Pra biełaruskuju movu, łacinku, kamunizm i Łazutkina. Hutarka ź Iharam Karpienkam, častka 2
Intervju ź ministram adukacyi Iharam Karpienkam atrymałasia abjomnym, tamu tematyčna my padzialili jaho na dźvie častki. Pieršaja była pryśviečana sistemie adukacyi, druhaja — ideałohii.
«Naša Niva»: Skažycie, čamu na niekatoryja listy, adrasavanyja vam, pa-chamsku adkazvaje vaš supracoŭnik Andrej Łazutkin?
Ihar Karpienka: Heta vy pra «Pachnie čabor»? Nu tady nakinulisia: «Nie pastavili ŭ prahramu!» Akazvajecca, pastavili, ale ŭ inšy kłas. A tut listy publičnyja da ministra — ja siońnia adkryty, kali mnie prychodzić list ad nastaŭnika ci prafiesara, to ja jamu adkazvaju. Ale čałaviek nie biažyć u ŚMI: «Ja tut list ministru napisaŭ!» A ja jak paličyŭ patrebnym, tak i adkazaŭ.
Čytajcie. «Čamu ŭ prahramach «Baradzino» jość, a «Pachnie čabor» niama?» Nastaŭnica ruskaj movy napisała adkryty list ministru adukacyi
Minadukacyi adkazvaje Hańnie Sieviaryniec: Kab patłumačyć vučniam vieršy Klaštornaha, daviadziecca vykarystoŭvać vyraz «chadzić pad miantami»
Hanna Sieviaryniec pra adkaz Minadukacyi: Heta dyskredytacyja sistemy, tatalnaje nievuctva
Ministerstva adukacyi śćviardžaje, što nie vyklučała «Pachnie čabor» z prahramy. Heta praŭda?
Vyrašyli pašturchać ministra, a ministr adbryknuŭsia. Ja ž nie mahu zabaranić karespandentu Łazutkinu pisać u niejkich svaich farmuloŭkach. Heta niejkaja forma ideałahičnaha supraćstajańnia.
Ale viedajecie, mianie zaŭsiody publična paprakali ŭ tym, što ja nienavidžu ŭsio biełaruskaje, što mnie heta čužoje, što zaraz Karpienka zakapaje ŭsiu biełaruščynu.
Ale ja nidzie nikoli nie vykazvaŭsia na hetuju temu! Nichto nie pryviadzie cytatu, kab ja skazaŭ: «Davajcie zabaronim biełaruskuju movu» ci jašče niešta.
Voś na mianie Lemciuhova za biełaruskuju łacinku na vulicach apałčyłasia, ni razu sa mnoj nie havaryła asabista! Chacia ja da jaje vielmi dobra staŭlusia, śvietłaja joj pamiać.
Čytajcie. Prafiesar Lemciuhova: Nie pieravialisia dziaržaŭnyja čynoŭniki, jakim nie daje spakoju ŭsio biełaruskaje
Pytańnie ŭ čym było? Nichto nie ŭdakładniŭ u mianie, što ja tam kankretna pytaŭ na toj tapanimičnaj kamisii. A było jak? Ja zadaŭ dva pytańni: čamu my tranślitaracyju robim nie anhlijskim hukavym šeraham, huk «Č» nie jak ch, a jak č?
Čamu my ŭ «Płoščy Pieramohi» tranślitarujem jašče i «płošču», a nie pišam square? Kitajec, japoniec, ispaniec vučyli anhlijskuju movu, pryjechali — nie razumiejuć ničoha.
Voś u čym byli pytańni! Ja absalutna zhodny, što ŭ nas usie taponimy pavinny być na biełaruskaj movie, u nas biełaruskaja nacyjanalnaja dziaržava!
Ja vielmi pavažliva da hetaha staŭlusia, niahledziačy na toje, što ja naradziŭsia dzieści tam u Rasii. Dziakuj bohu, ja tut z 1974 hoda žyvu, škołu tut skončyŭ.
«Naša Niva»: Dyk vy biełarus užo ci jašče ruski? Jak vy siabie adčuvajecie?
Ihar Karpienka: Ja hramadzianin Respubliki Biełaruś.
