Apošni narodny. Nieviadomyja fakty ź bijahrafii Ryhora Baradulina
85 hadoŭ tamu, 24 lutaha 1935 hoda, naradziŭsia Ryhor Baradulin, narodny paet Biełarusi, kłasik ajčynnaj litaratury. Vašaj uvazie — cikavyja fakty ź bijahrafii tvorcy, a taksama videa z archiva kinafotafonadakumientaŭ. Vy možacie ŭbačyć, jak dziadźka Ryhor vystupaŭ pierad čytačami ŭ Niaśvižy, a taksama jak dekłamavaŭ ułasny vierš pra Janku Kupału, źviartaje ŭvahu Tut.by.
«Heta, tak by mović, była maja pieršaja mara — złavić žar-ptušku»
Ryhor Baradulin naradziŭsia na chutary va Ušackim rajonie.
— Jon nazyvaŭsia vielmi pryhoža — Vierasoŭka, Vierasovačka, — raskazvaŭ Baradulin žurnalistu Siarhieju Šapranu. — Była heta hołaja ŭzhorkavaja miaścina ź piasčanaj hlebaj, na jakoj ros adzin tolki vieras. A jon ža zvyčajna raście nie na hołym miescy, a tam, dzie les.
Unizie krynička biła, ale potym usio zrujnavali, jak kałhas arhanizavali, choć na tym poli i ŭradžaju nikoli dobraha nie było. I ničoha ciapier tam užo niama: i toj krynički, i taho vierasu… Praŭda, doŭha-doŭha jašče lažaŭ vielizarny vałun, pastuchi na im zvyčajna vohnišča raskładvali. Adnak kali ja ŭ apošni raz letaś pryjazdžaŭ, dyk nie znajšoŭ taho vałuna, niama jaho. Kaniešnie, źvioz niechta. Nie ŭ ziamlu ž jon pajšoŭ!
— Zaraz užo dakładna nie pamiataju, ci mama mnie raspaviadała, ci sam zapomniŭ, jak ja sprabavaŭ złavić busła, pa-vušacku — buciana, — raskazvaŭ dziaźka Ryhor pra svajo pieršaje ŭražańnie dziacinstva (jamu było tady dva ci try hady). — I było mnie duža śmiešna, tamu što padpuskaŭ jon vielmi blizka, ale ŭ apošni momant adlataŭ. A mnie ŭsio chaciełasia za chvost złavić taho buciana! Heta, tak by mović, była maja pieršaja mara — złavić žar-ptušku.
Ryhor Baradulin z mamaj Akulinaj Andrejeŭnaj. Fota E. Damarackaha, novychas.by
U 1937 hodzie Vierasoŭku źnieśli, i siamja Baradulinych pierajechała va Ušačy.
Praz čatyry hady pačałasia Vialikaja Ajčynnaja vajna, ź jakoj nie viarnuŭsia baćka budučaha paeta (zahinuŭ u 1944-m u partyzanskim atradzie). Baradulina vychoŭvała maci.
— Mama ž była dla mianie samym liryčnym čałaviekam na śviecie, samym tonkim, samym čułym i samym piaščotnym. I ŭ toj ža čas joj prychodziłasia być nie toje što surovaj, ale treba było pastajać za siabie — abarony ž u jaje nie było. Vielmi ciažkaja była ŭ mamy rola. Heta niedzie i mnie pieradałosia, — zhadvaŭ Baradulin u razmovie z Šapranam.
Adzinaje biełaruskaje słova, jakoje jon ubačyŭ u stalicy, było «łaźnia»
Student fiłfaka BDU Ryhor Baradulin. 1955 hod. Fota: baradulin.by
U 1954 hodzie jon skončyŭ siaredniuju škołu, adpraviŭsia ŭ Minsk i staŭ studentam fiłałahičnaha fakulteta BDU. Stalica BSSR šakiravała budučaha kłasika. Adzinaje biełaruskaje słova, jakoje jon ubačyŭ u stalicy, było «łaźnia»…
U tyja hady spačatku va ŭniviersitet, a potym i ŭ litaraturu pryjšła cełaja płyń budučych paetaŭ i prazaikaŭ. Havorka pra tak zvanaje fiłałahičnaje pakaleńnie (siarod ich Anatol Viarcinski, Janka Sipakoŭ, Ivan Ptašnikaŭ, Nił Hilevič, Viačasłaŭ Adamčyk). Adzin z pradstaŭnikoŭ hetaha pakaleńnia, Hienadź Buraŭkin, staŭ pieršym, z kim Baradulin paznajomiŭsia va ŭniviersitecie — i potym siabravaŭ bolš za paŭstahodździa.
