Vojny z kankurentami, padzieńni i ŭźloty — zachaplalnaja historyja lidskaha brovara, jaki zrabiŭ horad piŭnoj stalicaj Biełarusi
Pieršyja dźvie asacyjacyi, jakija ŭźnikajuć u hałavie, kali čuješ nazvu Lida, — Lidski zamak i Lidski brovar. Tak užo stałasia, što hety horad na zachadzie krainy ŭžo paŭtary sotni hadoŭ źviazany ź pivavarstvam, a apošnim časam pretenduje na zvańnie piŭnoj stalicy Biełarusi.
Jak tak adbyłosia?
Hiedymin jak pieršy inviestar
Nazva Lida pachodzić nie ad žanočaha imia, a, najchutčej, ad staražytnabałckaha słova «lida», što aznačaje «pole na miescy vykarčavanaha lesu» (paraŭnajcie z staražytnym słavianskim słovam «lada»).
Mnoha stahodździaŭ tamu na hetaje miesca pryjšli prodki siońniašnich lidčukoŭ, raskarčavali les i zasiejali paletki žytam i jačmieniem. Treba dumać, sa zbožža jany nie tolki piakli chleb, ale i varyli chmielny napoj.
Ale histaryčny čas dla Lidy pačaŭsia ŭ 1323-m. Pad hetym hodam jana ŭpieršyniu zhadvajecca ŭ chronikach Vialikaha Kniastva Litoŭskaha. U 1320-ja vialiki kniaź Hiedymin budavaŭ zamki na paŭnočnym zachadzie dziaržavy. Mury tych zamkaŭ, jakija kamiennym ščytom abaranili krainu ad rycaraŭ-kryžakoŭ, zachavalisia ŭ Krevie, Miednikach, Vilni i, viadoma, u Lidzie.
Dziakujučy zamkam, našym prodkam udałosia vystajać u navału: ciaham XIV stahodździa kryžaki zrabili na VKŁ kala 140 rejdaŭ, u jakich brali ŭdzieł rycary z usioj Jeŭropy — navat budučy anhlijski karol Hienrych IV Łankaster.
Zamak — štuka darahaja, ale jak inviestar Hiedymin ukłaŭsia pravilna: zdabytaja ŭ vyniku biaśpieka dazvoliła pašyryć i ŭzbahacić dziaržavu.
Jašče adna nitačka, jakaja jadnaje Lidu z Hiedyminam, — Lidziejka. Tak zaviecca raka, jakaja ciače praz horad, a ŭ Hiedymina, zhodna ź lehiendaj, byŭ viaščun z takim imiem. I heta nibyta jon naraiŭ kniaziu zasnavać Vilniu i zrabić stalicaj. Voś tut lidčukam maje być kryŭdna.
Ź lohkaj ruki Vitaŭta
Nastupniki Hiedymina rasparadžalisia zamkam pa-roznamu. Vialiki kniaź Vitaŭt, naprykład, pasialiŭ u Lidzie źbiehłaha tatarskaha chana Tachtamyša — taho samaha, što zachapiŭ byŭ Maskvu, ale paśla straciŭ uładu praź mižusobicu ŭ Załatoj Ardzie. Tym samym Vitaŭt nibyta zakłaŭ budučuju tradycyju lidskaj šmatnacyjanalnaści. Tut stahodździami žyvuć razam biełarusy, jaŭrei, palaki, litoŭcy, tatary, ruskija, ukraincy.
Ciaham usioj historyi zamak byŭ simvałam horada. Jon vystajaŭ u maskoŭskich i šviedskich vojnach (choć šviedy i ŭzarvali jaho viežy), u XIX stahodździ haradskaja ŭłada chacieła jaho źnieści, ale patryjoty nie dali. Zamak malavali našy słavutyja mastaki Napaleon Orda i Jazep Drazdovič, ź im źviazanyja vuścišnyja miascovyja lehiendy pra začaravanuju karaleŭnu, jakaja kliča ksiandza, kab adsłužyŭ pa joj imšu
Vitaŭt paŭpłyvaŭ na historyju Lidy jašče i tym, što dazvoliŭ jaŭrejam volna sialicca ŭ VKŁ, davaŭ pryvilei na asabistuju niedatykalnaść i samakiravańnie ŭ ich hramadach-kahałach.
Časta my, addajučy ŭsiu ŭvahu historyi palityčnaj, zabyvajemsia na ekanamičnuju. A tym časam mienavita ekanomika ŭsio vyznačaje — heta jašče Marks skazaŭ. I ŭniosak biełaruskich jaŭrejaŭ u ekanamičnaje raźvićcio krainy byŭ kałasalny, asabliva kali XIX stahodździe pasłabiła kahalnyja suviazi i vyvieła ich z zakrytych supolnaściaŭ.
