i adkryvajuć usio novyja miescy.
Naprykład, z pačatku 2018 hoda kala malaŭničaha parku «Uźniasieńnie» («Źniesińnia») (niepadalok ad centralnaj častki horada) zapracavała prastora pad nazvaj Fest Republic — spałučeńnie niekalkich prajektaŭ na miescy zakinutaha butelkavaha zavoda «Haličškło». U svoj čas heta byŭ viadomy i mahutny pramysłovy abjekt. Ale z zaniapadam pramysłovaści ŭ 1990-ja zavod staŭ niepatrebnym. !Fest ukłaŭ hrošy ŭ revitalizacyju hetaj prastory. Tolki zamiest šklanoha pradpryjemstva tut adkryli kłub dla fiestyvalaŭ i viečarynak, kraftavuju pivavarniu, drukarniu i vydaviectva, pryvatnuju škołu, piakarniu, sučasnuju stałoŭku, kravieckuju majsterniu, a taksama jašče adnu łakacyju restarana «Rabiernia». Taho samaha, dzie smažanyja śvinyja rebry padajuć na draŭlanych doščačkach, a jeści usio heta treba rukami.
«Rabiernia» na Fest Republic — heta druhi restaran paśla bolš viadomaj «Rabierni pad Arsienałam». Apošniaja raźmiaščajecca pad Muziejem zbroi ŭ histaryčnym centry Lvova. Ale ŭ vychadnyja dni i turystyčny siezon pierad uvachodam u hetuju «Rabierniu» staić daŭžeznaja čarha, tak što varta prajechać (7—10 chvilin) albo prajści pieššu (40 chvilin) malaŭničym zialonym parkam da Fest Republic i nie hublać čas na čerhi.
Vid źvierchu na były butelkavy zavod, dzie ciapier raźmiaščajecca kulturnickaja prastora Fest Republis. Fest.lviv.ua.
Jašče na terytoryi hetaj «respubliki» robiać marožanaje, hančarnyja vyraby, a taksama vyroščvajuć aharodninu, bo miesca addalenaje ad zahazavanych mašynami daroh.
Grand Leopolis Restaurant
Adnak kali vy padumali, što historyja chołdynhu !Fest — sucelny pośpiech, to paśpiašajusia rasčaravać: byvaje, zakryvajucca navat dosyć paśpiachovyja ŭstanovy hetaj kampanii. Naprykład, u krasaviku 2019 hoda zakryŭsia viadomy ci nie kožnamu, chto choć raz byŭ u Lvovie, restaran «Dom lehiendaŭ». Toj samy, što z cmokam na fasadzie. I z mašynaj na dachu. Łakacyja začyniłasia z-za nieparazumieńnia z uładalnikam budynka, u jakim !Fest 10 hadoŭ arandavaŭ pamiaškańnie i ciešyŭ turystaŭ roznymi cikavinkami.
U apošnija dva hady jašče dźvie ŭstanovy kardynalna źmianilisia: zamiest kaviarni «Ratuša» ŭ hałoŭnym budynku horada adkryli kafe Grand Leopolis Restaurant. A zamiest restarana «Levy Bierah» u sklapieńniach Lvoŭskaj opiery adkryli kaktejl-bar Opera Underground. Abiedźvie madernizavanyja łakacyi naležać usio tamu ž chołdynhu !Fest.
Ale Lvoŭ viadomy nie tolki tematyčnymi kaviarniami. Za apošniaje dziesiacihodździe tut adkryłasia bolš za 300 kampanij, jakija raspracoŭvajuć, testujuć, udaskanalvajuć prahramnaje zabieśpiačeńnie. Polski pradprymalnik (jaki žyvie va Ukrainie 10 hadoŭ) Rafał Šymanski vyrašyŭ spałučyć lvoŭskija tradycyi spažyvańnia ježy z sučasnymi technałohijami. Vynikam hetaha staŭ minułahodni startap — AppFood.
Lvoŭskaje internet-vydańnie 032.ua nazyvaje niadaŭna adkryty AppFood «rajem dla intraviertaŭ». Facebook.com.
