Ciažka chvoraja prafiesarka Volha Dadzijomava dapisvaje svaju 17-ju knihu. Pasłuhi daktaroŭ častkova apłačvaje Juryj Zisier
U mienskuju kniharniu «Akademkniha» pastupiła kniha prafesara Volhi Dadzijomavaj «Muzykalnaja kultura Biełarusi: istoričieskaja sud́ba i tvorčieskije śviazi». Heta jaje šasnaccataja kniha, ź jakich čatyrnaccać vyjšli pa-biełarusku. Ciažkaja chvaroba prykavała 63-hadovuju byłuju zahadčycu katedry biełaruskaj muzyki Akademii muzyki, doktara mastactvaznaŭstva, prafesara Volhu Dadzijomavu da łožka. Jana znajšła ŭ sabie siły dać interviju Radyjo Svaboda.
Volha Dadzijomava da chvaroby
Nakolki ŭdałosia ažyćciavić zadumanaje
— U pradmovie vy pišacie: «Eta kniha vyzvana k žiźni katastrofičieskimi obstojatielstvami v mojej sud́bie, potriebovavšimi skoriejšieho obobŝienija, dopołnienija i zavieršienija mnoholetnich izyskanij v obłasti istorii muzykalnoj kultury Biełarusi». Značyć, budučy ciažka chvoraj, vy zadumali vynikovaje vydańnie. Nakolki heta ŭdałosia, ci zadavolenyja vy im?
— Dziakuj za pytańnie. Adkaz na jaho, mnie zdajecca, pavinien być ambivalentny. Z adnaho boku, ja sama nia vieru, što zmahła ździejśnić hety prajekt. U sensie, nia tolki napisać i vydać hetuju knihu, ale i zrabić druhoje vydańnie, jakoje ciapier jašče možna kupić u «Akademknizie». Pieršaje razyšłosia imhnienna.
Tut isnujuć, zdavałasia b, niepieraadolnyja pieraškody, jakija zaminajuć nia tolki pracy, ale i žyćciu. Biez padrabiaznaściaŭ skažu, što ŭ abstavinach poŭnaha paralušu — u mianie pracuje tolki adna ruka i adno voka — ja ciarplu jašče i žudasnyja boli. Lekary z hośpisu prapanujuć mnie marfiny, ale ja admaŭlajusia.
I voś u takich umovach Hospad dapamoh hetuju pracu raspačać i zaviaršyć u asnoŭnych namierach. Heta značyć, davieści peŭnyja kancepcyi da zaviaršalnaha stanu. Ale, razam z tym, ja nie liču, što zadača całkam vykananaja, tamu što mnie nie ŭdałosia aśviatlić mnohija pytańni, źviazanyja ź dziejnaściu peŭnych asobaŭ i z peŭnymi akaličnaściami ŭ historyi biełaruskaj kultury. I heta tyja pytańni, jakija, ja spadziajusia — utopija, kaniečnie! — ale vielmi spadziajusia aśviatlić u nastupnaj pracy.
Mara napisać jašče adnu knihu
— Jakraz u našaj z vami pierapiscy za apošnija tydni vy zhadali, što chacieli b napisać jašče adnu knihu pad nazvaj «Muzyčnaja kultura Biełarusi ŭ padziejach i asobach». Kali nazvać koratka, u niekalkich punktach — što heta za padziei i što za asoby?
— Padziei — heta tyja pavarotnyja punkty ŭ žyćci našaj krainy i jaje muzyčnaj kultury, jakija pradvyznačyli nastupny šlach u historyi biełaruskaj muzyki. Zrazumieła, što kožnaja padzieja maje svaju samakaštoŭnaść. Ale mienavita ŭ poli perspektyvy mnie chaciełasia b padkreślić tyja źjavy i fenomeny, jakija da siońniašniaha dnia vyznačajuć asablivaści našaj kultury, jaje abličča, jaje polikanfesijnaść, adkrytaść, pluralistyčnaść.