Jaŭrei mieli hrošy i ŭmieli ich zarablać, siarod ich było šmat vydatnych mieniedžaraŭ — nakštałt Nosiela Pupko, ź imiem jakoha źviazany pačatak «Lidskaha piva».
Brovarčyk na pryvatnym učastku
Uvohule, prava na ŭłasny brovar lidčuki mieli ad 1590 hoda, zhodna z umovami mahdeburskaha prava, ale niama źviestak, kab jany realizavali jaho. U vyniku 19 lidskich korčmaŭ, 9 ź jakich trymali jaŭrei, a 10 — chryścijanie, pradavali impartnaje piva, časam navat niamieckaje. Pieršyja ŭłasnyja piŭnyja zavody ŭ horadzie źjavilisia tolki ŭ 1860-ja. I papiarednik siońniašniaha «Lidskaha piva» byŭ, darečy, zbudavany apošnim.
Lida na fotazdymkach kanca XIX — pačatku XX stahodździa
Pieršy zavod Łando i Kamianieckaha, zasnavany ŭ 1863-m, praisnavaŭ usiaho ź dziasiatak hod, zavod Papirmiejstera dažyŭ da našaha času ŭ vyhladzie kambinata charčovych kancentrataŭ, i tolki kolišni zavod Nosiela Pupko zachavaŭ pieršapačatkovuju śpiecyjalizacyju.
Raniej Pupko — adno z samych pašyranych jaŭrejskich proźviščaŭ u Lidzie. Adzin ciozka Nosiela Zielikaviča, naprykład, zbudavaŭ kala muroŭ zamka haradskuju himnaziju. Druhi ciozka chacieŭ u časy pieršaj ruskaj revalucyi ŭzarvać brovar, kali haspadar zavoda nie daść jamu 500 rubloŭ.
Nosiel Pupko vałodaŭ u Lidzie amal hiektaram ziamli pamiž vulicaj Vilenskaj i rakoj Lidziejkaj. Učastak byŭ vuzki i mocna vyciahnuty. Ad vulicy stajaŭ cahlany žyły dom, za jakim vytvorčaści navat nie było vidać.
Płan Lidy 1892 hoda. Učastak Nosiela Pupko paznačany čyrvonym koleram, Papirmiejstera — zialonym. Žoŭtym vyłučana Vilenskaja vulica
Dyj zavod tady vyhladaŭ nie tak, jak ciapier. Nie było cahlanaj viežy i 18-mietrovych jomistaściaŭ-tankaŭ. Brovar składaŭsia z troch draŭlanych budynkaŭ. Ni pra hatunki, ni pra abjomy vytvorčaści ŭ tyja pieršyja hady isnavańnia zavoda źviestak nie zastałosia. Viadoma, što pieršuju partyju piva Pupko vypuściŭ u 1876-m, a ŭžo ŭ 1883-m abarot zavoda składaŭ 2000 rubloŭ i pracavała na im 10 čałaviek.
Na adnym z budynkaŭ zavoda, jaki dajšoŭ da našych dzion, zachavaŭsia nadpis «Suŝ 1876»
Za nastupnyja hady, treba dumać, adbyłasia aptymizacyja, bo ŭ 1887-m kolkaść pracaŭnikoŭ skaraciłasia da troch. I hetyja try čałavieki zvaryli za hod dziesiać tysiač viodraŭ (123 tysiačy litraŭ) piva na dzieviać tysiač rubloŭ.
Vajna z «Šapenam»
Nieŭzabavie na brovar źviarnuli ŭvahu kantrolnyja orhany. Z budaŭničaha adździaleńnia Vilenskaha hubiernskaha praŭleńnia ŭ palicyju Lidy pryjšoŭ zahad «razabracca», na jakoj padstavie Pupko vałodaje zavodam i chto dazvoliŭ jamu varyć piva.
Nie čakajučy, pakul zapuścicca raźbiralnictva, jakoje mahło pazbavić jaho biznesu, haspadar padaŭ u budaŭničaje adździaleńnie płany zavoda z prośbaj ich zaćvierdzić. Miascovaja palicyja taksama pretenzij da zavoda nie mieła.
Prašeńnie Nosiela Pupko ad 1893 hoda
Pupko abaviazali zamianić hontavuju strachu, udaskanalić piečy i pastavić niekalki cahlanych supraćpažarnych ścienak. Ale paśla vykanańnia hetych patrabavańniaŭ byli vystaŭlenyja novyja. A paśla — jašče…
Biurakratyčnaja ciahanina z budaŭničym upraŭleńniem uźnikała rehularna, raz na niekalki hadoŭ. Tak ža, jak i pretenzii z boku fiskalnych orhanaŭ. Mahčyma, heta tłumačycca intryhami vilenskaj pivavarnaj kampanii «Šapen», ź jakoj u zavoda Pupko razharełasia sapraŭdnaja handlovaja vajna.
