Viktar Marcinovič: Našy prablemy pachodziać z charastva
Viktar Marcinovič dla budzma.by razvažaje pra nieabchodnaść pieraadoleńnia našaha ŭnutranaha baroka.
Ja voś što dumaju.
My daremna honim na 300 hadoŭ zapryhońvańnia, na hieahrafičnuju situacyju, na Saviecki Sajuz. Našyja prablemy pachodziać z charastva. Z architekturnaha i litaraturnaha stylu, jaki kvitnieŭ pa ŭsioj terytoryi isnaj Biełarusi i vychodziŭ daloka za jaje miežy. Stylu, jaki ŭ peŭnym sensie zapačatkavaŭsia tut, bo ŭźviedzieny ŭ Niaśvižy Džavani Biernardoni Farny kaścioł byŭ skončany ŭsiaho na 9 hadoŭ paźniej za pieršy ŭ śviecie baročny chram, Il Džezu ŭ Rymie (i nakont datyčnaści jakoha da mańjeryzmu ci baroka sprečka jašče nie skončanaja: mahčyma, naš, niaśvižski, byŭ pieršym «čystym» baroka ŭ śviecie). Vyznačalnyja pracy Karła Maderna, Biernini i Rastreli byli dakładna paźniej.
To my možam hanarycca, što byli adnymi ź pieršych. Ale ci varta hetym hanarycca? Mahčyma, našaje ŭnutranaje baroka — akurat toje, što treba pieraadolvać.
Bo kali samych lutych vyłučencaŭ «ad naroda», «zastupnikaŭ», baraćbitoŭ suprać panoŭ, uščylnieńniaŭ i akumulatarnaha zavoda vykreślivajuć sa śpisaŭ kandydataŭ — heta čystaj vady baroka. Ryłam nie vyjšli iści ŭ arystakraty!
Kali ja baču abviestki pra šykoŭnyja bali, jakija ładziacca dla tych, kamu paščaściła ŭvajści ŭ biełaruski «śviet», — heta taksama baroka.
Navat «VIP-adkryćcio» kramy tannaha šviedskaha adzieńnia H&M z nastupnaj bojkaj za toje, chto maje honar nazyvacca biełaruskim VIP, — heta baroka jak takoje. Chajp vakoł taho, ci mohuć pryhažuni słuhavać arystakratam, usiaki padzieł krainy na «psiu kreŭ» i «vysakarodnuju šlachtu» — heta spadčyna myśleńnia ŭ styli baroka.
U krainie, zabudavanaj pratestanckimi chramami, u Ciurychu, ź jahonym varjatam Ulrycham Ćvinhli, jaki nie tolki zmahaŭsia z upryhažeńniami ŭ novych cerkvach, ale i staranna źniščyŭ freski raniejšych časoŭ pa ŭsioj padkantrolnaj jamu Šviejcaryi, takoha padziełu niama. Vy naohuł nie ŭjaŭlajecie, nakolki Ciurych, źjaŭlajučysia finansavaj stalicaj śvietu, samaj ščylnaj kancentracyjaj babła na kvadratny santymietr, čužy chvaravitamu honaru miascovaj «zapiečnaj šlachty».
U zachodniaj Niamieččynie, Šviejcaryi i ŭsich astatnich tradycyjna pratestanckich miescach jość ułada, jość finansavaja elita i jość — nie, nie čerń, nie smarkačy nieadukavanyja, ale biurhiery. Jakija źjadnanyja ŭ hildyi i karystajucca pavahaj tych, chto tut adnosić siabie da arystakratyi. Bo słovy «bydła» ci «praletaryjat» nie majuć nijakaha sensu ŭ miescach, što nie puścili da siabie baročny ład žyćcia. Ruskaja revalucyja pajšła nie ad Lenina, a ad Rastreli.
Jak pisaŭ francuzski vandroŭnik Astolf de Kiustyn u svaich natatkach padčas naviedvańnia Pieciarburha ŭ 1839 hodzie, uznaŭlajučy źniščany ahniom Zimni pałac, carskija ŭłady pamarozili i źviali ŭ mahiły bolš ludziej, čym francuzskija — dali zarabić na ŭbudavańni Łuŭra. Pachodziačy z raskošnaj Francyi, de Kiustyn nie moh zrazumieć, čamu da budaŭnikoŭ staviacca jak da niavolnikaŭ, u toj čas jak u Francyi jany pavažanyja hramadzianie, što niabłaha atrymlivajuć za fizičnuju pracu.
Dyk voś adsiul: z baroka.
Baroka + absalutyzm = situacyja ŭ Biełarusi praz trysta hadoŭ. Nu jak ža, skažacie vy. Baroka — heta ž jašče i aśvietnictva, i pieršaja encykłapiedyja, i misijaniery, što adkryli chryścijanstva pałovie śvietu.
Upieršyniu dziakujučy bratam-jezuitam, jakija zapačatkavali styl (źjaŭlajučysia idejnaj supraćvahaj usio tamu ž pratestantyzmu), nad chryścijanskim śvietam nie sadziłasia sonca. Dyk, pa-pieršaje, «kałanizavali», a nie adkryli. Biełarusu nie varta tłumačyć, u čym roźnica hetych terminaŭ. Pa-druhoje, vialikija francuzskija encykłapiedysty, u adroźnieńnie ad dziejačaŭ epochi Reniesansu, taho ž Skaryny i Hutenbierha, ad pravadyroŭ pratestantyzmu, taho ž Lutera, nie imknulisia raspaŭsiudzić viedy na ŭsio nasielnictva. Skaryna drukavaŭ Bibliju movaj, zrazumiełaj prostamu ludu. Luter dla hetaha spraščaŭ isnuju niamieckuju, dziakujučy čamu ŭ «baročnaj» Vienie ciapier bałbočuć na vykštałconym dyjalekcie («Grüß Gott»!), jaki nie razumiejuć u źjadnanaj movaj Lutera Niamieččynie.
Dzidro, kremzajučy svaju «Encykłapiedyju», mieŭ u najlepšych siabrach Kaciarynu, jakaja ščodra apłačvała vysiłki aśvietnika i ŭ impieryi jakoj sialanie mieli pravavy status, horšy za status pryhonnych u Rymie. Voś što takoje aśvietnictva pa-baročnamu: adukacyja dla «błakitnaj kryvi», dla ŭsich astatnich — dekret na darmajedstva i padatak z kožnaha pładovaha dreva.
Ja lublu i šanuju biełaruskuju architekturnuju spadčynu.
I niahledziačy na toje, što ŭ majoj asobie vy majecie voraha baroka, bolšaha za biełaruskija harvykankamy, ja nie zaklikaju stavicca da pomnikaŭ baroka z pahardaj, znosić ci pierabudoŭvać ich. Što nam treba — asabliva tym adukavanym i daśviedčanym, jakija zdoleli zrazumieć hety tekst, — pierastać padzialać ludziej na skacinu i šlachtu. Budźma haradžanami, budźma buržua. Tady i raźniavoleńnie naśpieje.
Praź jakija 300 hadoŭ.