Taksama chaciełasia b asobna napisać pra renesansnyja źjavy vysokaj chvali, pra polifaničny śpieŭ, jaki da siońniašniaha dnia vyznačaje našu muzyčnuju rečaisnaść. Taksama pra baroka ŭ našaj muzycy. Karaciej kažučy, vyznačyć klučavyja momanty.
A asoby — heta nia tolki nastaŭniki, ale i kalehi-daśledčyki, jakija taksama pryčynilisia da pošuku artefaktaŭ historyi biełaruskaj muzyki. Heta i Adam Maldzis, i Anatol Hryckievič, i Ŭładzimier Konan.
Taksama chaciełasia b zhadać i tych, biez čyjoj dapamohi ja b nie zmahła zaviaršyć knihu. Ja maju na ŭvazie svaich vučniaŭ — Natallu Kapyćko, Juryja Zisiera, jaki nia tolki prafinansavaŭ vydańnie knihi, ale i dapamahaje mnie ŭ lačeńni… Dy i nia tolki mnie, jon mnohim chvorym dapamahaje.
Mnie paščaściła sustrecca z mnohimi vydatnymi asobami, pra jakich ja chacieła b napisać u nastupnaj knizie.
Niaznojdzienaha ŭsio jašče bolš, čym znojdzienaha
— Daśledčyku nikoli nie chapaje času, u jaho zaŭsiody zastajucca miescy, dzie jon chacieŭ pabyvać, ale nie pabyvaŭ i h. d. Heta značyć, zaŭsiody zastajecca pole dla pošuku i daśledavańnia. Kudy vy nia trapili, što nie pahartali, što nia ŭbačyli i nie pasłuchali za svajo daśledčyckaje žyćcio, da čaho vam by jašče chaciełasia b daciahnucca i dakranucca?
— Znoŭ dziakuj za pytańnie. Jano dla mianie nastolki aktualnaje i nastolki nievyrašalnaje, što chaciełasia b adkaz na jaho chacia b paznačyć.
Prablema ŭ tym, što čym bolš ja spaznaju, tym bolš zastajecca niezakranutaha i niavyrašanaha. Heta viadomaja filazofskaja dumka i nie maja, viadoma. Zaraz bolš pytańniaŭ, čym adkazaŭ. I ja ciapier razumieju, što bolš zastałosia niaprojdzienaha, niaznojdzienaha.
Pry tym, što ŭ mianie ceły Manblan znojdzienych pomnikaŭ, usie šafy zavalenyja notami, ale tym nia mienš. Jašče chaciełasia b papracavać i ŭ rasiejskich archivach, najpierš u Sankt-Pieciarburhu; i ŭ Vilni, i ŭ Švecyi. Ja heta kažu dla tych, chto budzie praciahvać maju spravu. Jašče ŭ śviecie lažyć mora, prosta mora muzyčnych materyjałaŭ, jakija majuć biełaruskaje pachodžańnie.
I tut svaja zakanamiernaść. Jany lažać u byłych stalicach, da jakich mieła dačynieńnie Biełaruś. Šlachi viaduć u absalutna roznyja krainy i roznyja archivy, i tam znoŭ patrebny frantalnyja pošuki. Pryčym pošuki nie adnoj asoby, jak niekali ja ŭ dźvie ruki šukała, za svoj košt, na svaju ryzyku, z načlehami na vakzałach… Voj, nie chaču navat uspaminać. Patrebny planamiernyja pošuki kalektyvaŭ, kab jašče bolej ŭzbahacić našu muzyčnuju spadčynu.
Pieršaja zhadka pra klavikord u Eŭropie (1408) źviazana ź vilenskim dvarom kniazia Vitaŭta
— Čytajučy vašu apošniuju knihu, ja źviarnuŭ uvahu na fakt, što pieršaja zhadka pra klavikord u Eŭropie (1408 hod) źviazana ź vilenskim dvarom kniazia Vitaŭta. U vašaj starejšaj kalehi, prafesara Iny Nazinaj, ja niekali čytaŭ, što i pieršaja zhadka pra trochstrunny skrypičny instrument skrypicu (CHIV st.) taksama źviazana z terytoryjaj Biełarusi. Što b vy jašče mahli nazvać układam Biełarusi ŭ suśvietnuju muzyčnuju kulturu?