Heta mabilny dadatak, stvorany dla adnajmiennaha fastfud-kafe, dzie niama ni aficyjantaŭ, ni kasiraŭ. Zakaz ažyćciaŭlajecca vyklučna praz dadatak i apłačvajecca anłajn. U dadatku pakazany čas hatoŭnaści zamovy (zvyčajna da 4-ch chvilin), jakaja padajecca na kanviejer. Asartymient uklučaje supy, smažanyja krevietki, bulbu fry, pončyki, bahiety, marožanaje, smažanyja kavałački miasa. Hetki «Makdonalds» pa-lvoŭsku.
Prytułak dla reabilitacyi burych miadźviedziaŭ
Ale razhladać Lvoŭ jak stalicu ježy — heta jak aceńvać słana z pazicyi muraša. Nie tolki restaranami viadomy słaŭny horad. I nie tolki IT-kampanijami.
U pieršuju čarhu ludźmi. Pakolki ŭ horadzie žyvie šmat aktyvistaŭ i inicyjataraŭ hramadskich źmienaŭ, całkam łahična, što isnuje šerah sacyjalnych prajektaŭ, jakija imknucca kłapacicca pra ludziej, i nie tolki pra ludziej. Niamieckaja arhanizacyja Four Paws adkryła pad Lvovam prytułak dla reabilitacyi burych miadźviedziaŭ «Damažyr». Siudy kasałapyja traplajuć z ckavalnych stancyj abo ŭ vyniku vykupu ich u žorstkich ci biezadkaznych haspadaroŭ. Padčas vizitu ŭ Lvoŭ naviedać prytułak moža być cudoŭnaj idejaj. Znachodzicca jon u siale Žornyska Javaraŭskaha rajona, heta 15 km ad Lvova.
Jašče adzin padobny prajekt — «Dom vyratavanych žyvioł», jaki znachodzicca praktyčna ŭ centry horada (vuł. Doŭbuša, 24, kala budynka dyrekcyi parku «Uźniasieńnie»).
U 2018 hodzie žychar Lvova Arest Zalipski stvaryŭ prytułak dla žyvioł, jakich vykinuli na vulicu abo jakija mieli traŭmy ci prablemy sa zdaroŭjem i mahli pamierci. Praz supołku ŭ Fejsbuku nieabyjakavyja lvavianie pieradajuć korm i hrošy dla ŭtrymańnia žyvioł u «Domie». Siarod vyratavanych — ptuški (hraki, saroka, fazany, sava, dekaratyŭnyja hałuby, busły), lasnyja žyvioły (kazula, lisy, janot, janotapadobnyja sabaki, vaviorka), sabaki i katy, samo saboj. Ale, mabyć, najbolšuju cikavaść u naviedvalnikaŭ prytułku vyklikajuć siabry — konik z asłom, jakija zaŭsiody pasucca razam. A taksama para vaŭkoŭ. U dzikuju pryrodu ich nie puskajuć, bo žyvioły z naradžeńnia znachodzilisia ŭ čatyroch ścienach — u Žytomirskim SIZA — i amal ručnyja. Kožny dzień «Dom» pracuje z 9 ranicy da 21 viečara, uvachod volny (ale varta niešta pakinuć na korm žyviołam).
Novyja muziei
Nu i jak nie zhadać niadaŭna adkrytyja muziei, uličvajučy, što Lvoŭ słavicca bahataj historyjaj i kulturnaj spadčynaj. Abminaju ŭvahaj Lvoŭski histaryčny muziej ź jaho šmatlikimi adździełami, a taksama Lvoŭskuju mastackuju halereju (jakaja kiruje ŭ tym liku niekalkimi malaŭničymi zamkami na terytoryi Lvoŭskaj vobłaści). Nijakim čynam nie admaŭlaju važnaści hetych ustanoŭ. Prosta znoŭ ža akcentuju ŭvahu na navinkach.
Adna ź ich — Muziej cacak. Jon zajmaje pamiaškańnie ŭ pryvatnaj kvatery (adrazu za opiernym teatram, vuł. Handlovaja (Torhova), 15), dzie sabrana bolš za 2,5 tysiačy ekspanataŭ: lalki, mašyny, miadźviedzi, Dziady Marozy i Śniahurki, śviatočnyja paštoŭki, karnavalnyja kaściumy, navahodnija cacki. Najstarejšym ekspanatam kala 100 hadoŭ (lalki 1930-ch).