«Naša Niva»: Heta jasna, heta pa pašparcie. A adčuvajecie jak?
Ihar Karpienka: Viedajecie, kali ja pryjazdžaju na radzimu ŭ Novakuźnieck ci navat u Maskvu, mnie zdajecca, što ja havaru pa-rusku, ale mnie kažuć, što ja ŭžo nie pa-rusku razmaŭlaju: akcent, niedzie praryvajucca biełaruskija słovy.
Kali ŭžo razvažać, to žyvu ja ŭ hetym asiarodku, kali adkryvaju «Našu Nivu», čytaju jaje pa-biełarusku, chacia jość ruskamoŭnaja viersija.
Dakumienty ŭ mianie na roznych movach: pa-biełarusku, pa-anhlijsku byvaje. Ukraincy vyklučna pa-ŭkrainsku dasyłajuć, voś.
Nikoli, ni ŭ škole, ni va ŭniviersitecie, ja nie vykazvaŭsia suprać biełaruskaj kultury ci movy.
Tradycyi ŭ siamji našaj — biełaruskija tradycyi. U žonki polskija karani, u mianie ruskija, syn u nas — biełarus.
«Naša Niva»: Dyk što rabić z vykładańniem biełaruskaj movy? Tut niekalki prablem: Biełaruś — heta adzinaja słavianskaja kraina, dzie navučańnie nie viadziecca na nacyjanalnaj movie. A druhoje — školniki chacia i niejak vučać movu, ale havaryć nie ŭmiejuć, jany tam raźbirajucca, jakoj ryskaj padkreślivać dziejeprysłoŭi. Ja voś dahetul nie viedaju, jak pravilna, heta niavažna.
Ihar Karpienka: Ja niadaŭna byŭ u Tatarstanie. I daviedaŭsia, što jany prybirajuć z abaviazkovaj prahramy vyvučeńnie tatarskaj movy. Havaryŭ z vysokimi čynoŭnikami i reziumavaŭ: heta niapravilnaje rašeńnie.
Tak, nam ciažej, my i ruskuju, i biełaruskuju ŭ škole vučym, bolš času tracim, plus zamiežnuju movu, ale tak pavinna być, inšaha być nie moža! Ja absalutna zhodny z Makiejem, što kali my chočam zachavać nacyju, to treba bolš uvahi nadavać biełaruskaj movie.
Kali niedzie byli kanfliktnyja situacyi, što nie chočuć stvarać biełaruskamoŭnuju hrupu ci kłas, to ministerstva ŭmiešvałasia ŭ heta. Pakul što biełaruskamoŭnaja adukacyja zaležyć ad patrebaŭ vučniaŭ i ich baćkoŭ, treba spakojna vyrašać hetyja pytańni.
Tak, jość pytańni z vykładańniem na biełaruskaj movie ŭ VNU.
My pačali i reformu humanitarnaha błoku, taksama niaprostaja rabota. Heta ŭsio ž z nahruzkaj źviazana, a tut źjavilisia moduli fiłasofii i piedahohiki, naprykład: u škole skončyli kurs historyi Biełarusi, va ŭniviersitecie znoŭ vučyć, hublać čas.
«Nu dyk tam na pavyšanym uzroŭni», — kažuć. Nu dobra, na pavyšanym uzroŭni dla historyka, a inžynieru treba? Z ulikam taho, što pierajšli na čatyrochhadovuju adukacyju?
Ale zaŭvažcie, my moŭnuju padrychtoŭku nie ŭziali ŭ hety błok. U nas zastałasia «Biełaruskaja mova, prafiesijnaja leksika», chacia taksama možna było zadać pytańnie: «Nu ŭ škole ž vučyli, navošta jašče raz?».
Va ŭniviersitetach treba stvarać moŭny asiarodak. Maje adnakurśniki nie daduć schłusić: u nas byŭ kłub «Naščadki» na histaryčnym fakultecie, vyvučali abrady, tradycyi, hukali viasnu, kaladavali i chadzili ŭ zornyja pachody.
Ja z hetaha kłuba bolš vynies, čym vyvučajučy va ŭniviersitecie! U škole ž ja nie vučyŭ movu, a litaraturu vučyŭ.