«Šapen» byŭ zacikaŭleny ŭ Lidzie — druhim pa vieličyni horadzie Vilenskaj hubierni i bačyŭ niebiaśpieku ŭ chutkim roście zavoda Pupko. «Šapen» mieŭ u Lidzie aptovy skład i manapalizavaŭ usie korčmy, pastaŭlajučy tudy piva pa dempinhavych cenach, kab zadušyć miascovych pivavaraŭ.
Tamu z Papirmiejsteram, brovar jakoha taksama mieściŭsia ŭ Lidzie, u Pupko byli adnosiny tavaryskija. Jany siabravali suprać «Šapena». Navat pieršaja telefonnaja linija ŭ Lidzie była prakładzienaja mienavita pamiž ich zavodami.
Firmovy znak
Usio, što nas nie zabivaje, robić macniejšymi: u supraćstajańni z «Šapenam» lidski brovar raźviŭsia — zajmieŭ aptovyja składy ŭ Biełastoku, Lachavičach, Haradziei, Pinsku, Kobrynie, kudy piva dastaŭlałasia čyhunkaj. U kancy XIX stahodździa zavod vyrablaŭ 1146 tysiač litraŭ za hod ahulnym koštam u 54 tysiačy rubloŭ. Na zavodzie varyli šeść hatunkaŭ piva — «Martaŭskaje», «Bavarskaje», «Pilzienskaje», «Stałovaje», «Carskaje», «Ideał».
Budynak palicejskaha ŭpraŭleńnia ŭ Lidzie, sumieščany ź piŭnoj kramaj Pupko. U tarcy budynka šylda «Piva raśpivačna i na vynas N. Pupko»
A ŭ 1900-m Nosiel Pupko prydumaŭ firmovy znak, jaki z taho času ŭpryhožvaŭ jaho pradukcyju: vysakarodny aleń, jaki abapirajecca na piŭnuju bočku. Jon jość užo na samaj pieršaj etykietcy «Stałovaha», jakaja zachavałasia z taho času.
Stałovym, jak praviła, nazyvałasia tannaje i masavaje piva, jakoje pryznačałasia dla prostych ludziej, tamu na etykietcy namalavany prosty čałaviek
Čamu ŭłaśnik vybraŭ mienavita taki simvał — nieviadoma. Vyjavy źviaroŭ i fantastyčnych istot byli modnyja siarod pivazavodčykaŭ. Tak, firmovym znakam brovara Papirmiejstera byŭ miadźviedź u bočcy. Na butelkach vilenskaha «Šapena» byli leŭ i kryłaty sabaka.
«Lidskaje piva» zachoŭvaje bahatuju spadčynu brovarstva ŭ Lidzie. Tak, u 2016 hodzie ŭ horadzie źjaviłasia skulptura miedźviedzia ŭ bočcy — firmovaha znaka brovara Papirmiejstera, a praz hod — pamiatny znak na miescy, dzie stajaŭ zavod Łando i Kamianieckaha.
U tym samym hodzie, 1900-m, Nosiel Pupko pamior. Jamu było za 70 i jaho zdaroŭje było padarvana 27-hadovym zmahańniem ź biurakratami za svoj brovar. Apošniaj jaho spravaj dla zavoda było ŭstalavańnie žaleznaj leśvicy miž pavierchami. Jana zachavałasia da našaha času.
Źvierchu etykietka 1900-1901 hh., na joj źjavilisia nadpiačatka «Naśledniki» i emblema ŭ vyhladzie pieraplecienych litar N i P (Nosiel Pupko). Źnizu etykietki 1901-1903 hh., jakija vypuskalisia z abaviazkovym słovam «Naśledn.», vyjavami 6 kruhłych bronzavych žetonaŭ z nadpisami i malunkami
Piŭny biznes uziaŭ u svaje ruki adzin z čatyroch synoŭ Nosiela — Miejłach Pupko.
Pry novym haspadary zavod raskvitnieŭ. Napiaredadni Pieršaj suśvietnaj piva zrabiłasia modnym napojem u Lidzie. U horadzie pracavała 41 piŭnaja. U 1914-m zavod Pupko, jaki davaŭ rabotu 30 supracoŭnikam, vypuściŭ piva na 170 tysiač rubloŭ.
Pieršaja «nulovačka»
Ale hetaje imklivaje raźvićcio abarvałasia z pačatkam Pieršaj suśvietnaj vajny. U pryfrantavoj pałasie, u jakuju trapiła i Lida, byŭ uviedzieny suchi zakon. Pradavać piva było zabaroniena, i na zavodzie jaho sabrałasia kala 400 tysiač litraŭ. Uletku 1915-ha Pupko źviarnuŭsia z prośbaj da ŭładaŭ, kab dazvolili pierapracavać jaho ŭ biezałkaholny soładavy napoj.