Z takimi cackami hulalisia savieckija dzieci. Ekspazicyja Muzieja cacak u Lvovie. Dyvys.info.
Hrošy ad uvachodnych biletaŭ iduć na apłatu arendy, a taksama na dapamohu dzieciam-sirotam. Praktyčna ŭsie naviedvalniki ŭ zachapleńni. Pryčym nie tolki dzieci. Navat ludzi, jakim za 80, kali bačać cacki svajho dziacinstva, adčuvajuć nastalhiju i razumiejuć, što dziacinstva — nie stolki čas, kolki stan dušy.
Paralelna ŭ horadzie Lva adkryŭsia interaktyŭny muziej, pryśviečany elektryčnaści. Tema stała znoŭ aktualnaj dla adukacyi ŭ śviatle raspaŭsiudu elektramabilaŭ. A taksama ŭličvajučy toj fakt, što ŭsie elemienty haradskoj sistemy elektrazabieśpiačeńnia dziejničajuć da siońnia (bolš za 100 hadoŭ). Muziej historyi elektryfikacyi Lvoŭščyny i elektryčnaści ŭ cełym znachodzicca nie zusim u centry horada, ale i niedaloka (vuł. Mušaka, 56; adkryty pa čaćviarhach; naviedać možna i ŭ inšyja dni, ale pa papiaredniaj damoŭlenaści).
U muziei šmat ekspanataŭ. Akramia fotazdymkaŭ i starych kartaŭ horada, u kalekcyi davajennyja ličylniki, zaścierahalniki, kabielnyja linii, kvitancyi ab apłacie, rekłama elektratechničnych tavaraŭ.
A taksama płaniroŭka vuličnaha lichtara 1909 hoda, špulka Tesla dla biespravadnoha zapalvańnia lampaŭ, schiema šachty jak pramysłovaha spažyŭca elektraenierhii (i paraŭnańnie, nakolki praściej stała zdabyvać vuhal paśla elektryfikacyi). Tramvaj — kopija pieršaha elektryčnaha tramvaja 1894 hoda, jakim možna pakiravać. A kali tramvaj raptam vas nie zacikavić, jość płaźmiennaja lampa, da jakoj možna dakranucca i adčuć siabie Pierunom, jaki rehuluje małanki ŭnutry šklanoha šara. U cełym ekspazicyja pabudavanaja takim čynam, što vyklikaje zachapleńnie i ŭ małoha dziciaci, jakoje ničoha nie viedaje pra elektraenierhiju, i ŭ inžyniera-enierhietyka, jaki maje vielizarnyja viedy pra jaje.
Šmat hadoŭ enierhičny daśledčyk Andrej Kryžanoŭski šukaŭ u archivach važnyja dakumienty i infarmacyju. Muziej historyi elektryfikacyi adkryŭsia ŭ sakaviku 2018 hoda pry sadziejničańni Pryvatnaha akcyjaniernaha tavarystva «Lvivoblenierho». Na fota — ukrainskamoŭnaja rekłama lichtaryka Daimon (1930-ja), adzin z ekspanataŭ muzieja. Facebook.com.
U dadatak da abjektaŭ kultury, jakija adkrylisia z nula, nazavu abnoŭlenyja. Naprykład, pryvatny muziej «Terytoryja teroru» (praśpiekt Čarnavoła, 45) i filijał Lvoŭskaha histaryčnaha muzieja — «Čornaja kamianica» (adnajmienny histaryčny budynak na płoščy Rynak, 4).
