Saviecki Sajuz, Lachavicki rajon, padpolnaja sieminaryja
Kaścioł Śviatych Apostałaŭ Piatra i Paŭła ŭ Miadźviedzičach. Fota Paŭła Bułataha.
BSSR, paślavajenny čas. Na ŭschodzie krainy ŭsie kaścioły da adnaho zakrytyja, a na zachadzie ich zakryvajuć pry pieršaj mahčymaści, u tym liku z-za adsutnaści śviataroŭ. Tady probašč ź miastečka Miadźviedzičy Lachavickaha rajona arhanizuje tajemnuju katalickuju sieminaryju. Piša kandydat histaryčnych navuk Pavieł Bułaty.
Pra niezvyčajnuju historyju, jakaja adbyvałasia ŭ Miadźviedzičach (Lachavicki rajon Bresckaj vobłaści) u druhoj pałovie dramatyčnaha XX stahodździa, ja daviedaŭsia amal vypadkova. Padčas daśledčaj vandroŭki pa vioskach i miastečkach byłoha Navahradskaha pavieta ŭ pošukach daŭniny šlach pryvioŭ u heta miastečka. Hałoŭnaje, što tam vabiła, — pryhožy i vieličny kaścioł. Paśla razmovy z probaščam niejak niaŭznak spytaŭ: a chto tut moh by što raspavieści cikavaha pra minułaje? Na što ksiondz adkazaŭ: «Treba iści da pani Branisłavy». Padobny adkaz davali i inšyja mieścičy, jakija sustrakalisia pa darozie… Što ž, da pani Branisłavy dyk da pani Branisłavy! Ad razmovy sa stałaj kabietaj ź ciopłymi praśvietlenymi vačyma ničoha niezvyčajnaha nie čakaŭ — u lepšym vypadku apoviedy pra viadomaje minułaje ŭ styli etnanarysaŭ: jak tkali, što tancavali, dzie žyŭ jaki pan… Ale toje, što ja pačuŭ za hadziny hutarki, pakinuła sapraŭdy mocnyja ŭražańni!..
Kaścioł abaranili
Miadźviedzičy ŭpieršyniu zhadvajucca jašče ŭ ChV stahodździ. Tut u 1483 hodzie byŭ pabudavany adzin ź pieršych na Biełarusi kaściołaŭ. Siońnia na staradaŭnich padmurkach uzvyšajecca chram Piatra i Paŭła ŭ styli nieabaroka. Budavali pa prajekcie Stefana Šylera — adnaho z hałoŭnych architektaraŭ Varšavy pačatku XX stahodździa. Cikava, što Miadźviedzičy da vajny byli centram biełaruskaha katalictva. U 1918 hodzie tut prahučała adno ź pieršych kazańniaŭ pa-biełarusku — ad subdyjakana Piatra Tatarynoviča. U 30-ja Biełaruski instytut haspadarki i kultury, jaki ŭznačalvali biełaruskija ksiandzy, pabudavaŭ tut pieršy i adziny Biełaruski dom — taki sabie dom kultury.
Uzimku 1950-ha tutejšaha ksiandza Vacłava Piantkoŭskaha aryštavali. Savieckaja ŭłada vyniesła prysud «ahientu Vatykana» i ahitataru suprać kałhasaŭ — dziesiać hadoŭ łahiera. Svajo pakarańnie śviatar adbyvaŭ u Kazachstanie.
Pakul ksiondz prachodziŭ praź piakielnyja koły savieckaj łahiernaj sistemy, u miadźviedzickaj parafii razhortvalisia dramatyčnyja padziei. Paśla aryštu śviatara ŭłady vyrašyli zrujnavać i kaścioł. Ale niečakana sutyknulisia z supracivam. Bo baranić svoj chram — sprava dla miadźviedzieŭcaŭ zvyčnaja. Jašče ŭ 1860-ja jany nie dazvolili rasijskim uładam zrabić ź jaho pravasłaŭnuju carkvu. Ciapier ža adbivalisia ad kamunistaŭ.
Pra abaronu śviatyni ŭ Miadźviedzičach chodziać lehiendy. Ludzi kala kaścioła dniavali i načavali; a jak tolki chto bačyŭ savietčykaŭ — adrazu bili ŭ zvany i źbiahałasia ŭsio miastečka. Mužčyny, kab ich było nie paznać, pieraapranalisia ŭ žanočuju vopratku: da pratestu žančyn ułady staviłasia bolš pabłažliva.
