«A zarablaju ja ŭ špitalach jak kapiełan». Intervju z ajcom Siarhiejem Stasievičam — biełaruskim śviatarom u Łondanie
Jak chłopiec ź Ivacevič trapiŭ u Łondan? Što davodzicca rabić, trymać paradak u «biełaruskim ankłavie» ŭ Finčli? I z čym źviazanyja jahonyja spadziavańni na budučyniu biełaruskaj spravy? Ajciec Siarhiej Stasievič adkazaŭ na pytańni «Našaj Nivy».
— Jak vy trapili ŭ Łondan?
— U hady svajho studenctva ŭ Biełarusi ja paznajomiŭsia z ajcom Alaksandram Nadsanam, jaki ŭ toj čas prymaŭ na navučańnie biełarusaŭ hreka-katolikaŭ z metaju, kab jany vyvučali tut teałohiju i byli niečym karysnyja Carkvie. Ja pajechaŭ u Łondan da jaho taksama z hetaj samaj metaj u 1999 hodzie, a ŭ 2000 hodzie jon znajšoŭ dla mianie stypiendyju dla navučańnia ŭ Rymie, u papskim Hrečaskim kalehiumie. I jon mianie vypraviŭ u Rym, u tuju samuju navučalnuju ŭstanovu, dzie byŭ vučyŭsia sam. Tam ja adbyŭ svajo navučańnie na praciahu piaci hadoŭ i ŭ studzieni 2006 hoda pryjechaŭ siudy, u Łondan. Tut ajciec Nadsan mianie pryniaŭ, i ŭ tym samym hodzie ja byŭ vyśviačany na dyjakana, paźniej — na śviatara. I voś ad 2006 hoda ja žyvu ŭ Łondanie, chacia zastajusia śviatarom biełaruskaj carkvy i biełaruskim hramadzianinam, dušpastyram biełarusaŭ u Vialikaj Brytanii.
Naša carkva — adzinaja biełaruskaja carkva ŭ hetaj krainie i adna ź dźviuch u Zachodniaj Jeŭropie. Jašče jość carkva hreka-katalickaja ŭ Antvierpienie.
— Čym vy zajmajeciesia? Jakija vašy abaviazki?
— Mnie ŭ spadčynu ad maich papiarednikaŭ, pierš za ŭsio ajca Nadsana, a taksama jahonaha papiarednika biskupa Česłava Sipoviča, zastaŭsia vialiki biełaruski relihijna-kulturny centr. Jon byŭ adčynieny ŭ 1948 hodzie, i jamu ŭžo 80 hadoŭ. Siońnia centr składajecca ź instytucyj, roznych pa svaim statusie. Heta biblijateka i muziej imia Franciška Skaryny, naš relihijny centr «Maryjan-chaŭs», dzie ja žyvu, i novaja carkva, što my zbudavali. Ja zajmajusia niepasredna ich štodzionnaj dziejnaściu, pobytavymi spravami. Zajmajusia ŭtrymańniem hetych budynkaŭ, ich prybirańniem, trochi sadoŭnictvam, i samastojna, i z dapamohaj inšych biełarusaŭ. Vysadžvajem kvietki, padrazajem kusty.
Ja vystupaju jak u jakaści adnaho z apiekunoŭ biblijateki i muzieja, u aficyjnym statusie, tak i jak śviatar biełaruskaj misii. Roznyja rečy robim u zaležnaści ad taho, što heta za padzieja — prymajem haściej ź Biełarusi, daśledčykaŭ. U biblijatecy jość prahrama dla daśledčykaŭ — rehularna pryjazdžajuć samyja roznyja ludzi, jakija žyvuć u nas, pracujuć z dakumientami i z knihami. U nas jość mahčymaść pracavać jak z archivami, tak i z kalekcyjaj biblijateki.
Taksama ja pracuju kapiełanam u niekalkich špitalach Łondana. Heta maja druhaja śfiera dziejnaści.
— Što cikavaha ŭ hetaj dziejnaści? U Biełarusi amal ničoha pra heta nie viedajuć.