«Terytoryja teroru» abnaŭlajecca prosta ciapier. Stavicca interaktyŭnaja ekspazicyja, dzie kožnaja muziejnaja zała budzie mieć formu žyłych pakojaŭ, haspadarčych pabudoŭ, turemnych barakaŭ. I praz asabistyja ŭspaminy ŭdzielnikaŭ burlivych padziej minułaha stahodździa budzie padavacca infarmacyja pra trahičnyja i hieraičnyja staronki historyi horada. Tamu kali pryjedziecie ŭ Lvoŭ nastupny raz, pabačycie šmat pra časy Pieršaj i Druhoj suśvietnych vojnaŭ, pra Lvoŭskaje hieta — najbujniejšaje na terytoryi byłoha SSSR, pra Janaŭski łahier prymusovych rabot, nu i pra pobyt mižvajennaha času i dvuch savieckich pieryjadaŭ (1939—1941 i 1944—1991).
«Čornaja kamianica» znakamitaja pierš za ŭsio svaim kalarovym fasadam — ciapier adnoŭlenym, a taksama tym, što hadami ŭ im funkcyjanavaŭ adździeł historyi Zachodniaj Ukrainy. Lvoŭski histaryčny muziej vyjhraŭ hrant Pasolskaha fondu ZŠA na zachavańnie kulturnaj spadčyny. Suma hrantu — 275 tysiač dołaraŭ. Płanavałasia, što muziej dadaść jašče $27 tysiač, ale padčas ramontu zrabili šerah niezapłanavanych rabot, naprykład, poŭny ramont dachu zamiest častkovaha, likvidacyju raskolin u ścienach; u vyniku praporcyi pa hrašach atrymalisia dzieści 50/50. U listapadzie 2019-ha restaŭracyja zaviaršyłasia. Tak što muziej čakaje vas kožny dzień (akramia sierady) ad 10 ranicy da 5 viečara.
Što jašče novaha?
Infrastruktura horada apošnim časam taksama mianiajecca. Adzin z pazityŭnych zruchaŭ — rekanstrukcyja čyhunačnaj stancyi. Ź viasny 2019-ha i da kanca minułaha hoda šmat pasažyraŭ naciarpiełasia ad niazručnaściaŭ, vyklikanych zakryćciom pryvakzalnaj płoščy.
Zatoje zvyčajna harmidarnaja prastora rezka źmianiłasia. Pavialičylisia pamiery piešachodnaj zony, ruch rearhanizavany tak, kab paźbiehnuć zatoraŭ, pabudavanyja tratuary, pasadžanyja drevy ŭzdoŭž alei. Šmat biełarusaŭ pryjazdžaje ŭ Lvoŭ jakraz ciahnikom, tamu novych naviedvalnikaŭ čakaje pryjemny siurpryz.
Z ulikam karanavirusa
Naturalna, što va ŭmovach pandemii siońnia atrymajecca trapić nie va ŭsie pieraličanyja łakacyi. Niešta začynienaje na karancin, niešta pracuje ŭ źmienienym režymie.
Restarany i kaviarni, jakija majuć letniuju terasu (u tym liku «Rabiernia» na Fest Republic i Grand Cafe Leopolis), adčynienyja, pracujuć z vykanańniem nieabchodnych mier zaściarohi — dzie-nidzie naviedvalnikam navat bieskantaktna mierajuć tempieraturu na ŭvachodzie. Kali takoj terasy niama, jak u Opera Underground, to pracavać da kanca karancinu ŭstanovie nielha.
Słavutamu Leapoldu fon Zachier-Mazochu taksama davodzicca pieražyć karancin. Shutterstock.com, by Yurii Dzivinskyi.
Pracuje i AppFood, jakomu pajšło na karyść, što tam niama kantaktu naviedvalnika ź piersanałam. Praŭda, łakacyja pierajechała z centra i nieviadoma, ci źbirajecca viartacca bližej da turystaŭ.
Vielmi padobnaja na restarannuju situacyja z naviedvańniem muziejaŭ. Padčas karancinu zastalisia adkrytymi tolki tyja ź ich, što majuć ekspazicyi na vulicy. Faktyčna dla naviedvalnikaŭ pracujuć tolki čatyry muziei: zhadany nami muziej «Terytoryja teroru», Łyčakaŭskija mohiłki, Muziej narodnaj architektury i častkova Muziej Ivana Franka.
Ale ŭsie nazvanyja nami łakacyi źbirajucca pieražyć nialohki čas i adčynić svaje dźviery, jak tolki ŭsio naładzicca. Spadziajomsia, u ich heta atrymajecca.