I ja, jak ministr, padtrymlivaju adukacyju na biełaruskaj movie, ale ja suprać hvałtoŭnych mietadaŭ, suprać dapłačvańnia vykładčykam za vykładańnie na biełaruskaj movie, naprykład, treba inšyja mietady zaachvočvańnia šukać.
Raniej voś navat u biełaruskamoŭnych škołach dapamožny materyjał byŭ pa-rusku. My prablemu vyrašyli: dadrukavali mietadyčnyja materyjały na biełaruskaj movie. «Nastaŭnickaja hazieta» pa-biełarusku vychodzić.
«Naša Niva»: Ale pieravod vykładańnia historyi Biełarusi i hieahrafii z nacyjanalnaj movy na ruskuju adbyŭsia hvałtoŭna. Što rabić, jak adkručvać?
Ihar Karpienka: Jość rekamiendacyja ministerstva ab tym, kab vykładać ich pa-biełarusku.
«Naša Niva»: Sens ad takich rekamiendacyj, kali jany nie vykonvajucca? Mo varta adkrucić, viarnuć, jak było, prymusova?
Ihar Karpienka: Znoŭ buduć krytykavać.
«Naša Niva»: Ale vy ž nie pierajmajeciesia krytykaj, jak skazali napačatku. Vykładańnie historyi Biełarusi pa-biełarusku pry Karpienku — mahčyma takoje?
Ihar Karpienka: Ja padtrymlivaju, heta nie niešta z šerahu von. Treba padumać, jak heta sankcyjanavać. Ja zhodny, što pytańnie nacyjanalnaj identyčnaści nie tolki dla Biełarusi vostraje. Sama Jeŭropa kaža: jość prablema zachavańnia identyčnaści. I treba padtrymlivać siońnia i movu, i kulturu. Ale heta nie tolki ad adukacyi zaležyć. Siońnia paŭsiul anhła-saksonskaja daminacyja, u Dortmundzie ŭžo ŭsie anhlijskuju movu viedajuć!
«Naša Niva»:Čamu vielmi šmat kamunistaŭ u adukacyi? Daviedaŭsia pra znajomaha dyrektara škoły, što staŭ kamunistam, pytajusia ŭ jaho — ty nikoli ž nie byŭ takim, jak tak? «Dy paprasili, voś i ŭstupiŭ».
Ihar Karpienka: Arciom, ja skažu adno: ja pracavaŭ namieśnikam staršyni Minharvykankama, tut pracavaŭ — ja nikoli nikomu nie staviŭ zadaču ŭstupać u partyju. U nas takoj zadačy ŭ partyi niama. U nas stabilna 6500 našych kamunistaŭ, my nie stavim pierad saboj metu naraścić ich da 20, 30 tysiač ci jak niekatoryja partyi chvalacca, «što ŭ nas 50 tysiač členaŭ partyi»…
Bo my kirujemsia vyklučna leninskimi partyjnymi pryncypami: idejnaje adzinstva, dyscyplina, spłata ŭnioskaŭ. My adzinaja partyja ŭ krainie, jakaja źbiraje partyjnyja ŭnioski.
I my za kožnaha z 6500 kamunistaŭ možam pakazać viedamaść sa spłataj partyjnych unioskaŭ. Siońnia źbirać bałast, jaki skača ad vybaraŭ da vybaraŭ: «Tut ja byŭ u adnoj kampanii, «Havary praŭdu», aha, nie atrymałasia — pabiahu jašče ŭ adnu partyju…» — nam takija kamunisty nie patrebny. My prytrymlivajemsia inšych pryncypaŭ.
«Naša Niva»: Ale vy adkryta adkažycie dla našaj aŭdytoryi: vy ščyry kamunist ci kanjunkturny? Łukašenka paprasiŭ vas uznačalić partyju — vy i ŭznačalili?
Ihar Karpienka: Łukašenka mianie nie prasiŭ uznačalvać partyju — partyja mianie vybrała. Ja ŭstupiŭ u partyju ŭ 1984 hodzie, ja pakažu partbilet. Voś ja, małady siaržant, a voś moj partyjny bilet ciapierašni. Jany z saboj u mianie, na dźviuch movach.
