Sidarevič: Ab roznych traktoŭkach adnaho radka ŭ «Internacyjanale»
Renata Hutuza. Baraćba francuzskich šachcioraŭ. 1948.
Sustreŭ adnu adukavanuju damu. Jak i naležyć ludziam razumovaj pracy, jana suprać hvałtu-nasilla.
«Ach, spadar Anatol, heta žachliva. Niaŭžo vy padtrymlivacie tych, chto śpiavaje «Vieś mir nasilja my razrušim»?»
«A vy, daražeńkaja, vystupajecie za «mir nasilja»?»
Da damy niešta dajšło. Jaje vočy zastyli. Jana zrazumieła, što joj niapravilna traktavali hetyja słovy praletarskaha himna, što raniej jana sama nad imi nie zadumvałasia.
«Mir nasilja» — heta stary buržuazny «mir». Voś hety śviet, u jakim bahaty čynić hvałt nad biednym, fabrykant — nad rabočym, pamieščyk — nad parabkam, i zaklikaŭ źniščyć, zrujnavać aŭtar rasijskaha pierakładu «Internacyjanała» Arkadź Koc. Ale chtości interpretavaŭ hetyja słovy jak «Vieś mir nasiljem my razrušim» abo jak «Vieś mir nasilno my razrušim». I pajšło-pajechała. Asabliva ŭ asiarodździ abaroncaŭ starych paradkaŭ. I ŭ asiarodździ libieralnych ludziej razumovaj pracy, jakija lanujucca samastojna ŭčytacca i ŭsłuchacca ŭ pierakład Koca. A Koc, treba dumać, rasijskuju movu viedaŭ i adroźnivaŭ «mir nasilja» ad «mir nasiljem» i «mir nasilno».
* * *
Kožnamu, chto cikavicca tym, što takoje «mir nasilja», rekamienduju pračytać choć by pra Mančesterskuju bojniu. I pahladzieć mastacki film «Piterłoa» («Peterloo»), vypuščany amal praz 200 hadoŭ paśla padziej 1819 hoda.
Čym byli vyklikanyja viadomyja majmu pakaleńniu paŭstańni rabočych u Francyi i Hiermanii, jak nie nasillem?
Možna pračytać, što ŭ 1831 hodzie paŭstali tkačy ŭ Lijonie. A što było nasamreč? Rabočyja mirnym sposabam damahlisia pavyšeńnia zarobkaŭ, adnak fabrykanty parušyli damovu. Rabočyja vyjšli na mirnuju akcyju pratestu. Kali demanstranty z pryharada padychodzili da horada, nacyjanalnaja hvardyja pačała ŭ ich stralać. Voś paśla hetaha rabočyja ŭzialisia za zbroju. Paŭstańnie padaviŭ napaleonaŭski maršał Sult, jaki pajšoŭ na słužbu Arleanam.
U lutym 1834 hoda lijonskija rabočyja bastavali. Udzielnikaŭ stački pačali sudzić. 6 krasavika rabočyja vyjšli na abaronu svaich tavaryšaŭ. Suprać 10 tysiač mirnych manifiestantaŭ było 12 tysiač štychoŭ. Sud spyniŭ pracu, demanstranty razyšlisia. 9 krasavika sud adnaviŭ praces. Rabočyja i tyja, chto spačuvaŭ im, znoŭ vyjšli na vulicu. I tut u natoŭp pačali stralać. Ale heta francuzy. Pačałosia paŭstańnie. Pad čyrvonym ściaham i pad łozunham «Niachaj žyvie respublika!».
Z čaho pačałosia znakamitaje paŭstańnie silezskich tkačoŭ u 1844 hodzie? Z hvałtu, jaki čynili nad rabočymi. Jany, daviedzienyja da adčaju, spadziavalisia na Boha i karala pruskaha dy vychodzili na mirnyja schodki, kab abmierkavać pytańnie: jak być? A na ich za heta napadali palicyja i słuhi fabrykanta Cvancyhiera. Adnaho z rabočych žorstka źbili i kinuli ŭ kutuzku. Rabočyja vyjšli pratestavać. Mirnaja akcyja z «padačy» słuhaŭ fabrykanta pierarasła ŭ bojku…
A rasstreły mirnych rabotnickich akcyj u Rasii! Samyja znakamityja — Kryvavaja niadziela (21.01.1905), Kurłoŭski rasstreł u Minsku (31.10.1905), rasstreł na Lenskich załatych kapalniach (4.04.1912).
Śmieju zapeŭnić, što «mir nasilja» nikudy nie padzieŭsia. Pasprabujcie ŭ sučasnaj Biełarusi arhanizavać stačku za spraviadlivuju zarabotnuju płatu…
