Źmicier Daškievič: Mianie nie adpuskaje pieražyvańnie, navošta my staimo treci hod u Kurapatach?
Mianie nie adpuskaje pieražyvańnie, navošta my staimo tam, treci hod u Kurapatach? U mianie ŭžo i natchnieńnia niama zmahacca za ich, i siły daŭno syšli.
I ja jdu na apošnich vysiłkach i malusia: Boža, kali ŭžo Ty ŭsio heta skončyš?! Bo tak nie chaču ja kožnuju piatnicu iści tudy. Ja chaču ŭziać siamju i, jak kožny narmalny biełarus, pajechać paśla pracoŭnaha tydnia na lecišča. Ale ja idu i staju. Što trymaje mianie na hetaj Kurapackaj darozie? — zadaju ja pytańnie sam sabie.
I prychodžu da razumieńnia: trymaje mianie na hetaj darozie ŭpeŭnienaść u tym, što siońnia ŭ Kurapatach Tvorca historyi da čahości rychtuje naš narod. Rychtuje da taho, što my niedarabili, kali vyjšli paśla 70-hadovaha terminu z turmy narodaŭ.
Tady, u kancy 80-ch — pačatku 90-ch było šmat zroblena, ale nie chapiła mocy na hałoŭnaje — pravieści dekamunizacyju. Mnohija tady ličyli, što niama roźnicy, jak nazyvajucca vulicy i kamu stajać pomniki — aby dabrabyt byŭ. Što ž, pryjšoŭ toj, chto paabiacaŭ dabrabyt pasrodkam viartańnia nazad u turmu.
U Biblii jość cikavaja prypavieść, jakuju Isus pramaŭlaje svaim sučaśnikam. Kali zły duch vyjdzie z čałavieka, to praź niejki čas viartajecca, kab pahladzieć na svoj były dom. I kali znachodzić jaho nie zaniatym, to biare šče siem źlejšych za siabie duchaŭ i pasialajecca ŭ byłym domie nanoŭ — i heta druhoje horšaje dla čałavieka za pieršaje.
I dalej Chrystos kaža hałoŭnaje: toje ž samaje budzie i z rodam hetym. I ŭ jakoj narmalnaj krainie mietafary takoj možna było b i nie zrazumieć, ale ŭ Biełarusi jana vidavočnaja. Jak nam nie było spravy da vulic, pomnikaŭ i idejaŭ — pryjšoŭ šče horšy za toj zhniły savok, jaki viarnuŭ nia tolki «śviata» 7 listapada, a reanimuje navat praklataje samoj kampartyjaj imia Stalina.
My hladzim na ŭsio heta spakojna, a potym pytajemsia: a čamu my žyviem tak, jak žyviem? Ci nie tamu, što ŭ Biełarusi nie adbyłosia asensavańnia złačynstvaŭ kamunizmu i pakajańnia ŭ hrachach hetaj kryvavaj ideałohii?
Jak viadoma, na Niurnbierhskim trybunale fašyzm byŭ asudžny jak złačynnaja ideałohija za 19 miljonaŭ zabitych va ŭsim śviecie. Kamunisty ž tolki ŭ siabie doma, tolki svaich suhramadzianaŭ źniščyli 19,5 miljonaŭ. (V.V. Erlichman, «Straty narodanasielnictva ŭ XX st.», daviednik, M., Vydaviectva «Ruskaja panarama» 2004). U Hiermanii złačynstvy nacyzmu asensavali i ŭ ich pakajalisia, u Biełarusi — nie. Razbomblenaja ŭščent Hiermanija praz 75 hod — čaćviortaja ekanomika śvietu, u Biełarusi praz 25 hod viartańnia ŭ Saviecki Sajuz traktarami vydzirajuć kryžy sa zmučanaj Kurapackaj ziamli.
Ich možna zrazumieć: im nielha, kab my pamiatali. Taho ž damahalisia kamunisty: što jany tolki nie rabili, kab my stracili pamiać! Saviecki hienacyd i etnacyd Biełarusi nie paddajecca dakładnym acenkam. Kamunistyčnaja palityka vyniščeńnia nacyjanalnaj elity mieła płanamierny charaktar i realizavałasia ŭ niekalki etapaŭ: 1929—1931, 1932—1934, 1937—1938, 1939—1941, 1944—1946 hh. Z 238 litarataraŭ epochu Stalina pieražyli tolki 20 (!). Rasstrelvali amal usich, chto mieŭ jakoje-kolviečy dačynieńnie da biełaruskaha nacyjanalnaha ruchu, aśviety. Stracili žyćcio 90% rabotnikaŭ pieršaj Akademii Navuk, bolšaść vykładčykaŭ BDU. Z 12000 nastaŭnikaŭ rastralanyja 4000 i, jak śćviardžaje daśledčyk epochi savieckaha teroru Leanid Marakoŭ, «stralali pieravažna tolki vykładčykaŭ biełaruskaj movy i litaratury, historyi. Nastaŭnikaŭ dakładnych navuk čamuści nie kranali». Tolki ŭ adnu noč z 29 na 30 kastryčnika 1937 hodu śpiecsłužby rasstralali 132 (!) pradstaŭnikoŭ biełaruskaje intelihiencyi — litarataraŭ, navukoŭcaŭ, dziaržaŭnych dziejačaŭ. Takoha złačynstva nia viedaje historyja nivodnaj jeŭrapiejskaj dziaržavy.
I jany mieli ŭsie padstavy być pierakananymi, što nas źniščyli, što Kurapaty stalisia mahiłaju nia tolki paetam, a ŭsioj Biełarusi. Ale Boh kaža ludziam: Ja maju dla vas płany na dabro, a nie na zło, na žyćcio, a nie na śmierć. I voś mahiła Biełarusi, — jakaja adkryłasia praz artykuł «Kurapaty — daroha śmierci», — abudziła nacyju. Šmat było tady zroblena, ale nie byli my hatovyja da hałoŭnaha: Niurnbierhu nad kamunizmam. Uśviadomić nieabchodnaść hetaj dziei treba siońnia. Ciapier tolki ad nas zaležyć, zastaniemsia my, abudžanyja, u hetaj mahile ci vyjdziem vonki.
29 kastryčnika a 20 hadzinie my sustrakajemsia ŭ Kurapatach, kab ušanavać pamiać niavinna zabitych paetaŭ i piśmieńnikaŭ. Kab na nadychodziačym histaryčnym pierałomie narod naš asensavaŭ złačynstvy kamunizmu i pakajaŭsia ŭ ich. I tady Kurapaty, daroha śmierci, stanucca dla nas darohaj žyćcia. Jak kaliści daroha na Hałhofu, daroha śmierci, stałasia dla čałaviectva darohaj žyćcia.