— U Biełarusi słužeńnie kapiełanaŭ mała raźvitaje, chacia ja viedaju, što ŭ mianie jość kalehi, katalickija i hreka-katalickija śviatary, jakija, naprykład, naviedvajuć turmy. Nielha nazvać ich kapiełanami, chacia, zdajecca, u Harodni jość katalicki kapiełan…
Mianie zacikaviła dziejnaść śviatara ŭ sistemie achovy zdaroŭja paśla majho ŭłasnaha dośviedu lekavańnia ŭ Bieraściejskaj abłasnoj balnicy. Užo budučy śviatarom, ja trapiŭ z chvarobaj nyrak u hety špital, samy lepšy ŭ Bieraściejskaj vobłaści. Jon vielmi vialiki, tam ludzi z usiaho rehijona. Tam była pravasłaŭnaja kaplica — nievialiki pakoj. Jana była ŭvieś čas začynienaja. Tam było napisana, što ŭ peŭnyja dni tam adbyvajecca malebien, adbyvajecca jašče niešta. Adnojčy ja pabačyŭ, jak hetaja kaplica była adčynienaja i była pierapoŭnienaja ludźmi. Ludzi stajali jašče navonku, i, kali śviatar pračytaŭ Jevanhielle, ludzi ciahnuli ruki, kab dakranucca. Napeŭna, tak imknulisia dakranucca da samoha Chrysta ludzi padčas chvaroby. Ja tady padumaŭ: jak heta patrebna, nasamreč. Čamu hetaha tak mała ci niama?
Užo tut ja daviedaŭsia, što ŭ Vialikabrytanii isnuje vielmi razhalinavanaja sistema katalickich kapiełanaŭ. Ja pasprabavaŭ prajści praz «rekrutacyju», byŭ pryniaty i pačaŭ hod tamu pracavać jak kapiełan u vialikim špitali ŭ centralnym Łondanie — heta špital Univiersiteckaha kaledža Łondana. Jon adzin z samych vialikich u Vialikabrytanii i viadomy jon tym, što ŭ im pamior Alaksandr Litvinienka. Tudy pastupajuć ludzi z usioj krainy z samymi składanymi vypadkami zachvorvańniaŭ. Spačatku ja pracavaŭ tolki ŭ adnym miescy, paźniej mianie paprasili pracavać jašče ŭ miascovym špitali ŭ Barnecie, tym, dzie skončyŭ svoj žyćciovy šlach ajciec Alaksandr Nadsan.
My naviedvajem viernikaŭ jak pa ŭłasnaj inicyjatyvie (u nas jość śpis viernikaŭ-katalikoŭ), tak i tych, chto paprasiŭ. Taksama my naviedvajem tych, chto pamiraje, kab zrabić sakramient śviatoha namaščeńnia. Nas taksama vyklikajuć paśla śmierci katalika ŭ špitali. Śviatar prychodzić pierad usimi inšymi. Tolki paśla malitvy śviatara i akrapleńnia śviatoj vadoj cieła advozicca ŭ morh.
Słužeńnie choć i nialohkaje, ale vielmi cikavaje. Mnie davodzicca sustrakacca z samymi roznymi ludźmi, samych roznych, tak by mović, nacyjanalnaściaŭ. Chacia tut heta hučyć dzika. Ja razmaŭlaju na niekalkich movach, i mnie ŭdajecca spałučać usio heta ŭ svaim słužeńni.
— Za košt čaho vy isnujacie i za košt čaho isnuje biełaruski centr?
— U našych damach jość pamiaškańni, jakija zdajucca kvatarantam, ja atrymlivaju davoli ścipłuju finansavuju subsidyju z Ryma i asabista zarablaju ŭ špitalach praz Nacyjanalnuju sistemu achovy zdaroŭja.
— Čym jašče vy zajmajeciesia? Čym cikaviciesia?
— Ciaham apošnich troch hadoŭ ja navučaŭsia zavočna va Univiersitecie kardynała Vyšynskaha kananičnamu pravu, i mnie treba zakončyć navučańnie, napisaŭšy pracu na licenzijat kananičnaha prava. Heta taki vyklik, jaki staić pierad mnoju.
Ja cikaŭlusia biełaruskimi spravami, saču za navinami ź Biełarusi. Cikaŭlusia historyjaj, mastactvam, u pryvatnaści, sakralnym mastactvam. Mahčyma, dyzajn interjeru — heta majo chobi. Z realizavanych prajektaŭ — dom «Maryjan-chaŭs» i carkva.
— Raskažycie, kali łaska, pra budaŭnictva carkvy. Jak adbyłosia ŭvasableńnie idei ŭ toje, što zaraz možna pabačyć?
