Uładzimir Niaklajeŭ: Reputacyja PENa stračanaja
Jość paniaćcie, jakoje ŭ našym časie amal straciła svajo napaŭnieńnie. I jano straciła b svajo napaŭnieńnie zusim, kali b nie žmieńka ludziej, jakija jaho ŭtrymlivajuć. Heta paniaćcie reputacyi.
Reputacyja, taja ci inšaja, heta maralny pašpart jak asobnych ludziej, hetak i arhanizacyj, jakija ź ich składajucca. I adno — reputacyja KDB, inšaje — reputacyja PENa. Roznyja piačatki na pašpartach.
Siarod zasnavalnikaŭ Biełaruskaha PEN-Centra byli ludzi ź biezdakornaj reputacyjaj. Najpierš heta Aleś Adamovič, inicyjatar zasnavańnia biełaruskaha PENa, i Vasil Bykaŭ, jaki byŭ jahonym prezidentam.
Voś dva vypadki, źviazanyja z hetymi ludźmi, ź ich aščadnymi adnosinami da reputacyi.
Pieršy — z 1988 hoda, kali pačałasia praca pa stvareńni Biełaruskaha PEN-Centra.
Z Alesiem Adamovičam, pryjechaŭšy ŭ Maskvu, idziom na sustreču z Andrejem Bitavym, adnym z zasnavalnikaŭ Rasijskaha PEN-Centra, jahonym budučym prezidentam. A nasustreč nam — adzin z tahačasnych partyjnych funkcyjanieraŭ, jaki byŭ na vysokaj pasadzie pry ŭładzie KPSS, a potym i pry Łukašenku, dziela ŭschvaleńnia jakoha nie škadavaŭ epitetaŭ. Nazaviem jaho inicyjałami I.A. Jon praciahvaje Adamoviču ruku — toj chavaje ruki ŭ kišeni. Demanstratyŭna. «Što heta vy tak?..» — pytaju ja, i Adamovič adkazvaje, akulary pracioršy: «Kab nie zaplamicca».
Druhi vypadak — z časoŭ paźniejšych.
Kali ŭ śniežni 1998 hoda rada Sajuza piśmieńnikaŭ, u jakim ja byŭ staršynioj, prymała zajavu suprać dekłaracyi «Ab dalejšym jadnańni Rasii i Biełarusi», padpisanaj Jelcynym i Łukašenkam, ja ŭžo viedaŭ, što rychtujecca sychod Jelcyna, i što ŭ jahonym atačeńni idzie baraćba za toje, kaho pryznačyć pierajemnikam? Pucina albo Łukašenku, jakoha padtrymlivali tady ŭ Rasii davoli ŭpłyvovyja siły (naprykład, tahačasny premjer-ministr RF Prymakoŭ). Tamu ja vahaŭsia adnosna źmiestu zajavy, i vyrašyŭ paraicca z Hienadziem Buraŭkinym. Nu, jak-nijak kiraŭnikom hetaj samaj Sajuznaj dziaržavy moža stać biełarus. A tut my z zajavaj suprać (praz što, darečy, i reakcyja Łukašenki na zajavu była imhniennaj i žorstkaj).
Doŭha, da ranicy my z Buraŭkinym razmaŭlali, a ranicaj patelefanavali Vasilu Bykavu. I jon skazaŭ nastupnaje: «Što b tam ni śviaciła Łukašenku, jakija b ni ŭskładvalisia na heta ŭ źviazku ź jahonym biełaruskim pachodžańniem spadziavańni, nie pryniać zajavy suprać mahčymaj straty niezaležnaści Biełarusi nie dazvalaje nam reputacyja biełaruskich piśmieńnikaŭ. Abaviazak pierad tymi ź ich, kaho praź viernaść biełaruskaj idei aryštoŭvali, katavali, źniščali».
Zasnavalniki Biełaruskaha PENa stvaryli najhałoŭnaje, što jon mieŭ, i što pakul jašče, dziakujučy im, maje: reputacyju. Mienavita tamu, kali ŭ 1999 hodzie ŭźnikła ŭ mianie (mienavita praz zhadanuju zajavu Sajuza piśmieńnikaŭ suprać stvareńnia Sajuznaj dziaržavy) surjoznaja prablema ŭ adnosinach z Łukašenkam, kali na mianie zaviali kryminalnuju spravu, ja źviarnuŭsia pa dapamohu nie kudy-niebudź, a ŭ PEN-Centr.
U mianie ŭ rukach akazalisia dakumienty z kancylaryi tahačasnaha vice-premjera Zamiatalina, ź jakich vynikała, što sprava sfabrykavanaja, raspačataja pa zahadzie źvierchu. U redakcyi časopisa «Krynica» i Sajuzie piśmieńnikaŭ pačalisia pieratrusy, voś-voś z hetym ža pavinny byli źjavicca da mianie dachaty — i ja bajaŭsia, što dakumienty hetyja znojduć, dokaz, što sprava palityčna matyvavanaja, źniščać. Dzie ich schavać? I ja zanios dakumienty nie kudy-niebudź i nie kamu-niebudź, a ŭ PEN-Centr. Addaŭ ich na zachavańnie Karłasu Šermanu. Jon pa-roznamu paśla heta kamientavaŭ, ale damoŭlenaści našy vykanaŭ całkam. Dakumienty tyja i adyhrali vyrašalnuju rolu ŭ spynieńni kryminalnaj spravy.
Kudy ja moh by zanieści ich siońnia?..
Voś što takoje reputacyja. Mienavita jana vyklikaje davier (ci niedavier) da tych ludziej, ź jakimi vypała tabie žyć u adnoj prastory i ŭ adnym časie. Jaje ciažka zarabić — i lohka stracić. Ja vielmi nie chacieŭ by, kab heta adbyłosia ź biełaruskim PEN-Centram.
Na pradźjezdaŭskaj radzie ja skazaŭ, što na źjeździe zajaŭlu pra vychad z PENa. Paźniej, uzvažyŭšy situacyju, u jakoj znachodzicca nie tolki biełaruskaja litaratura, a ŭvohule ŭsio biełaruskaje, vyrašyŭ hetaha nie rabić. Tak, ja mahu pakinuć arhanizacyju, jakoj jość siońniašni PEN. Ale ja nie mahu pakinuć PEN Adamoviča, Bykava, Baradulina, Buraŭkina, Tarasa, Šermana… Niachaj jany syšli z hetaha śvietu, ale ad adkaznaści pierad imi za toje, što rablu, ich sychod mianie nie vyzvalaje».
Heta ŭsio ja kazaŭ u vystupie na minułym źjeździe. Pra niebiaśpieku straty reputacyi, što ŭžo dva hady tamu było vidavočnym. Usie słuchali, ale nichto nie zachacieŭ pačuć. I na apošnim źjedzie, na isteryčnaj Radzie paśla jaho reputacyja PENa stračanaja. I heta najistotnaje z usiaho, što adbyłosia na apošnim źjeździe.
Paŭła Sieviarynca taki vyklučyli z PEN-centra