Etykietka soładavaha anhlijskaha biezałkaholnaha napoju
Praŭda, praź niekalki miesiacaŭ u Lidu ŭvajšli niemcy, jakija z radaściu spažyvali miascovaje piva. Vytvorčaść padarvała tolki biazładździe pieršych paślarevalucyjnych hadoŭ. Kali ŭ 1920-m praź Lidu išło na Polšču savieckaje vojska, daviałosia całkam stać na biezałkaholnyja rejki i rabić kvas dla Čyrvonaj armii.
Zavod u 1915 hodzie. Karcina niamieckaha mastaka
Mark i Šyman
Paśla Ryžskaj mirnaj damovy 1921-ha, kali miežy dziaržaŭ vyznačylisia i Lida razam z usioj Zachodniaj Biełaruśsiu trapiła ŭ skład Polščy, Miejłachu Pupko daviałosia adnaŭlać svoj zavod praktyčna z nula. Ale dasiahnuć raniejšaha roskvitu ŭžo nie ŭdałosia. U mižvajennaje dvaccacihodździe zavod vypuskaŭ u 5-7 razoŭ mienš piva, čym u 1914-m. Kab zvodzić kancy z kancami, davodziłasia zakładać dadatkovyja biznesy: naładzić vypusk hazavanych napojaŭ, adkryć piłaramu na abstalavańni, nabytym u niemcaŭ u časie vajny.
U 1920-ch hadach piva i napoi vypuskalisia z papierkami, što addalena nahadvali etykietki, i tolki na polskaj movie. Vypuskaŭsia tolki adzin, samy tanny hatunak piva, jaki navat nie mieŭ nazvy, a taksama soładavy napoj
Ale cudam było samo pa sabie toje, što vytvorčaść zdoleła zachavacca ŭ varunkach, kali abrynulisia cełyja dziaržavy. Dziakavać za heta treba Mejłachu Pupko — adnamu z samych talenavitych mieniedžaraŭ i biznesoŭcaŭ svajho pakaleńnia. Jon pamior u 1934-m, spravu pieraniali jaho syny Mark i Šyman.
Uładalniki i kiraŭniki pradpryjemstva. U pieršym šerahu treci sprava Miejłach Pupko, pa abodva baki ad jaho Mark i Šyman
Zavod na Suvałkaŭskaj (tak pieranazvali pry Polščy vulicu Vilenskuju) vypuskaŭ čatyry hatunki piva: «Śvietłaje», «Chmielnaje», «Dubaltovaje» i «Ciomnaje».
Hatunki roźnilisia praporcyjami jačmieniu, chmielu i soładu. U «Chmielnym» jačmieniu było najmienš, u «Śvietłym» — mieniej soładu, ale bolej jačmieniu, u «Ciomnym» — bolš soładu, u «Dubaltovym» — u paŭtara razu bolš jačmieniu i soładu, čym u inšych hatunkach.
Jačmień kuplali na Vałyni i ŭ vioskach Lidskaha pavieta, chmiel taksama išoŭ z Vałyni. Pradavałasia lidskaje piva pry Polščy ŭ litrovych butelkach pa 65 hrošaj. Taksama na zavodzie rabili kvas i hazavanuju vadu.
Mark, jaki staŭ kiraŭnikom zavoda, paprostu žyŭ na jaho terytoryi, kab usio kantralavać.
Da 1939 hoda zavod padyšoŭ z zavieršanym cykłam vytvorčaści i mižnarodnym pryznańniem. Jaho pradukcyja była adznačanaja miedalami z vystavak u Marseli i Rejmsie.
Adysieja siamji Pupko
Paśla dałučeńnia Zachodniaj Biełarusi da SSSR zavod nacyjanalizavali. Siamji byłych ułaśnikaŭ u niejkim sensie pašancavała: ich nie aryštoŭvali i navat prapanavali zastacca na zavodzie — naniatymi słužačymi. Ale ŭ toj ža čas abkłali niepamiernymi padatkami. Šyman i Mark vyrašyli źjechać u Vilniu, bo nie bačyli dla siabie budučyni ŭ rodnaj Lidzie.
Lida ŭ 1939 hodzie
Sa źmienaj ułady admianili i «polskija» hatunki. Ciapier zavod vypuskaŭ «Žyhuloŭskaje», «Ruskaje» i «Ukrainskaje» piva. Praŭda, «Žyhuloŭskaje» i «Ukrainskaje» choć i ličylisia raspracoŭkami savieckich śpiecyjalistaŭ, ale faktyčna adpaviadali «Vienskamu» dy «Miunchienskamu» pavodle receptaŭ.
U 1940-m zavod vyjšaŭ na poŭnuju mahutnaść i zvaryŭ u 4,5 razoŭ bolš, čym u apošnija hady pad Polščaj — 2819,9 tysiač litraŭ.