— Vaša pytańnie maje pryncypovaje značeńnie, bo my nie šanujem tych artefaktaŭ, jakija na pieršy pohlad nia vielmi kidkija, navat nie klučavyja dla nas, ale dla spadkajemcaŭ, dla roznych, u tym liku susiednich, kultur źjaŭlajucca losavyznačalnymi.
Ja b tut nie spyniałasia tolki na artefaktach. Bo voś u archiealohii niadaŭna adbyłasia ŭ nas sensacyja suśvietnaha ŭzroŭniu — ja maju na ŭvazie znachodku staražytnych łyžak. Treba było b na ŭvieś śviet kryčać, što ŭ nas jość kulturnyja znachodki, starejšyja za ehipeckija piramidy.
I klavikord, i skrypica — heta, biezumoŭna, važnyja histaryčnyja znachodki i fakty. Ale bolš istotnym mnie zdajecca ŭniosak asobaŭ — tych kampazytaraŭ-vykanaŭcaŭ, jakija naležać biełaruskaj kultury i ŭnieśli vydatny ŭkład u kulturu inšych krain.
Hetaja źjava zakanamiernaja. Da XX stahodździa niama nivodnaha kampazytara (ja całkam adkazvaju za svaje słovy!) jaki b naležaŭ tolki biełaruskaj kultury. Pačynajučy ad Eŭfrasińni Połackaj, jakaja natchniła na piesnapieńni pra jaje; ad Vacłava z Šamotuł, jaki ŭ Polščy, Litvie i Biełarusi adnolkava važny dla losu ich kultur; i zakančvajučy Maniuškam, 200-hodździe jakoha sioleta adznačajecca. Darečy, na maniuškaŭskim forumie na dniach byŭ ahučany moj dakład.
Maniuška jość symbalem značnaści biełaruskaj kultury dla kultur inšych narodaŭ. I nie tamu, što XIX stahodździe, jak i XVII stahodździe — heta čas tatalnaj fizyčnaj i metafizyčnaj, duchoŭnaj emihracyi (a kali emihracyja — heta ŭžo ŭniosak u inšyja kultury). Ale i tamu, što ŭsia historyja Biełarusi — heta historyja donarstva.
Typ našaj kultury — heta typ kultury eŭrapiejskaha sumiežža, jakaja, niby kroŭ, niasie pa roznych orhanach žyvatvorčyja soki i źjavy. Heta i relihijny pluralizm, dziakujučy jakomu, skažam, instrumentalnaja muzyka była ŭniesiena va ŭschodniesłavianski śviet. Bo voś hety naš samy zachodni areał pravasłaŭja i samy ŭschodni areał katalictva daŭ mahčymaść pierakłaści, umoŭna kažučy, na zrazumiełuju dla Rasiei movu tyja muzyčnyja kancepty, jakija inakš, biaz našaj kultury, usprymalisia b jak całkam varožyja. Jašče raz padkreślivaju, asabliva važnaja donarskaj misija biełaruskaj kultury dla Rasiei, bo heta šlach z Zachadu na Ŭschod, ale šlach vielmi miakki, aščadny, biez sutyknieńniaŭ i vielmi plonny.
Jak tolki naša šmathałośsie ci instrumentalnyja žanry, u tym liku symfonii, napisanyja ŭ kancy XVIII stahodździa, słavianskija symfonii Ernsta Vanžury, jaki ŭ Škłovie šmat ź ich napisaŭ, traplajuć u Rasieju, jana ŭzdymaje hetyja źjavy siłaju svaich talentaŭ da viaršyń hienijalnych muzyčnych pradbačańniaŭ i bačańniaŭ.