«Naša Niva»: Dyk vy vierycie, što my pabudujem kamunizm niekali, da hetaha imknieciesia?
Ihar Karpienka: Ja dumaju, kamunizm — heta dalokaja budučynia. I ab hetym nie raz było skazana, ja tolki chaču skazać adzinaje: u 1984 hodzie ja ŭstupiŭ u partyju, zaŭsiody takich pohladaŭ trymaŭsia. Skažycie mnie, jak da mianie pastaviacca maje adnakurśniki, adnakašniki, ź jakimi ja vučyŭsia, u jakich ja byŭ kamsarham kłasa ŭ škole, sakratarom kamiteta kamsamoła ŭ instytucie i hetak dalej, kali ja raptam u niejki momant pierafarbavaŭsia i pačaŭ by biehać z partyi ŭ partyju: padtrymajcie mianie tam, prymicie ŭ deputaty tam…
Vy b pieršyja mianie pierastali pavažać, skazali: kanjunkturščyk.
«Naša Niva»: Nu ludzi ž mianiajucca. Voś i Łukašenka niekali chacieŭ žyć z Rasijaj u adnoj dziaržavie, a ciapier kaža «nachrana nam takaja intehracyja?»
Ihar Karpienka: Davaj nie budziem čapać prezidenta i intehracyju. Razumiejcie, my taksama mianiajemsia, i Kampartyja Biełarusi ciapier, i kampartyja, jakaja była ŭ 1919 hodzie, i kampartyja, jakaja była ŭ Biełarusi ŭ 1941 hodzie, — heta roznyja rečy, roznyja struktury. Vy pavinny razumieć, što siońnia śviet vakoł nas źmianiŭsia, my robim surjozny analiz i vysnovy.
My ŭpieršyniu napisali ŭ partyjnaj prahramie, što «pavažliva stavimsia da tradycyjnych relihijnych kanfiesij», my ŭpieršyniu zajavili pra toje, što partyja adychodzić ad hetaha vajaŭničaha ateizmu.
My skazali: nie treba, my ŭ heta leźci nie budziem, štości tam, moža, jość. Dyk što mnie ciapier, vybačajcie, abaviazkova treba pierafarbavacca, načapić na siabie niejkija inšyja ściahi? Ja ŭ partyi, płaču ŭnioski, ja nie vykarystoŭvaju svajo słužbovaje stanovišča, kab prasoŭvać niejkija partyjnyja idei.
«Naša Niva»: A školnikaŭ na Dzień Kastryčnickaj revalucyi nie z vašaj padačy vyvodzili na płošču ŭ Minsku?
Ihar Karpienka: A chto ich pryvodzić? Z čaho vy ŭziali, što ich pryvodziać? Ja tak skažu: nivodnaha razu, ni na naradu, ni na schod vy ni adnoj papiery nie znojdziecie, kab ja davaŭ daručeńnie.
Jak mianie tam abvinavacili: «vypisvać hazietu «Kamunist Biełarusi»… Dy nam nie treba jaje vypisvać: pa-pieršaje, u nas jość padpiska, našy kamunisty jaje vypisvajuć, pa-druhoje — sajt, jaki abnaŭlajecca. Vy ž bačycie, što, u adroźnieńnie ad niekatorych partyj, naš sajt pracuje pastajanna, my sistemna pracujem. I ja navat sam čytaŭ vašyja publikacyi — moža, nie vašyja, a inšych niezaležnych ŚMI, — jany sami pryznajuć, što Kampartyja Biełarusi nie pracuje tolki ŭ pieryjad vybaraŭ. Tak, moža być, nie vielmi paśpiachova, tak, moža, jość niedachopy, ale my sami ich abmiarkoŭvajem, vyrašajem.
«Naša Niva»: Kali vy źjaviciesia ŭ sacyjalnych sietkach?
Ihar Karpienka: Nie płanuju. Ja i tak publičnaja asoba, mnie chapaje roznaj krytyki na roznych uzroŭniach. Dla čaho? Kab vieści błoh, treba hetym zajmacca, u mianie na heta niama času.
«Naša Niva»: Jość ža Tramp, jaki piša łakanična, ścisła. I vy b pisali tak. A jon nie ministerstvam navat — vialikaj dziaržavaj kiruje.
