Čatyry kachańni Barysa Kita
Amal 108 hadoŭ pražyŭ hety vybitny navukoviec. Ź jakimi žančynami dzialiŭ jon svoj doŭhi viek, piša Valer Kalinoŭski.
Barys Kit i Tamara Kazievič. 1990-ja. Fota z archiva Barysa Kita.
Sioleta 6 krasavika jamu spoŭniłasia b 110 hod. Da hetaha jubileju Barys Kit nie dažyŭ nie tak užo i šmat — usiaho dva hady i dva miesiacy. Kali ja ź im apošni raz bačyŭsia ŭ 2017 hodzie, my damovilisia nastupnym razam sustrecca na jahony 110-hadovy jubilej. «A kolki tam čakać? Chutka ŭžo!» — skazaŭ Barys Uładzimiravič. Ale praz 2,5 miesiaca pamior. Na momant śmierci 1 lutaha 2018 hoda jon byŭ samym starym biełarusam u śviecie.
Za amal 108 hod na hetym śviecie ŭ Barysa Kita było sapraŭdy nasyčanaje hramadskaje i prafiesijnaje žyćcio. Ale było i ščaślivaje asabistaje, pra što šyrokaj publicy viadoma mieniej. Choć heta taksama jahonaja spadčyna.
Rebieka Trajavickaja: pieršaje kachańnie
Historyju pra śvietłaje junackaje kachańnie da habrejskaj dziaŭčyny Ryvy (Rebieki) Trajavickaj Barys Kit niekalki razoŭ raskazvaŭ, kali ŭžo byŭ vielmi stałym čałaviekam. Heta zaŭsiody byli vielmi piaščotnyja i sumnyja ŭspaminy. Rebieka žyła ŭ Kareličach, a vučyłasia ŭ polskaj himnazii ŭ Navahradku.
Barys Kit užo vučyŭsia ŭ Vilni va Univiersitecie imia Stefana Batoryja (1928—1933), i kali pryjazdžaŭ da baćkoŭ u viosku Aharodniki pad Kareličami, to dapamahaŭ Ryvie pa matematycy, byŭ jaje repietytaram.
Jana była vysokaj i pryhožaj, z bujnymi pasmami bialavych vałasoŭ. Čatyry hady jany sustrakalisia spačatku adkryta, a potym, paśla zabarony baćki Rebieki, artadaksalnaha iŭdzieja, — tajemna. Adzin raz Barysu, jaki pravodziŭ Rebieku dadomu, zaharadzili darohu habrejskija chłopcy, ale abyšłosia, bo za jaho zastupiłasia kachanaja.
Potym baćka prymusam addaŭ Rebieku zamuž za habreja, našmat starejšaha za jaje. Hety razryŭ Barys Kit pieražyvaŭ ciažka. Paśla Ryva, najvierahodniej, zahinuła ŭ Chałakoście, jak sotni tysiač biełaruskich habrejaŭ.
Halina Švied: pieršaja žonka
Svaju pieršuju siamju Barys Kit stvaryŭ u Vilni, kali pracavaŭ vykładčykam matematyki ŭ biełaruskaj himnazii (1931—1939). Kit žyŭ tady ŭ prymakach u Halininym domie ŭ Kałonii Vilenskaj, u jakim čas ad času prymaŭ jak haściej vykładčykaŭ himnazii i prafiesaraŭ Vilenskaha ŭniviersiteta. U Barysa i Haliny naradziłasia dačuška Volha, ale jana pamierła dziciom. A adnosiny ź cieščaj Emilijaj Ivanaŭnaj byli składanyja.
Hetyja abstaviny pryviali da razvodu jašče da pačatku Druhoj suśvietnaj vajny.
Fota Haliny Švied nie zachavałasia. Ale źbiarohsia inšy zdymak hetaha pieryjadu: Barys Kit sa svajoj znajomaj Marysiaj Drućko. Vilnia, 1938 hod. Fota z archiva Barysa Kita.
Nina Korsak: druhaja žonka
U 1939 hodzie, paśla prychodu savieckaj ułady, na 10 hadoŭ maładziejšaja za Kita Nina pastupiła ŭ Baranavicki nastaŭnicki instytut, dzie jon vykładaŭ matematyku. 17 žniŭnia nastupnaha hoda maładyja pabralisia šlubam. A kali ŭletku 1941 hoda pačałasia vajna ź niemcami, Barys i ciažarnaja Nina šmat kiłamietraŭ prajšli piechatoju pa darozie da doma baćkoŭ Niny pad Maładziečnam. Nieŭzabavie ŭ miastečku Lebiedzieva naradziŭsia ich pieršyniec Uładzimir.
Baćku Niny Ivana Korsaka, dyjakana i kiraŭnika carkoŭnaha choru, savieckija ŭłady aryštavali i sasłali ŭ Sibir, dzie jon prabyŭ 8 hadoŭ, a ŭžo paśla vyzvaleńnia pažyŭ mała. Kit taksama trapiŭ pad cisk spačatku savieckich uładaŭ, a potym nacystaŭ, nieadnojčy byŭ u tyja hady na parozie śmierci.
