Čarli Čaplin ź siarpom i mołatam
Siarhiej Astraviec piša na svaim błohu pra samy stary kinateatar.
Kaliści ja napisaŭ u svaim apaviadańni, što ŭsio ciapier u mianie pobač: «Navat kina‑teatryk («Chałodnyja zakuski» Bertrana Blije, «Čyrvonaja puśtelnia» Antanijoni)…» Paśla hetaha jaho začynili, kab pieraabstalavać, kapitalna adramantavać. Pieršy ŭ horadzie kinateatar, 1914‑ha hodu. Dumaju, što i ŭ Biełarusi ci nia samy stary. Nakolki vierahodna, što zachavaŭsia starejšy za jaho?
Adkryćcio vielmi azdobiła płojma Čarli Čaplinaŭ, jany byli paŭsiul. Praŭda, načalstva, zaŭždy salidnaje, jany mała zacikavili, ale ja zrabiŭ niekalki zdymkaŭ i parazmaŭlaŭ ź imi. Čapliny dziavočaha stanu, vielmi miła vyhladali. Voś ža na adkryćcio nie hierojaŭ savieckaha kino zamovili, a jaho, Čarlika, jak kazali my ŭ školnyja hady, kali hedeeraŭskija niemcy časta krucili jaho pa televizary.
Ujaŭlajecie kamianicu 1914‑ha? Leśvicy, leśvički, nievialikija pamiaškańni, dva a‑la retra kinapraektary. Usio fajna i navat bar z nazvaj «Čarli», ale rasčyniaješ dźviery: vyjava vializnaja «sadružnaści siarpa i mołata» ‑‑ maskoŭskaj statui rabočaha i sialanki, emblemy tamtejšaj kinastudyi. Bolšuju niedarečnaść ujavić ciažka. Bar «Čarli» bieź jaho mulaža, ci chacia b lalki, a ‑‑ sa stalinskimi pieradavikami.
Ujaŭlajecie ‑‑ 2009 hod! Pryčym tut maskoŭskaja kinastudyja? Čarli ‑‑ tak, jon samy słavuty aktor niamoha kino. Ale ž pačynałasia jano nie ŭ Maskvie i navat nie ŭ Halivudzie, u Paryžy. Dzie Paryž? Ejfeleva vieža da novaha stylu chaj‑tek «Čyrvonaj zorki» pasavała b jak najlepiej, zhadziciesia. Jak ty nie razumieješ, my chacieli svajoj, ajčynnaj historyi kino! Svajoj? Dyk vaźmicie ź Biełaruskaj kinafabryki štoś, jana ŭźnikła jašče da vašych kałhaśnicy z rabočym, pryčym u nadziejnym savieckim Leninhradzie.
Ale biełaruskaje jany nia ličać svaim, mabyć, polskaje ‑‑ pahatoŭ! A kinateatar dvaccać hadoŭ byŭ u horadzie pad polskaj uładaj. Chiba hetaha mała? Nie! Polski element u nas usprymajecca jak amal varožy. Ale ž heta historyja mienavita kankretna hetaha kinateatru! Nielha pierakreślivać sapraŭdnuju historyju niedarečnaj savieckaj nazvaj.
Ja nie kažu pra toje, što a‑la «Čyrvonaja zorka» uvohule maje ŭnikalnuju svaju, adroznuju ad usich bijahrafiju. Adkryć pieršaje kino, pabudavać specyjalnuju kamianicu zamanułasia adstaŭnomu štabs‑kapitanu Manastyrskamu. U 1914‑m u horadzie zbudavali kinateatar i, miž inšym, luteranskuju kirchu, i adrazu pačałasia vajna ź Niamieččynaj. Pieršy kinaseans tak i nie adbyŭsia. Jak mnie skazaŭ Hieorhi Manastyrski, naščadak, štabs‑kapitan «Pajšoŭ na front litaralna za tydzień da adkryćcia kinateatru, usiu aparaturu zamuravaŭ. A pryjšoŭ: užo ŭsio, inšyja ludzi pracujuć. Dakazać tym uładam, polskim, ničoha nie ŭdałosia». Jon sudziŭsia ažno siem hadoŭ! Marna.
Tak, na pieršym paviersie, u faje jość staryja zdymki kolišnich aktoraŭ kino, pra budaŭnika i haspadara kinateatru taksama ŭzhadvajecca. Ale na hetym možna było pabudavać bolš. Štabs‑kapitan — vialiki amatar kino, kinaseans, jaki nia ŭdaŭsia, jon idzie na vajnu, stanovicca pałkoŭnikam, jaho zdymki na fonie abarončych zbudavańniaŭ na froncie. «Zamuravanaja aparatura», kinastužka dla pieršaha seansu, jakaja zachavana da našych dzion.
Darečy, Hieorhi Manastyrski pa prafesii anestezijolah‑reanimatolah, za 37 hadoŭ šmat aperacyj zabiaśpiečvaŭ. Baćka jaho byŭ architektaram. Dzied, darečy, nazvaŭ svoj kinateatar «Edemam», zatym «Pan» jon nazyvaŭsia, «Palonija», mianialisia nazvy», ‑‑ havoryć unuk pałkoŭnika Manastyrskaha.
Mižvolnaja dumka ŭ mianie: a čaho vartyja kinazdymki, jakija adbyvalisia na haradzienskich vulicach za apošnija hady niekalki razoŭ! Kali łaska, adlustrujcie taksama! Nie, nikoli.
Voś u haradzienskim muzei pažarnaj słužby, adkrytym letaś, nie pabajalisia «niesavieckaj» častki historyi, tam i polski peryjad dobra pakazany, jakija vydatnyja mulažy! A «Čyrvonaja zorka», na žal, zastałasia čyrvonaj. Była vydatnaja mahčymaść nazvu źmianić, zrabić unutry akcenty mienavita haradzienskija. A zrabili jakijaści tamboŭskija.