Mark i Šyman Pupko niadoŭha pabyli ŭ Vilni: kali niemcy napali na SSSR, jany viarnulisia ŭ Lidu. Na zavodzie skłałasia ŭnikalnaja situacyja: niamieckaj administracyi tak treba było piva dla vojska, što jana zapluščvała vočy na toje, što jaho varać jaŭrei.
Šyman Pupko i jaho žonka Šura
Farmalnym kiraŭnikom zavoda byŭ «błokfiurar», prysłany niamiecki inžynier Ijachim Łachbiler. Jon pryciahnuŭ da pracy Marka z Šymanam i mnohich davajennych rabotnikaŭ-jaŭrejaŭ, dla jakich heta byŭ šaniec nie zahinuć u hieta. Łachbiler nie puskaŭ na zavod esesaŭcaŭ padčas karnych akcyj, heta vyklikała niezadavalnieńnie i ŭrešcie jaho adpravili na front. U 1943-m, pryjechaŭšy ŭ Lidu za pivam dla svajho padraździaleńnia, Ijachim papiaredziŭ Šymana i Marka, što chutka jaŭrejaŭ pačnuć źniščać pahałoŭna i im treba ŭciakać. Ale nie paśpieli: na zavod pryjšli esesaŭcy, adździalili rabotnikaŭ-jaŭrejaŭ ad chryścijan i, źvinavaciŭšy ŭ atručvańni piva, adpravili ź siemjami ŭ łahier śmierci Majdanek.
«U nas nie było nijakich iluzij adnosna našaha losu… Adziny šaniec uratavacca — skakać z vahona na chadu. Heta nie lohka i nie kožny ŭ stanie heta zrabić. 12 čałaviek z našaha vahona skočyli…», — pisała paśla va ŭspaminach dačka Šymana Sima, jakaja dziciem pieražyła ŭsie hetyja padziei. Paśla ŭciokaŭ ź ciahnika siamju Marka schavali biełaruskija sialanie, a Šyman pajšoŭ u partyzany — da Tuvii Bielskaha ŭ Nalibockuju pušču. U bajavych akcyjach Šyman nie ŭdzielničaŭ — varyŭ myła dla partyzanaŭ. Niahledziačy na hoład, im udałosia vyžyć i paśla vajny viarnucca ŭ Lidu.
Jany zaśpieli zavod «u chaasnym stanie», usio było raźbita i razrabavana. Pryznačany savieckaj uładaj dyrektar Siarhiej Piščykaŭ pryniaŭ Marka na pracu hałoŭnym pivavaram, a Šymana — techničnym kiraŭnikom. Adnak u listapadzie 1944-ha, paśla kanfliktu ź Piščykavym, braty zastalisia biez pracy i vyjechali z SSSR. Šlach ich lažaŭ u Bielhiju, a ŭrešcie Šyman ź siamjoj apynuŭsia ŭ Mieksicy, a Mark — u Kanadzie.
Mark Pupko i jaho žonka Roza
Pa darozie ŭ Bielhiju, u Hiermanii, Mark i Šyman adšukali siamju Ijachima Łachbilera i daviedalisia, što jon siadzić u amierykanskaj turmie jak vajenny złačyniec. Braty zaśviedčyli, jak mužna i čałaviečna pavodziŭ siabie Łachbiler u Lidzie, zapytali pakazańni inšych ziemlakoŭ — i ich byłoha «błokfiurara» vyzvalili.
U 2005-m dačka Šymana, Maša Koen, z mužam, dziećmi i ŭnukami naviedała «Lidski brovar». Maša vałodaje ŭ Mieksicy bujnym chimičnym pradpryjemstvam.
«Dapatopnyja» časy
Pupko byli nie adzinymi, chto ŭ tyja hady vyjechaŭ ź Biełarusi na Zachad. Ź Lidy ŭ Polšču ŭ pieršyja paślavajennyja hady emihravali kala dźviuch tysiač čałaviek. Vyjazdžali jaŭrei, palaki i tyja biełarusy, što zapisvalisia palakami. Z adnaho tolki piŭzavoda zvolniłasia 55 byłych daśviedčanych pracaŭnikoŭ. Vostra stała pytańnie z kvalifikavanymi kadrami: na zavodzie ceły hod nie było hałoŭnaha pivavara, technołaha, inžyniera. Varyli ž u pieršyja paślavajennyja hady «Žyhuloŭskaje» — jaho raźlivali ŭ butelki i razvozili końmi ŭ niefarbavanych dubovych bočkach. Piva było vielmi darahoje — kala 10 rubloŭ za litr pry siarednim tahačasnym zarobku ŭ 150.
Stan brovara ŭ 1944 hodzie
U 1945-m u Lidzie zastaŭsia adzin brovar: na byłym zavodzie Papirmiejstera pierastali varyć piva, a jaho abstalavańnie pieradali byłomu brovaru Pupko.