Ryhor Baradulin vyčytvaje hranki novaha zbornika vieršaŭ «Celinahrad». 1961 hod, Minsk. Fota: I. Źmitrovič, BHAKFFD
Naohuł dziadźka Ryhor siabravaŭ ź lepšymi biełaruskimi litaratarami, jakija potym stali kłasikami.
— Patrebnaść takaja, viadoma, była, i z kožnym pa-svojmu. Na Stralcovie ja, naprykład, praviaraŭ radok, hučańnie vierša, bo heta byŭ čałaviek vysokaj kultury i tonkaj dušy, — raskazvaŭ Baradulin niastomnamu daśledčyku svajoj tvorčaści Siarhieju Šapranu. — U nas takich mała. Karatkievič ža vałodaŭ nie tolki encykłapiedyčnymi viedami — ź im i žyć było viesialej. Darečy, jon byŭ pa-sapraŭdnamu vialiki, tamu što nikoli nie dumaŭ pra toje, jak stać, kudy pahladzieć i što skazać, — jon zaŭsiody byŭ naturalny… Naohuł kažučy, žyćcio ŭvieś čas zvodziła mianie nie toje što sa zvyšludźmi, ale ź ludźmi admietnymi, nie takimi, jak usie. I dziakuj losu za toje.
U 1959-m Ryhor Ivanavič skončyŭ BDU. Kali mierkavać pa pracoŭnaj knižcy, to pieršyja dziesiać hadoŭ jon źjaŭlaŭsia redaktaram haziety «Sovietskaja Biełoruśsija», časopisaŭ «Biarozka» i «Połymia». U 1969-m jon pierajšoŭ u vydaviectva «Biełaruś», a ŭ 1972-m — u «Mastackuju litaraturu», jakoj addaŭ bolš za dvaccać hadoŭ pracy.
Z žonkaj Valancinaj
Ale ŭvieś hety čas jon drukavaŭsia i vystupaŭ u druku jak paet i pierakładčyk. Pieršy vierš jon apublikavaŭ jašče školnikam u haziecie «Čyrvonaja źmiena», a ŭžo ŭ 1959-m vyjšła jaho pieršaja kniha «Maładzik nad stepam».
Vierš — miljonnym nakładam
U 1960-ja Baradulina vydavali nadzvyčaj časta. Jon uvachodziŭ u top-5 paśla Jakuba Kołasa, Ivana Šamiakina i Michasia Mašary. Tady ŭ dziadźki Ryhora vyjšła 10 knih ahulnaj kolkaściu 608 200 asobnikaŭ. Samy vysoki nakład u zbornika «Raskidač: viesiełyje stichi» (1969) — 450 tysiač.
Darečy, druhi raz jon trapić u top u 1980-ja: apošnija sytyja hady dla knihavydaviectva. Knihi Ryhora Baradulina vydajucca miljonnym tyražom (vierš «Słychał?», 1983), Vasila Bykava — taksama. Bolš knih, čym u Bykava i Baradulina, vydajecca tolki ŭ dvuch aŭtaraŭ: Maksima Tanka i Artura Volskaha.
Praŭda, kolkaść — usiaho na rachunku Baradulina bolš za 100 vydadzienych zbornikaŭ paezii, krytyčnych artykułaŭ, ese i pierakładaŭ — nie ŭpłyvała na jakaść (hučyć na dziva banalna, ale zatoje praŭdziva). Jaho vieršy «Treba doma byvać čaściej», «Baćku» («Nie vyjšaŭ ty i ŭ hety raz. Mianie spatkać, padnieści rečy»), «My bolš svajoj achviarnaściu viadomy» stanoviacca kłasikaj.
Hetyja, a taksama inšyja tvory dziadźki Ryhora možna pasłuchać na videa nižej — svaje lubimyja vieršy pa prośbie TUT.BY čytali hrupa Navi, televiadučy Juryj Žyhamont, pradziusar Uładzimir Maksimkaŭ dy inšyja.