U kancy vajny Kity emihravali spačatku ŭ Hiermaniju, dzie jany žyli ŭ łahiery ŭciekačoŭ (1945—1948), a Barys vykładaŭ matematyku va ŭkrainskaj škole, a potym — u ZŠA. Druhi syn Kitoŭ, Viktar, naradziŭsia ŭžo ŭ Štatach, u Łos-Andželesie, u 1950 hodzie.
Nina Korsak u maładości. Fota z archiva Barysa Kita.
U 1972 hodzie Barys Kit syšoŭ u adstaŭku ź dziaržaŭnaj słužby ŭ ZŠA i pajechaŭ pracavać vykładčykam u filiju vašynhtonskaha Merylendskaha ŭniviersiteta ŭ FRH. Pasialiŭsia ŭ Frankfurcie-na-Majnie. Syny tym časam vyraśli, a adnosiny Barysa ź Ninaj astyli — ich šlub razvalvaŭsia.
Tamara Kazievič: spadarožnica žyćcia
«Adnojčy ŭ Frankfurcie mnie patrebna było pierakłaści niekatoryja dakumienty na niamieckuju movu, i ja zajšoŭ da adnoj pierakładčycy, jakaja pachodziła ź Vilni. I jana paznajomiła mianie z Tamaraj», — apaviadaŭ Barys Kit Vasilu Bykavu, jaki ŭ 1990-ja zapisaŭ i vydaŭ uspaminy Kita pad nazvaj «Ciarnovy šlach». Tamara paźniej pryznavałasia, što novy znajomiec adrazu začaravaŭ jaje svaimi viedami.
Znajomstva z Tamaraj Kazievič adbyłosia ŭ 1972 hodzie, nieŭzabavie paśla pierajezdu Kita ŭ Niamieččynu. Na toj momant Barys užo razyšoŭsia z žonkaj Ninaj, jakaja zastałasia ŭ Amierycy. A Tamara jašče našmat raniej za toje raźviałasia ź pieršym mužam Bahdanam Kazievičam, jaki taksama zastaŭsia ŭ Amierycy.
Tamara mieła 15-hadovuju dačku Irynu i žyła ź ciotkaj Lidzijaj Rudolfaŭnaj, jakaja hadavała jaje z samaha małoha ŭzrostu — spačatku ŭ Kijevie, a paźniej u Aŭstryi i Hiermanii.
Lidzija Rudolfaŭna niehatyŭna ŭspryniała Barysa Kita jak patencyjnaha ziacia, 15-hadovaja Iryna jaho taksama spačatku nie palubiła: jon ža byŭ na 27 hadoŭ starejšy za Tamaru. Ale abiedźvie z časam źmieniać svajo staŭleńnie.
Sustreča Niny i Tamary
U 1973 hodzie ŭ Frankfurt z Vašynhtona pryjechała Nina Kit, jakaja jašče zastavałasia farmalnaj žonkaj Barysa. Jana chacieła pierakanać Barysa zabyć usie kryŭdy, razdumać pra razvod i viarnucca da jaje. Ale Barys nie schacieŭ. Nina zrazumieła, što ŭ jaho ŭžo jość inšaja. I vyjšła na Tamaru, spadziejučysia, što, moža, udasca niejak adhavaryć jaje.
Siamja Kitoŭ u ZŠA ź siabrami. Fota z archiva Barysa Kita.
Jak raspaviadaŭ paźniej Barys Kit, jon paklikaŭ Tamaru ŭ hatel da Niny, i Tamara pry sustrečy pieršaj padała ruku. Pra što havaryli žančyny, Kit nie čuŭ, daŭ im pahutaryć sam-nasam. Potym jon napaŭžartam kazaŭ pra vynik toj razmovy: «Jany pahavaryli i vyrašyli, što ja naležu Tamary».
Nina viarnułasia ŭ Vašynhton, i potym u jaje byli jašče sustrečy i z Barysom, i z Tamaraj, kali tyja pryjazdžali ŭ ZŠA. U novaj žančyny Barysa z usimi Kitami — u tym liku synami — skłalisia siabroŭskija adnosiny.
22 krasavika 1973 hoda ŭ pryhožym restaranie Visbadena Barys Kit i Tamara Kazievič adznačyli zaručyny. Šlub ža možna było aformić tolki paśla farmalnaha razvodu Barysa, jaki byŭ atrymany ŭ 1975 hodzie.
Ale ŭ vyniku da šlubu sprava ŭ ich tak i nie dajšła.
Šmathadovaje siabroŭstva
«Spačatku my chacieli pažanicca. A potym ja padumała i vyrašyła, što lepiej być asobna, čym uvieś čas tolki razam i razam, bo nadakučvaješ, jak byvaje ŭ šlubie. Ludzi nadakučvajuć i pačynajuć svarycca. A tak jon prychodziŭ, było dobra, my chadzili, hulali, nie było nijakich sprečak. Heta była maja ideja, ale i Barys pahadziŭsia, i, jak mnie padajecca, jon nie nadta pakutavaŭ ad hetaha»,
— tłumačyła ich vybar Tamara Kazievič. Jana nazyvała ich adnosiny šmathadovym siabroŭstvam, jon jaje — spadarožnicaj žyćcia.