Ale i z dadatkovym abstalavańniem brovar pakidaŭ uražańnie «dapatopnaha». Lod dla achaładžeńnia piva siekli prosta na race Lidziejcy i vazili końmi, piva varyłasia sa starych zapasaŭ syraviny, na sastarełym abstalavańni. A Suvałkaŭskaja vulica, darečy, stała Savieckaj.
Vyroŭnivacca situacyja na piŭzavodzie pačała tolki ŭ 1947-m: stabilizavaŭsia kalektyŭ, adčynilisia bazy ŭ Baranavičach i Maładziečnie, vytvorčaść piva pieraŭzyšła davajennyja pakaźniki.
U 1950-m pačali varyć novy hatunak — «Aksamitnaje», a ŭ «Žyhuloŭskaje» dziela ekanomii soładu dadavali jačnuju muku.
Biełaruskija etykietki
Pieršaje abnaŭleńnie abstalavańnia adbyłosia tolki ŭ 1953-m. Z taje pary techničnaja baza brovara ŭdaskanalvałasia ledź nie štohod. Da asartymientu hatunkaŭ dadalisia saładziejšaje «Karamielnaje», «Martaŭskaje», viarnułasia «Ukrainskaje».
U 1950-ja zavod pačaŭ masava rabić biezałkaholnyja napoi — «Kłubničny», «Bruśničny», «Žuravinavy», «Čarničny», «Jabłyčny», «Višniovy», «Limanad», «Limonny», «Krušon», «Leta», «Mandarynavy», «Apielsinavy», «Sitro»… Usie etykietki byli aformlenyja pa-biełarusku.
U toj samy čas u Lidzie pačali varyć «Porter», viarnułasia i «Ryžskaje» (pierad vajnoj jaho nazyvali «Ruskaje», a paśla dałučeńnia Łatvii da SSSR pierajmienavali).
Lidski piŭzavod u 1966 hodzie
Firmovaje «Lidskaje»
U 1966 hodzie, pad 90-hodździe brovara, było raspracavanaje i firmovaje piva «Lidskaje». Viadomyja imiony jaho aŭtaraŭ — heta zahadčyca vytvorčaści Maryja Halajeva i zahadčyca łabaratoryi Halina Śmirnova.
«Lidskaje», jakoje nahadała zavadskim staražyłam pieradvajennaje «Dubaltovaje», z časam stała adnym z samych papularnych hatunkaŭ. U 1971-m jamu nadali saviecki «Znak jakaści».
Paśla «piacikutnik» atrymaŭ i raźlivany ŭ Lidzie kultavy napoj savieckich dziaciej — «Buracina». Adbyłosia heta ŭ 1976-m, jubilejnym hodzie. Stahodździe zavoda było adznačana abjadnańniem pad zahadam Lidy troch brovaraŭ — lidskaha, hrodzienskaha i navahrudskaha. Zavod atrymaŭ šerah dziaržaŭnych uznaharod da jubileju i pačaŭ vypuskać piva «Naša marka», raspracavanaje ŭ Maskvie da 50-hodździa savieckaj ułady.
Ale razam z uznaharodami, zvańniami i dziaržaŭnym spryjańniem pradpryjemstva ŭvieś čas adčuvała na sabie «pieravahi» savieckaj płanavaj ekanomiki. Naprykład, kali ŭ pačatku 1980-ch uźnik niedachop karmoŭ i pradpryjemstvam «prapanavali» hadavać skacinu, na terytoryi zavoda trymali byčkoŭ.
Biezałkaholnyja časy
U kancy 1980-ch, kali kiraŭnik SSSR Michaił Harbačoŭ, zmahajučysia z pavalnym pjanstvam, abviaściŭ «suchi zakon», u Lidzie pačali ekśpierymientavać ź biezałkaholnymi napojami.
«Uschodni», «Ranica», «Bajkał», «Dziušes», «Krem-soda», «Rabinavy», «Žuravinavy», «Isindzi» — daloka nie poŭny pieralik hatunkaŭ, što sychodzili z kanviejera ŭ tyja hady. Ich vytvorčaść vyrasła ad šaści da rekordnych dzieviaci tysiač litraŭ za hod, navat trochi paciaśniŭšy piva.
Jašče nichto nie napisaŭ histaryčnaha daśledavańnia pra nazvy piŭnych hatunkaŭ. A raspracoŭščyki ž aryjentujucca na spažyŭca: pa nazvach možna vyvučać nastroi ŭ hramadstvie ŭ tuju ci inšuju epochu. U 1989-m, na chvali cikavaści da historyi rodnaha kraju, u Lidzie raspracavali aryhinalny hatunak «Stary zamak»: ź śvietłaha soładu i pieršasortnaha chmielu. Jaho razynkaj byŭ damiešak rysavaj siečki.
Lidski zamak u 1980-ja i etykietka piva «Stary zamak»
Lidskaja harełka
Pieršaja pałova 1990-ch pryniesła Biełarusi niezaležnaść i ekanamičny kryzis. Ceny raśli, valuty na zakupku syraviny nie stavała i brovar ledź-ledź akupaŭ vytvorčaść, paralelna pravodziačy techničnaje pieraŭzbrajeńnie pradpryjemstva.
