Kava z buraka, ihrušy, tapinamburu…
U XIX stahodździ kava na našych ziemlach stała simvałam hodnaha žyćcia. Uźnikli svaje sposaby pryhatavańnia i peŭnyja cyrymonii ŭžyvańnia napoju. Piša Ludmiła Žuk z muzieja-zapaviednika «Niaśviž».
Fota FabrikaSimf, Shutterstock.com.
Na miažy XIX—XX stahodździaŭ u Jeŭropie było zarehistravana bolš za 185 patentaŭ dla kavamołak. Nie ŭsie ź ich pryžylisia, adnak ciapier usie jany źjaŭlajucca pradmietami kalekcyjanavańnia. U fondach Nacyjanalnaha historyka-kulturnaha muzieja-zapaviednika «Niaśviž» zachoŭvajucca kavamołki i kuchonnyja młynki, jakija, miarkujučy pa fizičnym stanie, vykarystoŭvalisia ŭ chatniaj haspadarcy nie adno dziesiacihodździe.
Samy masiŭny młynok (vyšynioj 42,5 sm) stvorany ŭ 1928—1952 hadach u niamieckaj ziamli Saksonii. Jon vykarystoŭvaŭsia ŭ vialikaj chatniaj haspadarcy albo ŭ kaviarni. Młynok macavaŭsia da stalnicy abo masiŭnaj draŭlanaj doški. Žorny pryvodzilisia ŭ ruch vialikim kołam. U centry asnovy raniej znachodziłasia draŭlanaja šufladka dla mołataj kavy.
Jak tolki na Biełarusi źjaviłasia kava, ludzi stali šukać tannyja anałahi kavavaha smaku. Dyjetyčnuju kavu varyli z kareńnia tapinamburu, cykoryi i jačmieniu. Asablivy smak nadavali napoju sušanyja buraki, nasieńnie hrušy, arechi buka, jahady šypšyny. Syravina patrabavała dobraj apracoŭki: absmažvańnia i pieramołu.
Taki młynok, vyrableny ŭ Hiermanii ŭ 1941 hodzie, vykarystoŭvaŭsia dla pieramołu žałudoŭ. Erzac-kava z žałudoŭ była papularnym napojem padčas Druhoj suśvietnaj vajny. Młynok padobny da miechaničnaj miasasiečki, z toj tolki roźnicaj, što zamiest šrubavaha naža ŭstalavanyja žorny dla pieracirańnia ziernia. Vynachodnikam padobnaj kanstrukcyi byŭ Michael Frydrych, jaki ŭ 1866 hodzie zasnavaŭ «Pieršuju fabryku kavamołak Remšajda». Frydrych uvieś čas imknuŭsia dabicca drabniejšaha pamołu, daŭhaviečnaści i, hałoŭnaje, zachavańnia vodaru. Tamu praktyčna štohod jon vydavaŭ patenty na ŭdaskanaleńnie młynkoŭ. Da pačatku 1930-ch vynachodnik vyrablaŭ svaje młynki pad nazvaj E.R.E.K.A, a zatym pad ułasnym proźviščam. Młynki Remšajda vyrablalisia da 1959 hoda.
A hetaja ručnaja kavamołka atrymała nazvu «tureckaja». Na žal, na pradmiecie niama klejmaŭ. Padobnyja kavamołki vyrablali mnohija krainy, u tym liku i Rasijskaja impieryja, u pieršaj pałovie XX stahodździa. Niesumniennaj vartaściu ich była kampaktnaść i najaŭnaść składnoj ci navat zdymnaj ručki, jakuju možna zachoŭvać unutry korpusa. Takim kavamołkam nie było roŭnych dla drobnaha pamołu.
Vidać, padobnyja kavamołki byli i na kuchni niaśvižskich Radziviłaŭ. Ale ŭ 1939-m usio heta prapała. Ciapierašniaja niaśvižskaja muziejnaja kalekcyja kuplena niadaŭna ŭ pryvatnych asob.