— Majo dziacinstva prachodziła ŭ vioscy Sasnoŭka Pružanskaha rajona, jakaja była ŭ Haradziečanskim sielskim saviecie. Haradziečna kaliści było siałom, a ciapier zusim niaznačny nasieleny punkt. Jano słaŭnaje tym, što tam adbyłasia adna ź bitvaŭ 1812 hoda, kali rasiejcy adstupali pierad napaleonaŭskim naciskam, jany dali tam boj. U hetym Haradziečnie isnavała carkva pamiaci hetaj bitvy, kamiennaja, u styli kłasicyzmu. U maim dziacinstvie jana była ŭ ruinach. I voś hetuju carkvu ja zapomniŭ, jana była dla mianie takim simvałam razburanaha, źniščanaha chrama. U dzievianostyja hady jaje adnavili. Ciapier jana dziejničaje jak pravasłaŭny chram. Heta taki chram majho dziacinstva, jaki ja zaŭsiody chacieŭ adnavić. Dla mianie zaŭsiody była natchnieńniem voś taja carkva, chacia toje, što my zbudavali ŭ Łondanie, — heta nie zusim taja carkva majho dziacinstva…
Ja viedaŭ, što kab pabudavać novuju carkvu ŭ Łondanie, treba budavać niešta niezvyčajnaje. Cerkvy z cehły, kamieniu, cemientu — jany nikoha nie cikaviać. A čaho ŭ Łondanie i ŭ Brytanii niama, dyk heta draŭlanych chramaŭ. Kali my pahladzim u retraśpiektyvie na sakralnuju architekturu Biełarusi, to ŭbačym, što toje admietnaje, čaho nie było bolš nidzie, — heta našyja draŭlanyja chramy, jakich vielmi mała zastałosia. Jany vielmi ŭsie cikavyja, a toje, što źniščana, było jašče bolš cikavym — sumnaja takaja praŭda.
I voś ideja pabudovy draŭlanaha chrama ŭ Łondanie mianie zachapiła, i ja jaje zmoh realizavać, paznajomiŭšysia z maładym talenavitym architektaram, što pachodziŭ z Hankonha, jaki byŭ prosta našym susiedam. My paznajomilisia i pačali pracavać razam u hetym rečyščy. Budučy maładym entuzijastam, jon byŭ adkryty na lubyja prapanovy. I voś my prydumali sučasny prajekt natchniony draŭlanym dojlidstvam Biełarusi, jakoje my ź im razam vyvučyli. Naš prajekt pavinien byŭ być vielmi asablivy, bo rabiŭsia dla paŭnočnaha Łondana, dla byłoj zaharadnaj miascovaści, dzie cicha, spakojna i šmat zielaniny. Naš budynak dobra ŭpisvajecca ŭ pryharadny piejzaž, u architekturnuju schiemu vulicy. I tamu prajekt byŭ adrazu ŭchvaleny, my nie mieli nijakich prablemaŭ z uładami pry jaho realizacyi. Heta moj Chram, maja Biełaruś. Raz my tut biełarusy, my zrabili taki chram, jaki b byŭ paznavalnym i sučasnym. U XXI stahodździ nielha budavać jakijaś repliki starych budynkaŭ. Jany zaŭsiody buduć prajhravać, vyhladać jak padrobka. Naš budynak nie na što nie padobny.
— Kolki času zaniało ŭvasableńnie idei pabudovy carkvy?
— Try hady ad pieršych eskizaŭ.
— Vy kazali, što jašče ajciec Nadsan chacieŭ pabudavać u Łondanie biełaruskuju carkvu.
— Kaliści ja znajšoŭ u archivie architekturnyja eskizy. Tam byŭ płan niejkaj carkvy. Kali ja sa ździŭleńniem pračytaŭ, što heta płan biełaruskaj carkvy na Chołden-avieniu, ja byŭ vielmi ŭražany, tamu što jana była brydkaja — u styli katalickich chramaŭ siamidziasiatych hadoŭ, jakija vyhladali vielmi funkcyjanalna. Heta byŭ hihancki budynak — zusim niedarečnaja dla nas pabudova. Ničoha dziŭnaha, što hety prajekt nikoli nie byŭ realizavany, ale chtości pra jaho dumaŭ. Jość śviedčańni, što ideja pabudovy svajoj ułasnaj carkvy była.
Naš centr uvieś čas raźvivaŭsia: zasnavalniki doma dla manachaŭ «Maryjan-chaŭsa» pryjšli da idei nabyćcia asobnaha budynka dla biblijateki i muzieja, zatym jany nabyli budynak dla škoły Kiryły Turaŭskaha i vychoŭvali tut biełaruskich dziaciej, chłopcaŭ. Taksama naturalna było b zbudavać carkvu, bo ziamli chapała. Ale da jaje nikoli nie dajšło. I ja bačyŭ u hetym svaju misiju — heta ŭžo było nakanavana zrabić nam, u XXI stahodździ, toje, što maje papiaredniki nie zdoleli zrabić, tamu što tady nie było takich architektaraŭ, jak ciapier. Biełaruskich architektaraŭ u nas tut nie było ŭ hramadzie, na žal.