Heta zmusiła pašyryć asartymient: u Lidzie pačali raźlivać harełku «Ruskaja» i «Biełyja Rosy», jakija pastaŭlaŭ śpirtzavod u Pareččy. Taksama ŭ Lidzie hatavali nastojku «Tajamničaja» — ź śpirtu, ekstraktaŭ žeńšeniu z dadatkam jadłoŭcu i pałynu. Piva «Lidskaje» amal źnikaje z kramaŭ. Naprykład, u Minsku jaho pradajuć tolki ŭ adnym univiersamie.
Pieršy inviestar i «Karol chmielu»
A ŭ 1995-m zavod pierastaŭ być dziaržaŭnym pradpryjemstvam, pierafarmatavaŭšysia ŭ akcyjaniernaje tavarystva. Akcyi razdali rabotnikam.
Na pryvatnaje pradpryjemstva źviarnuŭ uvahu pieršy vialiki inviestar: aŭstryjskaja kampanija «Ehienbierhier Internacyjanał» dała srodki na madernizacyju.
U pryvatnaści, na zavodzie pazamianiali ŭsie trubapravody na nieržaviejučyja, palepšyŭšy jakaść vady, i pastavili novy cech ź niamieckaj linijaj raźlivu ŭ butelki «Nahiema».
U sakaviku 1997-ha ź linii syšła pieršaja partyja piva «Karol chmielu». Heta było pieršaje ŭ krainie pasteryzavanaje piva, jakoje mahło nie psavacca paŭhoda, zamiest raniejšych 7-10 sutak. Piva adpaviadała jeŭrastandartam i raźlivałasia ŭ butelku z tryma etykietkami — tady heta jašče było ŭ navinku.
Napiaredadni, pad 120-hodździe zavoda, źjavilisia jašče dva pamiatnyja hatunki — «Čorny prync» i «Jubilejnaje». A paśla ŭ Rasii adbyŭsia defołt i nadyšła novaja realnaść.
Zmahańnie za rynak
Ciaham 1998-ha prybytki ad pastavak piva na rasijski rynak upali ŭ dziesiać razoŭ, i lidski brovar prosta admoviŭsia ad jaho. Nie duža čakali «Lidskaje» i ŭnutry krainy: u Biełarusi było 15 piŭzavodaŭ i kožny rehijon imknuŭsia padtrymlivać miascovaha vytvorcu. U Hrodnie navat isnavali niehałosnyja abmiežavańni na prodaž lidskaha piva. I ŭsio ž 1998 hod staŭ rekordnym pa abjomach vytvorčaści za ŭsio XX stahodździe: u Lidzie zvaryli 33 394 tysiačy litraŭ piva.
1 žniŭnia 1998 h. była zapuščana linija pa raźlivie piva ŭ kiehi (bočki ź nieržaviejučaj stali jomistaściu 50 litraŭ). Technałohija dazvoliła istotna zekanomić na tary i skaracić vydatki pry raźlivie z palapšeńniem jakaści
Nastupnyja hady byli časam zmahańnia za rynak z rasijskimi kampanijami. Zamiežnyja brendy litaralna zalivali krainu tannym pivam. Mienšyja biełaruskija brovary, nakštałt kryčaŭskaha, navahradskaha ci pinskaha, paprostu začynilisia, nie vytrymaŭšy kankurencyi. Kab vystajać, «Lidskaje» stvaraje sietku rehijanalnych składoŭ pa ŭsioj krainie: ad Bresta da Navapołacka. Taksama zavod zakładaje ŭłasny aŭtapark i stvaraje adździeł markietynhu.
U 2001 u Lidzie, siarod pieršych u krainie, pačali raźlivać piva ŭ paŭtaralitrovyja PET-butelki.
Kab zacikavić ajčynnaha spažyŭca, u 2002 hodzie zavod vypuściŭ «histaryčnuju» sieryju hatunkaŭ: «Kniaź Hiedymin», «Kniaź Vitaŭt», «Mirski zamak». Daviałosia zaniacca i arhanizacyjaj vosieńskich piŭnych śviataŭ u Lidzie, dałučycca da arhanizacyi rycarskaha festu «Zamak Hiedymina».
Adradzili i vytvorčaść biezałkaholnaha piva. Tradycyja była: u 1915-m Miejłach Pupko musiŭ pierarabić u biezałkaholny napoj 400 tysiač litraŭ piva, jakoje jon nie moh pradać u čas vajny.
Parad inviestaraŭ
U 2003-m namahańni pačali davać plon: piva zvaryli amal na 10% bolš, čym u papiarednija hady. Taksama ŭdałosia vyrašyć pytańnie z soładam: damahčysia ad dziaržavy padtrymki tym haspadarkam, jakija vyroščvali śpiecyjalny pivavarny jačmień.