Razam z tym heta nia tolki rasiejski śviet, ale i polski, i litoŭski, jakija šanujuć Maniušku i schilajuć hałavu pierad biełaruskimi realijami ŭ žyćci i tvorach kampazytara. Bo biaź viedańnia 38 hadoŭ, jakija Maniuška žyŭ u Biełarusi i farmavaŭsia tut jak kampazytar, biaz ich uliku i razumieńnia, nielha zrazumieć Maniušku. Naprykład, jahonuju operu «Halka», kali b nie było viadoma, što heta siužet biełaruskaj narodnaj balady «Helka». Kali b nie daśledčyki biełaruskaha boku spadčyny Maniuški, tady b nie było zrazumieła, adkul biełarusizmy ŭ jahonych listach i h. d.
Tak z kožnym našym kampazytaram adbyvałasia, što jon nios promni biełaruskaha śvietu ŭ inšakulturnaje asiarodździe i rabiŭ jaho bolš čułym, bolš bahatym, bolš talerantnym i bolš raznastajnym.
Hetaja nie eklektyka, ale arhanika suisnavańnia absalutna roznych zachodnich i ŭschodnich eŭrapiejskich płyniaŭ i vyznačaje abličča muzyčnaj kultury Biełarusi.
Biełaruskaja kultura — heta kultura eŭrapiejskaha pamiežža
— Z hetaha vašaha adkazu ŭ mianie naradzilisia jašče dva pytańni. Vielmi cikavaju vyhladaje vaša vysnova, što biełaruskaja muzyčnaja kultura maje syntetyčny zachodnie-ŭschodni charaktar i źjaŭlajecca kulturaj eŭrapiejskaha pamiežža. Ci varta, na vašu dumku, pra heta pamiatać siońniašnim biełaruskim kampazytaram i naohuł intelektuałam?
— Viedajecie, jany i biaz našaj padkazki pamiatajuć. Reč u tym, što heta pamiać kultury, heta jaje specyfika. Jak tolki kampazytar traplaje ŭ našaje asiarodździe, jon adrazu ž u svajoj tvorčaści ŭvasablaje specyfiku hetaj kultury. Tak było raniej, i tak jość ciapier.
Ja razmaŭlała z Andrejem Mdzivani i pytałasia pra biełaruskija realii ŭ jahonaj tvorčaści jak pryšelca ŭ biełaruskuju muzyku. Jak tak mahło stacca, što hetyja histaryčnyja fenomeny ŭ jahonaj muzycy prajavilisia nastolki jaskrava? Viedajecie, što jon skazaŭ: «Vy nie ŭjaŭlajecie, jakija vy ščaślivyja. Tolki zvonku, pryjechaŭšy siudy, možna adčuć voś hetyja pavievy ŭnikalnaj, adkrytaj śvietu i razam z tym takoj samabytnaj kultury».
A tyja kampazytary, jakija naradzilisia tut, im prosta nakanavana nieści śviatło hetaj kultury. Ja zhadvaju svaich kaleh, ź jakimi pobač u klasach Biełaruskaj akademii muzyki pracavała i pracuju. Heta i Halina Harełava, u jakoj nastolki hoža i arhanična pieraplatajucca i zachodnie-eŭrapiejskija, i biełaruskija i rasiejskija płyni, što prosta dzivu dajeśsia.
Usio naša kampazytarskaje pole całkam niasie na sabie adbitak specyfiki biełaruskaj kultury. Skažam, ajciec Andrej Bandarenka, aŭtar pravasłaŭnych śpievaŭ, abo, skažam, Papłaŭski, Litvinoŭski z katalickimi žanrami — vy nidzie nie sustreniecie takich vielmi specyfičnych i razam z tym vielmi naturalnych spałučeńniaŭ, zdavałasia b, roznych płyniaŭ.
Novaje pakaleńnie studentaŭ vielmi adukavanaje i vielmi patryjatyčnaje
— U svajoj knizie vy nazyvajecie epochu Renesansu załatym viekam u historyi Biełarusi i jaje kultury i pišacie pra donarskuju misiju biełaruskaj muzyčnaj kultury adnosna Rasiei ŭ XVII-XVIII stahodździach, heta značyć u časy baroka. Darečy, adzin z raździełaŭ vašaj knihi nazyvajecca «Biełaruś u centry muzyčnaj Eŭropy». Jak na heta reahujuć studenty, jakija pra heta ŭsio daviedvajucca ŭpieršyniu?