Ihar Karpienka: I što? I vy b mianie pastajanna krytykavali: voś niejkuju łuchtu napisaŭ! Ja skažu tak: u sacyjalnych sietkach my prysutničajem. Ja viedaju, što tvorycca ŭ sacyjalnych sietkach, paviercie, ja chaču paśla pracy tyja imhnieńni, jakija ŭ mianie jość, pryśviacić darahim mnie ludziam, jakim ja ŭ niejki čas mienš udzialaŭ času. U mianie ciapier źjaviłasia ŭnučka, niejkija inšyja kłopaty, čym siadzieć u internecie i niešta ŭ tym błohu pierapisvać. My dajom aficyjnyja kamientaryi, kamu jakaja roźnica, jak ja žyvu? Što ja rablu doma, z kim ja tam. Ja, naprykład, nie prychilnik usio heta vystaŭlać, mnie hetaj publičnaści voś tak voś chapaje.
«Naša Niva»: Jak być z zahonam školnikaŭ na spartovyja mierapryjemstvy?
Ihar Karpienka: Zahaniać nielha, heta drenna, ale nie vykarystoŭvać u adukacyjnym pracesie tuju spartyŭnuju infrastrukturu, praviadzieńnie tych vysokich mierapryjemstvaŭ, jakija prachodziać u nas, — turniraŭ, čempijantaŭ, — heta było b złačynstva.
Tamu treba dakładna vybudoŭvać hetuju rabotu, pryjści da školnikaŭ i skazać: chłopcy i dziaŭčaty, u ramkach taho i taho mierapryjemstva pojdziem na takoje i takoje mierapryjemstva z nastaŭnikam razam, my abmiarkujem takija i takija pytańni… A možna pryjści i tupa skazać: usie pastroilisia — i pajšli na chakiej! Voś hetaha nie musić być.
Ja nie baču prablemy!
Kali my chodzim u muziei, na niejkija tam kulturnyja, spartyŭnyja mierapryjemstvy. Ad usiaho, badaj što, jość karyść, ale pytańnie ŭ tym, jak nastaŭnik heta ŭsio robić.
Pamiatajecie, jak była heta tema z zahonam u BRSM, hety rolik vykłali? Nu i što? Heta ž navat prynižeńnie dla samoha nastaŭnika, kali jon nudzić: nu ŭstupicie vy ŭ BRSM! Nu nichto nie patrabuje, kab my ich prymušali ŭstupać. Nichto nie patrabuje i nichto ŭ jaje nie biare hetych spravazdač!
«Naša Niva»: A pachody na daterminovyja vybary, kali vykładčyki zaachvočvajuć studentaŭ: «Prahałasujcie daterminova, vy ž usio razumiejecie…»
Ihar Karpienka: Vykładčyk taksama maje peŭnuju hramadzianskuju pazicyju.
I niama ničoha drennaha ŭ tym, kali vykładčyk, dekan ci rektar studentam rastłumačyć, jakija padziei adbyvajucca, jak jany adbyvajucca, što dla hetaha treba. Kaniečnie, nielha zahaniać. Kali tam jość vypadki, što niechta niedzie kaža «idzicie, my vam ekzamien pastavim», to heta, kaniečnie, nieparadak, takoha nie pavinna być.
Razam z tym kožny maje prava: jość prava ahitavać suprać vybaraŭ, a jość prava ahitavać za toje, kab iści na vybary. Kožny robić svoj vybar.
«Naša Niva»: Jakim bačycie praciah svajoj karjery? Mo ŭ biznes pojdziecie paśla ministerstva?
Ihar Karpienka: Ja nie čałaviek biznesu, chacia dośvied jość. Ja siabie adčuvaju ŭ sistemie adukacyi, chacia pracavaŭ i deputatam, i ŭ Minharvykankamie. Ja i siońnia na hramadskich pačatkach pačytvaju lekcyi ŭ Akademii kiravańnia. Ja nie chvalujusia: budu pracavać u sistemie adukacyi. Ale pakul ja nad hetym nie zadumvaŭsia. Čym dalej žyvieš, tym bolš pačynaješ žyć pa chryścijanskich zapavietach, to-bok — siońniašnim dniom.