Apošni narodny paet
U 1992-m Ryhor Ivanavič staŭ narodnym paetam Biełarusi — jak vyśvietliłasia, apošnim. Bolš nie prysvojvać zvańnie prapanavaŭ Nił Hilevič, ź jakim, treba pryznacca, u Baradulina byli napružanyja adnosiny. Chadzili čutki, što Nił Symonavič chacieŭ stać apošnim narodnym paetam, ale jaho pierakanali adznačyć i zasłuhi Baradulina.
— Heta ideja [prysvoić zvańnie] była Buraŭkina, jaje padtrymaŭ Stanisłaŭ Šuškievič, — zhadvaŭ sam Baradulin.
Simvalična, što apošniaj knihaj Ryhora Ivanaviča, vydadzienaj pry jaho žyćci, staŭ «Vušacki słovazbor», kudy ŭvašli słoŭnik, narodny kalandar, prykazki, pažadańni i stravy jaho małoj radzimy. Paet źbiraŭ ich usio žyćcio.
— Ja ŭ Minsku čužy. Ja tut jak u kamandziroŭcy. I ratujusia tolki słovam. Dumkami ž, uspaminami — tam, u Vušačach. Tam maje karani i maja duša, — pryznavaŭsia Baradulin.
Paet pamior 2 sakavika 2014 hoda. Jamu było 79 hadoŭ. Zhodna ź jaho apošniaj volaj, Ryhora Ivanaviča pachavali na małoj radzimie. Na pachavańni Uładzimir Niaklajeŭ začytaŭ list ad Hienadzia Buraŭkina, jaki nie zmoh pryjechać pa stanie zdaroŭja:
— Ty — z nami. My dychajem z taboj. Žyviom z taboj. Ty budzieš žyć doŭha pobač ź Jankam Kupałam, Maksimam Bahdanovičam, Vasilom Bykavym. Nie chaču i nie mahu skazać: žyŭ. Nie maju prava. Nie mieła prava i zdarycca toje, što zdaryłasia. Ty — z nami.
U 2015-m na mahile źjaviŭsia pomnik — vałun z vysiečanym na im kryžam vahoju 2,5 tony. Na im vysiečany nadpis «Ryhor Baradulin. Syn. 1935−2014». Pobač znachodzicca mahiła maci Ryhora Ivanaviča, na pomniku napisana «Mama Akulina Andrejeŭna Baradulina». Hety vałun na mahiłu paeta pry dapamozie viertalota pastavili ratavalniki. Jak pryznavalisia sami śpiecyjalisty, dla ich heta byŭ honar.
Z-za adsutnaści dobrych pierakładaŭ nie atrymaŭ Nobieleŭskuju premiju
Zasmučaje tolki, što pamiać pra Baradulina tak i nie ŭšanavana naležnym čynam.
— Chaciełasia b dačakacca nie tolki poŭnaha, akademičnaha zboru tvoraŭ Baradulina, ale kab u Minsku i ŭ rodnych baradulinskich Vušačach źjavilisia vulicy jahonaha imia, kab znoŭ ža ŭ Minsku i ŭ Vušačach byli pomniki paetu i miemaryjalnyja šyldy na tych damach, dzie žyŭ dziadźka Ryhor, kab adkryŭsia jahony muziej — u Minsku ci znoŭ ža ŭ Vušačach, — kazaŭ u intervju Siarhiej Šapran. — Kab tvorčaść Baradulina bolš šyroka vyvučałasia ŭ škołach i kab narešcie była pierahledžana školnaja prahrama, bo samoha Baradulina zasmučała toje, jakija mienavita jahonyja vieršy vyvučajucca ŭ škole.
Zasmučaje i adsutnaść hodnych pierakładaŭ paezii Baradulina na inšyja movy śvietu.
baradulin.by
— Mienavita adsutnaść takich pierakładaŭ i stałasia, musić, najhałoŭnaj pryčynaj taho, što Ryhor Baradulin tak i nie atrymaŭ Nobieleŭskuju premiju, — ličyć Šapran. — Biezumoŭna, pamyłku hetuju ŭžo nie vypravić, ale ŭsie my razam zdolnyja zrabić mnohaje, kab imia Baradulina było viadomaje nie tolki nam, sučaśnikam paeta, ale i tym, chto pryjdzie paśla nas.
Čytać całkam: https://news.tut.by/culture/673560.html