— Viedajecie, ciapier studenty nastolki vychavanyja i dla ich hetyja rečy nastolki naturalnyja… Jany ž taksama isnujuć u hetym donarskim śviecie. Pahladzicie, kolki našych aktoraŭ, śpievakoŭ, muzykantaŭ i ciapier uzbahačajuć inšyja kultury.
Voś zhadajcie chacia b arkiestar Śpivakova ci najlepšyja eŭrapiejskija arkiestry… Tam hrajuć našy vychavancy, vypuskniki našaj Akademii muzyki. Heta naturalna. Niekatoryja viartajucca, inšyja zastajucca. Adbyvajecca cyrkulacyja žyvoj kryvi, jak heta i było raniej. Fenomen Simiaona Połackaha ci Mikałaja Bileckaha maje miesca i siońnia — ad Smaktunoŭskaha, ad Vysockaha i da tvorčaj moładzi, jakaja ŭpryhožvaje kulturu, u tym liku muzyčnuju, roznych krain.
Tak što studenty staviacca da hetaha absalutna pazytyŭna, radasna i spakojna. Bolš za toje. Kali ja viadu seminary (ciapier ja ŭžo nie viadu, ciapier ja hanarovy prafesar) zaŭsiody kazała im, što možacie razmaŭlać i pa-rasiejsku, i pa-biełarusku. I što vy dumajecie? Jany, jak kamputary, adrazu pieraklučajucca i pačynajuć adkazvać pa-biełarusku. Nie tamu, što heta moj presinh. A voś hadoŭ 25 tamu mianie prasili: «Olha Vładimirovna, a možno na čiełoviečieskom jazykie?»
Nielha prymianšać intelektualnyja i patryjatyčnyja kandycyi pakaleńnia, jakoje ciapier pryjšło ŭ siarednija i vyšejšyja navučalnyja ŭstanovy. Mnie zdajecca, jany patryjatyzm usmaktali z małakom maci, niahledziačy na masavuju kulturu, internet i h. d. Kulturnaja prastora ciapier inšaja. Sama muzyka vychavała ŭ ich takoje staŭleńnie da biełaruskaj kultury.
Tysiačy muzyčnych pomnikaŭ, jakija mnie paščaściła pryvieźci ŭ kserakopijach u Biełaruś, ciapier zapisanyja i na radyjo, i na kružełkach, studenty pa ich pišuć viktaryny jašče ŭ muzyčnych vučelniach. Bolš za toje, jany ŭsio heta hrajuć! U mianie vypuščanyja ŭsie chrestamatyi, a taksama fonachrestamatyi i videachrestamatyi. Pa ŭsim hetym vučacca navat u sadkach i škołkach. Dla ich staražytnaja muzyka piśmovaj tradycyi (a nia tolki falklor) — heta arhaničnaja sprava, navat kali jany nie byli ŭ biełaruskich zamkach, tych ža Niaśvižy ci Miry. Jany ŭsio roŭna, na słych, dobra viedajuć staražytnuju biełaruskuju kulturu praz muzyku, praz emacyjny substrat.
Nieviadomy patryjot, słavuty kampazytar. Mikałaj Nabokaŭ i Biełaruś
— U vašaj knizie mnie było vielmi cikava pračytać tekst pra słavutaha ŭ svoj čas na Zachadzie kampazytara Mikałaja Nabokava, stryječnaha brata rasiejskaha piśmieńnika Ŭładzimira Nabokava. Fakt, što Mikałaj Nabokaŭ nia tolki naradziŭsia ŭ Lubčy, ale i da kanca dzion ličyŭ siabie biełarusam i tužyŭ pa baćkaŭščynie — vielmi cikavy i chiba małaviadomy dla šyrokaha koła biełarusaŭ. Ci aktualnyja jašče tvory Nabokava dla biełaruskaj sceny?