Na tyja hady prypała i vialikaja rekanstrukcyja zavoda sumiesna z češskim inviestaram Preiss s.r.o. Paśla jaje AAT «Lidskaje piva» nie sastupała technałahična rasijskim brovaram. A mahutnaść vyrasła ad 35 da 60 młn litraŭ za hod.
Čechi zapatrabavali i zamianić vadu, na jakoj varyłasia piva. Zamiest vadapravodnaj pačali vykarystoŭvać artezijanskuju, praśvidravaŭšy skvažynu ŭ 280 mietraŭ hłybinioj.
U siaredzinie 2000-ch «Lidskaje piva» vybirała pamiž čatyrma vyhadnymi prapanovami. Akcyjanierami brovara prapanoŭvali stać kampanii BBH, Detroit-Belarus Brewing, hałandski kancern Heineken i finski kancern Olvi Oyj. Vybar spyniŭsia na finach.
24 śniežnia 2008 Olvi Oyj nabyła 51% akcyj AAT «Lidskaje piva». U 2011 dola finskaha kancernu vyrasła da 90%, a jašče praz try hady pavialičyłasia da 94,56%.
Viartańnie vysakarodnaha alenia
Novyja haspadary raspracavali płan madernizacyi brovara, zhodna ź jakim u pieršyja čatyry hady ŭ pradpryjemstva było ŭkładziena bolš za 40 młn jeŭra. U pryvatnaści, byli ŭstalavanyja vosiem novych cylindrakaničnych tankaŭ (tak nazyvajucca jomistaści, dzie brodzić piva) — kožny ź piacipaviarchovy dom. Ich pryvieźli śpiectranspartam až ź Finlandyi.
«Lidskaje piva» ŭ 2012 hodzie
Źmianiŭsia i vobraz kampanii. Na etykietki «Lidskaha» viarnuŭsia vysakarodny aleń, jaki abapirajecca na bočku — firmovy znak zavoda Pupko.
Źjavilisia i novyja jeŭrapiejskija hatunki: śvietła-załacisty piłśnier A. Le Coq Pils, śvietła-załacisty łahier Koronet, tradycyjny finski łahier Sandels. U 2009 hodzie sumiesna ź finskimi pivavarami źjaviŭsia hatunak «Lidskaje Premium».
Nie zabyvajucca novyja haspadary i na spadarožnuju pradukcyju: zavod robić enierhietyčny napoj Dynami:t, jaki maje pałovu biełaruskaha rynku, pitnuju vadu, jabłyčny sidr FIZZ, kultavy «Lidski» kvas. Pradukcyju lidskaha brovara možna pabačyć u Litvie, Rasii, Małdovie, Ukrainie, Hiermanii, Estonii, Polščy, Kazachstanie, Armienii.
Usio dziela svaich
Pad 145-hodździe, jakoje budzie adznačacca ŭ nastupnym hodzie, «Lidskaje» ździejśniła restajlinh. U im čytajecca sistema kaštoŭnaściaŭ brendu, skiravanaja na ščyraść, viartańnie da karanioŭ, adzinstva.
Kaštoŭnaść «Karani» padkreślivaje pachodžańnie praduktu, jaho ciesnuju suviaź ź Lidaj — nievialikim horadam Zachodniaj Biełarusi, jaki vałodaje značnaj kulturnaj spadčynaj. Kaštoŭnaść «Adzinstva» akcentuje ŭvahu na tym, što brend abjadnoŭvaje blizkich pa duchu ludziej va ŭnikalnaju supolnaść, a «Ščyraść» adlustroŭvaje formu ŭzajemaadnosin kampanii sa svaim spažyŭcom. Hetyja ŭzajemaadnosiny zasnavanyja vyklučna na daviery, siabroŭstvie, ahulnych intaresach i momantach jadnańnia. Mienavita tamu słohan novaj rekłamnaj kampanii hučyć jak «Usio dziela svaich».
Na etykietkach źjaviłasia vyjava zamka i klučoŭ sa staroha mahdeburhskaha hierba Lidy. Papracavali dyzajniery i ź firmovym znakam: aleń na im zrabiŭsia bolš hruntoŭnym i vieličnym — nie dziva, jon sioleta śviatkuje 120-hodździe.
Źjavilisia źmieny i ŭ hatunkach: «Lidskaje» padzialiłasia na dźvie samastojnyja liniejki «Miejnstrym» i «Premium». Dadalisia novyja hatunki — «Lehienda» i «Biełaje», byli ŭviedzienyja butelki i blašanki firmovaha vyhladu. «Lidskaje», jakoje 145 hod tamu pačałosia draŭlanym brovarčykam na bierazie Lidziejki, stała paznavalnym i abjadnaŭčym vobrazam u miežach cełaj krainy.