Ajciec Alaksandr adrazu ŭchvaliŭ prajekt carkvy i vielmi lubiŭ chadzić vakoł madeli carkvy, jakaja stajała ŭ muziei. Jon pabačyŭ madel, i my razam ź im błasłavili ŭčastak pad pabudovu i pastavili na im kryž, ale, na žal, jon pamior pierad tym, jak budaŭnictva raspačałosia.
— Ci šmat našych suajčyńnikaŭ u Brytanii naviedvaje biełaruskuju carkvu?
— Našy suajčyńniki nie vielmi naviedvajuć našuju biełaruskuju carkvu, tamu što jana hreka-katalickaja. Viadoma, što i ŭ Biełarusi našaja kanfiesija siońnia — mienšaść. Našy parafijanie ŭ bolšaści naviarnulisia z pravasłaŭja. Ja sam pierajšoŭ u hreka-katalickuju carku śviadoma, kali staŭ studentam u Minsku. Ja zaŭsiody šukaŭ biełaruskuju carkvu i tady, u 1994 hodzie, pryjšoŭ da vysnovy, što takoj carkvoj była mienavita naša hreka-katalickaja carkva.
Chacia prychodzić da nas vielmi mała biełarusaŭ, ale prychodziać inšyja ludzi, nie źviazanyja ź Biełaruśsiu, — vierniki ŭschodniaha abradu ź inšych krain. Tak, hreka-katoliki sa Słavakii majuć rehularnuju słužbu ŭ našym chramie sa svaim śviatarom.
Jak adzin z dvuch biełaruskich śviataroŭ u Zachodniaj Jeŭropie, ja nie abmiažoŭvaju svaju dziejnaść tolki Vialikabrytanijaj. Ja udzialiŭ niekalki šlubaŭ u Litvie i Polščy, a taksama śviatych chrostaŭ u Polščy. Kali treba, ja na prośby viernikaŭ jezdžu ŭ inšyja krainy i tam zajmajusia dušpastyrstvam.
U novaj biełaruskaj carkvie ŭ Łondanie, jakaja pracuje z 2016 hoda, byli achryščany dvoje dziaciej brytanskich biełarusaŭ, a taksama niekalki słavakaŭ, jakich słavacki śviatar chryściŭ. Jašče nivodnaha šlubu ci pachavańnia ŭ nas nie było.
Jak u samoj Biełarusi ideja biełaruskaj carkvy ź biełaruskamoŭnym nabaženstvam nie vielmi papularnaja i znachodzicca na pieryfieryi relihijnaha žyćcia, tak i tut niama čaho spadziavacca, što taja nievialikaja kolkaść biełaruskich emihrantaŭ, jakija žyvuć u Vialikabrytanii, budzie masava naviedvać naš chram. Ale heta nie značyć, što my nie pavinny tut isnavać: u nas jość histaryčnyja padstavy i materyjalnaja mahčymaść tut isnavać. Nam treba być adkrytymi da taho, što budučynia nam pryniasie, i my hatovyja da taho, kab da nas pryjšło bolš ludziej. Mahčyma, tyja, chto źjaŭlajecca chryścijanami farmalna, znojduć Boha ŭ budučyni. Takoje majo spadziavańnie.
— Jak vy ŭsprymajecie epidemiju karanavirusa? Jak vy jaje pieražyvajecie?
— Bolš za ŭsio ludzi, jakich ja naviedvaju ŭ špitali, škadujuć, što nie zmahli naležnym čynam adpravić na toj śviet śviet svaich rodnych. Udzieł u pachavańni — heta toje, jak my spraŭlajem svaju žałobu. Siońnia ludzi nie mohuć hetaha zrabić u poŭnaj miery. Ciapierašnija pachavańni asabliva sumnyja, niešmatludnyja. Svajaki tych, kaho chavajuć, časta sami znachodziacca ŭ špitali. I my jašče nie viedajem, jak heta adabjecca na psichicy ludziej. Niemahčymaść raźvitacca naležnym čynam sa svaimi rodnymi — heta vialikaja traŭma.
Viasiołka — instalacyja la ŭvachodu ŭ špital, simvał nadziei na pieramohu nad virusam.