— Ja dumaju, jaho tvory nia tolki vielmi aktualnyja, ale i vielmi patrebnyja, bo Nabokaŭ nia tolki vielmi talenavity i daŭno pryznany na Zachadzie kampazytar i muzykolah (jon ža pisaŭ pra Stravinskaha, jaki taksama mieŭ biełaruskija karani).
Nabokaŭ aktualny dla biełaruskaj kultury ŭ planie takoj mistyčnaj pryviazanaści da biełaruskaj ziamli tych, chto jaje pakidaje. Hetaja pryviazanaść zastajecca ŭ hienetyčnaj pamiaci i adhukajecca ŭ samych niečakanych mastackich abstavinach. Nabokaŭ nie vyklučeńnie, a jakraz praviła, ź jakoha vyklučeńniaŭ niama.
Jak my pasłuchajem, skažam, muzyku Kanstancina Horskaha i inšych ludziej, jakija naradzilisia ŭ Biełarusi, a paśla ŭpryhožvali inšyja kultury, my zaŭsiody znojdziem vodbliski biełaruskaj kultury i tuhu pa joj.
Abo voś Napaleon Orda, jakija viedaŭ, što trapić u astroh, ale ŭsio roŭna pryjechaŭ u Biełaruś. Biełaruskaja ziamla — heta i mistyčnaje paniaćcie. Mnie zdajecca, što tak da siabie nie pryviazvaje nijakaja inšaja kraina.
Naša ziamla palitaja kryvioj, jakuju za jaje pralivali našy prodki. Najpierš sialanie, jakija, niahledziačy na toje, što ziamla naša pierachodziła z ruk u ruki, zachoŭvali spadčynu baćkoŭ, u tym liku movu i melas. Taksama heta advaha bajaraŭ i šlachty, takich jak Kaściuška, Ahinski i inšyja.
I Nabokaŭ — u hetym šerahu. Jon taksama duchoŭny vajar za Biełaruś, tamu što ŭ jahonaj pamiaci i ŭ jahonaj muzycy zastajecca śviatło dalokaj zorki, jakoju dla jaho była i zastavałasia Biełaruś. Aprača taho, heta i muzyka talenavitaha kampazytara, jakaja musić hučać u Biełarusi.
My schilajem hałavu i zdymajem kapialuš pierad talenavitym pijanistam-niabožčykam (na vialiki žal!) Juryjem Blinovym, jaki ŭziaŭsia za rekanstrukcyju i restaŭracyju spadčyny Nabokava. Jury, vidać, pradbačyŭ i pradčuvaŭ, što jamu treba chutka pradstavić biełaruskamu słuchaču spadčynu Nabokava, što i adbyłosia. Ja ŭpeŭniena, što hetaja spadčyna budzie jašče nia raz uznoŭlenaja ŭ roznych jaje farbach i adcieńniach.
Jakim koštam znachodzilisia i zdabyvalisia tysiačy artefaktaŭ biełaruskaj muzyki
— Davajcie piarojdziem jašče bližej da vašaj tvorčaj asoby. Nazavicie, kali łaska, koratka svaje asnoŭnyja muzyčnyja znachodki? Što i kolki ŭsiaho vam udałosia znajści za svaju karjeru?
— Tut ja ŭžo nia dziakuju za pytańnie, bo adkaz na jaho byŭ by zanadta doŭhim, kab možna było pieraličyć usio.
— Heta dziasiatki, sotni, tysiačy artefaktaŭ?
— Heta tysiačy. Viedajecie, bolš za čverć stahodździa tamu ja jechała ŭ bieły śviet, i nie było absalutna nijakaha spadzievu, što niešta znojdziecca. Tamu davodziłasia pravodzić takuju tatalnuju pravierku ŭsich archivaŭ, u jakich mahli, na moj pohlad, źmiaščacca pomniki našaj kultury. I mušu skazać, što bolšaść archivaŭ nie źmiaščajuć. U biełaruskich archivach našych muzyčnych artefaktaŭ prosta niama — nivodnaha!