Kidalisia pad traktary, žyvym łancuhom stajali kala śviatyni.
Urešcie pieramahli. Kaścioł nie byŭ začynieny, i ŭ im navat dazvolili vieści nabaženstvy. A nieŭzabavie, u 1956 hodzie, viarnuŭsia z łahiera i ksiondz Vacłaŭ. I adrazu pačaŭ adnaŭlać parafijalnaje žyćcio.
Tajemnaja sieminaryja
U paślavajenny čas istotnaj prablemaj Katalickaha kaścioła ŭ SSSR była niastača śviataroŭ. Na ŭsiu krainu Savietaŭ dziejničali tolki dźvie katalickija sieminaryi — u Kaŭnasie i Ryzie. Pastupić tudy było amal niemahčyma. Dazvoł na navučańnie vypisvali miascovyja ŭłady i rabili heta nieachvotna. I kab choć častkova dać rady vyrašeńniu hetaj prablemy, u 1970-ja miadźviedzicki śviatar vyrašyŭ arhanizavać pry svajoj parafii tajemnuju sieminaryju.
Kab nie pryciahvać uvahi i nie patrapić pad artykuł ab darmajedstvie, sieminarysty aficyjna ŭładkoŭvalisia na pracu. Kanśpiratyŭnyja zaniatki prachodzili ŭ plabanii. Ksiondz Piantkoŭski vykładaŭ kananičnaje prava, historyju Kaścioła, fiłasofiju, etyku, zamiežnyja movy dy ihru na fisharmonii.
Ksiondz Vacłaŭ Piantkoŭski. Fota: catholic.by
Vykładańnie ažyćciaŭlałasia na polskaj movie — Piantkoŭski i z parafijanami zaŭsiody havaryŭ pa-polsku. Heta pačynajučy z 1990-ch Kaścioł voźmie kurs na biełaruskuju movu, a ŭ tyja hady na ŭvieś Kaścioł byŭ adziny pryncypova biełaruskamoŭny ksiondz Uładzisłaŭ Čarniaŭski ŭ Višnievie pad Vałožynam.
Raz-poraz pryjazdžali śviatary, u tym liku i z Polščy, ekzamienavali słuchačoŭ. Vypuskniki prachodzili «praktyku» ŭ parafijach. Paśla zakančeńnia kursaŭ jany davučvalisia ŭ Ryzie ci Kaŭnasie abo tajemna paśviačalisia ŭ śviatary i pačynali słužeńnie.
Siarod inšych, navučańnie ŭ ksiandza Vacłava prajšli dva siońniašnija biełaruskija biskupy — Kazimir Vielikasielec i Antonij Dziamjanka. Abodva jany ciapier słužać u Pinskaj dyjacezii.
Ani słova pra palityku
U apošnija hady, kali Piantkoŭskamu było ŭžo pad dzievianosta, ksiondz Vacłaŭ praciahvaŭ zajmacca dušpastyrstvam. 11 lutaha 1988 hoda papa Jan Pavieł II nadaŭ jamu hodnaść infułata, jakaja daje prava na našeńnie infuły — hałaŭnoha ŭboru rymska-katalickaha duchavienstva, što maje formu mitry. Jan Pavieł II nazvaŭ ksiandza Vacłava «vychavalnikam šmatlikich ksiandzoŭ».
Mahiła Vacłava Piantkoŭskaha na miadźviedzickich mohiłkach. Fota Paŭła Bułataha.
Žychary Miadźviedzičaŭ dobra pamiatajuć ksiandza, šmat cikavaha pra jaho apaviadajuć. Zapomnili toje, što paśla łahiernych pakut ksiondz ani słova nie kazaŭ pra palityku. Byŭ jon čałaviek ščyry, ale zamkniony, čužych ludziej da siabie nie dapuskaŭ. Jon vielmi lubiŭ dzietak i časam źbiraŭ ich, kab pačytać knižki, asabliva lubiŭ mickievičaŭskaha «Pana Tadevuša».
Pomniać ludzi i toje, jak ksiondz kaniom jeździŭ pa chatach i spaviadaŭ sialan. Kažuć, chto nie viančaŭsia — taho da spoviedzi nie prymaŭ. Zhadvajuć, što, kali ksiondz išoŭ pa vulicy ŭ albie (biełaje liturhičnaje adzieńnie), tady ź im usie vitalisia, a śviatar usich błasłaŭlaŭ i zyčyŭ dabra.