Byli štodzionnyja telefanavańni, sustrečy, pachody ŭ teatry i restarany, pajezdki za horad i za miažu, udzieł u važnych imprezach i sumiesny adpačynak. A paśla spatkańniaŭ i pajezdak Barys i Tamara razychodzilisia pa svaich kvaterach.
Tamara pracavała sakratarkaj spačatku ŭ pradstaŭnictvie amierykanskaj kampanii ŭ Frankfurcie, potym u roznych bankach i advakackaj kantory. Barys Kit paraiŭ Tamary pašukać pracy ŭ Fiederalnym banku FRH, jaki raźmiaščajecca ŭ Frankfurcie, i jana ŭrešcie stała sakratarkaj staršyni Bundesbanka Hansa Tytmajera — praca, jakaja jaje nadzvyčaj zadavalniała.
Barys Kit z unukam Tamary Kazievič. 1987 hod. Fota z archiva Barysa Kita.
Tamara taksama dapamahała i Kitu. Pierakłała na niamieckuju i nadrukavała na mašyncy jahonuju doktarskuju pracu, pabyvała ź im na 15 astranaŭtyčnych kanhresach, jany razam byli na adkryćci biełaruskaj ambasady ŭ Bonie ŭ 1993 hodzie. A jašče Tamara pierakładała na niamieckuju movu vieršy siabra Barysa Kita Masieja Siadniova i pisała listy patencyjnym fundataram Biełaruskaha nacyjanalnaha ŭniviersiteta ŭ Navahradku, kali na pačatku 1990-ch Barys Kit zahareŭsia takoj idejaj i šukaŭ pad jaje srodki.
«Žyćcio było cikavaje, dobraje, my abjeździli ŭvieś śviet, my byli zadavolenyja našymi adnosinami, — raskazvała Tamara. — Barys byŭ vielmi spakojnym, vielmi razumnym, nie treba było knihi čytać, a tolki dastatkova jaho spytać. Ź im možna było dobra bavić čas, jon nie svaryŭsia i nie złavaŭ, byŭ pryjemnym čałaviekam, nie škadavaŭ dobrych słoŭ. Ja była ščaślivaja z Barysom. Šmat hadoŭ!»
Jon paznajomiŭ jaje z usimi svaimi siabrami-navukoŭcami i ź biełarusami, jakija byvali ŭ jaho ŭ Frankfurcie. U 2001—2002 hadach Barys Kit i Tamara amal štodnia bačylisia z Vasilom Bykavym i jahonaj žonkaj Irynaj Michajłaŭnaj.
Raźvitańnie
Pakul Barys byŭ maładziejšy, jon dbaŭ pra Tamaru, jeździŭ da jaje z kvietkami i padarunkami. Ale apošnija hady ŭžo jamu była patrebna dapamoha. Jon pieražyŭ pierałom šyjki ściahna, apieracyju zamieny sustava, paśla jakoj na nohi ŭžo nie staŭ, karystaŭsia vazkom. Dom sastarełych, dzie pasialiŭsia Kit u 2012-m, byŭ blizka ad doma Tamary, 10 chvilin piechatoj. I Tamara amal štodnia naviedvała jaho, choć i sama była ŭžo chvoraj. Jany vielmi niepakoilisia pra zdaroŭje adno adnaho da apošniaha dnia, kaža Tamara:
«Kali ciamnieła — a heta ŭ piać viečara zimoj, — Barys Uładzimiravič chacieŭ, kab ja pajšła dadomu, pakul śvietła, kab ja była ŭ biaśpiecy. Jon byŭ vielmi rady, kali ja viartałasia i zvaniła jamu ŭžo z domu. Nie chacieŭ tryvožyć i turbavać… Apošnija dva dni Barysa Kita byli žachlivyja, jon upaŭ z łožka, stuknuŭsia hałavoju. Jon nie moh hłytać, jeści i pić. I ŭ jaho byli takija boli, što paklikali aniestezijołahaŭ, jany dali jamu krychu morfiju, ale jon usio roŭna kryčaŭ ad bolu, pakutavaŭ. Jamu dali jašče morfiju, i jašče. I tady jon pamior…»
Barys Kit na fonie partretaŭ synoŭ Viktara i Uładzimira. 2002 hod. Synoŭ Barys Kit vielmi lubiŭ, hanaryŭsia imi, trymaŭ ich partrety, kopii dypłomaŭ i vizitoŭki ŭ svajoj nievialičkaj frankfurckaj kvatery na pačesnym miescy. Fota z archiva Barysa Kita.
Apošnija hady Barys Kit užo kiepska bačyŭ i čuŭ, ale ŭsio ž jamu spadabałasia viestka, što, pavodle źviestak Biełstata, u Biełarusi niama mužčyn, starejšych za jaho, i što jon, vychodzić, samy stary biełarus śvietu. Taksama jon byŭ samym starym žycharom Frankfurta-na-Majnie.