Ciapier, viadoma, u biblijatekach u kopijach jany jość. Ja kopii pieradała i ŭ teatry, i ŭ muzyčnyja kalektyvy, i ŭ navučalnyja ŭstanovy. Ciapier u mianie navat studenty časam pytajucca: «Ci viedajecie vy operu Antonija Radziviła «Faŭst»? Ja ŭ adkaz kažu: «Daražeńkija maje, mnie kopiju hetaj partytury daviałosia vydrapać ź vialikimi ciažkaściami ŭ dalokim zamiežžy».
Ja pieraliču tolki opery: i słavutaja «Ahatka», i «Čužoje bahaćcie» Holanda — heta niaśviskija opery z XVIII stahodździa. I «Ŭiaŭnaja kachanka» Paizijeły. Zdavałasia b, adkul Paizijeła ŭ Biełarusi? Heta asobnaja historyja, ale voś jahonuju partyturu było amal niemahčyma vyrvać u Sankt-Pieciarburhu, i tolki Mikoła Nikałajeŭ zmoh dapamahčy zdabyć hety pomnik.
Heta i opera Ahinskaha «Zelis i Valkur», jakuju ź ciažkaściami daviałosia zdabyvać.
Heta i balety, i symfonii Ernsta Vanžury, rukapisy Vosipa Kazłoŭskaha, aŭtara pieršaha rasiejskaha himna.
Šmat mnie kaštavali znachodki pieršych muzyčnych drukaŭ XVI stahodździa. Jak pieršyja drukavanyja teksty byli relihijnaha charaktaru, tak i pieršyja muzyčnyja druki taksama majuć relihijny charaktar. Naprykład, kancyjanały, ź jakimi mnie dapamahli kalehi sa Švecyi.
Kali kazać pra tvory fartepijannyja, vakalnyja, dla kamernych kalektyvaŭ, to ich sapraŭdy tysiačy. Fond maich fonazapisaŭ, vykananych kampazycyj — ja navat nie mahu dakładna skazać, kolki ich… Pryčym heta tvory, vykananyja najlepšymi biełaruskimi vykanaŭcami; heta opery, pastaŭlenyja ŭ našym opernym teatry, dziakujučy inicyjatyvie Viktara Skarabahatava, heta tyja tysiačy tvoraŭ, jakija vykanaŭ arkiestar Finbierha — ja z hetym arkiestram abjeździła ŭsiu Biełaruś, bo ŭ im isnujuć klasyčnyja składy, repertuar jakich maestra addaŭ pad maju apieku.
Heta taksama symfaničny arkiestar, arkiestar radyjo. Ja ščaślivaja nie ad taho, što ŭ mianie poŭnyja šafy hetych rukapisaŭ i staradrukaŭ, ale ad taho, što jany hučać i hoža pradstaŭlajuć našu spadčynu.
Heta mohuć być nie šedeŭry, ale jany niasuć niešta nieparaŭnalnaje ŭ svajoj kaštoŭnaści — heta infarmacyja pra duchoŭnaje žyćcio Biełarusi ŭ roznyja časy i roznych jaho adhalinavańniach. Heta i sialanski plast, i haradzki, i superelitarny.
Mienavita muzyka adkryvaje ź niečakanaha, ale vielmi emacyjna napoŭnienaha boku, zdavałasia b stračanuju dla nas sferu duchoŭnaj spadčyny dla taho, kab ŭznavić jaje, adnavić, ažyvić i nanoŭ adkryć, na hety raz, spadziajusia, nazaŭsiody.
Adkul patryjatyzm biełaruskich muzykaznaŭcaŭ
— Ja zaŭvažyŭ, što vy i ludzi z vašaha koła — tyja, chto vałodaje movaj muzyki i viedaje historyju našaj kultury, — źjaŭlajucca vialikimi patryjotami Biełarusi. Z vašych raniejšych 15 knih tolki adna vydadziena pa-rasiejsku, astatnija pa-biełarusku. I voś hetaja 16-ja — taksama pa-rasiejsku. Vy navat pisali mnie, što chacieli b patłumačycca, ledź nia vybačycca, što kniha pa-rasiejsku. Čamu? I što ŭ vašym vypadku i vypadku vašych kalehaŭ pieršasnaje — vychavany ŭ siamji patryjatyzm ci honar za svaju kulturu?
— Viedajecie, maja apošniaja knižka, ź jakoj my siońnia pačali razmovu, raźličanaja na ekspart. Kalehi ź inšych krain vielmi prasili zrabić knihu ŭ rasiejskaj movie, kab im była lepš zrazumiełaja biełaruskaja kultura, bieź jakoj jany nia mohuć patłumačyć svaju kulturu. Heta nie prabačeńnie, heta tłumačeńnie.
A tak mnie lahčej pisać u biełaruskaj movie, bo ź dziacinstva ja pryzvyčaiłasia čuć jaje doma. Słychavyja maje ŭražańni składalisia z tekstaŭ baćki, jahonych artykułaŭ i knih, jakija jon čytaŭ maci, a jana ich redahavała. Dla mianie ź dziacinstva naturalna karystacca biełaruskaj movaj.
Patryjatyzm — heta takoje vysokaje słova, jakoje vy zaraz užyli. Patryjatyzm — heta achviara na vajnie, heta achviary, jakija prynieśli našy baćki. Ja navat u apošniaj knizie pisała, jak u adkaz na majo pytańnie, jak ty takim maładym pajšoŭ na front, baćka, ni chviliny nia dumajučy, adkazaŭ: «Jak by ja nie pajšoŭ, my b vajnu prajhrali». I, pavodle baćki, tak dumaŭ kožny.
Voś heta patryjatyzm. Heta ryzyka žyćciom, heta abarona svajoj krainy ŭ roznyja stahodździ, u čas Hałakostu, jaki my ŭspaminajem nia tolki na Jamie, ale i ŭ Chatyni; Hałakostu, jaki abjadnaŭ usie nacyi Biełarusi ŭ roznyja stahodździ, nia tolki padčas Vialikaj Ajčynnaj vajny, prosta jana bližejšaja da nas.
A intelektualnaja praca nie vymahaje vialikich vysiłkaŭ, bo jana prynosić zadavalnieńnie. Mianie nichto nie prymušaŭ šukać hetyja pomniki. Hetaja cikavaść absalutna naturalnaja, vyklikanaja maim ździŭleńniem, što ŭ centry Eŭropy mahła isnavać takaja kraina, dzie nie ciakli b soki eŭrapiejskaj kultury. Jak tak mahło stacca, što ŭ Rasiei Čajkoŭski, u Polščy Šapen, a ŭ nas nikoha? Heta, vidać, padśviadoma źviazana z patryjatyzmam. Ale pa sutnaści heta prafesijnyja zachady i prafesijny abaviazak.
Voś u hetym sensie ja razumieju baćku: ja viedała, što kali ja nie zrablu, nichto hetym zajmacca nia budzie. I da siońniašniaha dnia ŭ hetym pierakananaja. Tolki paru maich vučniaŭ pajšli pa maim šlachu, bo jon napačatku zdavaŭsia bieznadziejnym, a siońnia jon patrabuje takich patryjatyčnych vysiłkaŭ z boku moładzi, jakaja pavinna adčuć svaim abaviazkam uzbahačeńnie našaj kultury ŭsim biazdonnym bahaćciem i raznastajnaściu artefaktaŭ, i nia tolki muzyčnych.
Vy nie ŭjaŭlajecie, kolki bahatych zboraŭ zachoŭvajecca za miažoj! Ja nie kažu, što heta pavinna być restytucyja, viartańnie aryhinałaŭ. Ale ŭvieści ich va ŭžytak — heta taja praca, jakaja pavinna być praciahnutaja. Ja navat upeŭnienaja, što jana budzie praciahnutaja i vielmi paśpiachova.
Daj Boža vam dažyć da taho času, kali vy ŭ pradstaŭnikoŭ nastupnaha pakaleńnia taksama budziecie brać interviju i pytacca pra ich znachodki, a jany hadzinami buduć vam raspaviadać pra muzyčnyja vykapni i demanstravać našu hožuju muzyčnuju spadčynu.
