Viktar Marcinovič: Nieapublikavany šedeŭr zabytaha hienija
Michaił Hierčyk, fota Andreja Lankieviča
Viktar Marcinovič na budzma.by piša pra amal zabytaha siońnia biełaruskaha piśmieńnika Michaiła Hierčyka i apisvaje svaje ŭražańnia ad pračytańnia jaho knihi «Nieprydumanyja historyi».
Ja — piśmieńnik, a značyć zmušany čytać vielmi šmat. Značna bolej, čym moža sabie dazvolić čałaviek, što maje narmalnuju rabotu. Ułasna, ja za vyniatkam hetaha amal ničoha nie rablu: tolki čytaju i pišu sam. Časam u pošukach redkaha čytva ja raskopvaju sapraŭdnyja šedeŭry. Radziej natykajusia na šedeŭry, jakija byli napisanyja ŭ Biełarusi i pra Biełaruś, pra jakija ŭsie zabylisia. I voś zusim redka zdarajecca tak, što ja vychodžu na bliskučyja teksty, pra jakija nichto asabliva i nie viedaŭ anikoli. Siońnia ja raskažu vam pra adnu takuju knihu. Vy nie zmožacie spampavać jaje za adzin klik u Huhle.
Kali vielmi karotka, u maim dziacinstvie byŭ taki znany biełaruski aŭtar, Michaił Hierčyk. Jahonyja nakłady pieravyšali Karatkievičavy.
Michaił Hierčyk: Nie spadziavaŭsia vybracca adtul
Jon pisaŭ pieravažna dla dziaciej, ale toje, jak jon pisaŭ dla dziaciej, abaznačała ŭ im nievierahodny, horkaŭskaha pamieru, talent. Tyja, kamu ciapier 40-50 hadoŭ, ź lohkaściu pryhadajuć Hierčykavy «Soniečny kruh» i «Apovieść pra załatuju rybku». Pa šerahu pryčyn, pierš za ŭsio praz toje, što pisaŭ Hierčyk pa-rusku, nieŭzabavie paśla raspadu SSSR na Michaiła Navumaviča pačali zabyvacca. Paśla śmierci ŭ 2008-m ad jaho zastaŭsia chiba što artykuł u Vikipiedyi, na jaki nie tak prosta vyjści.
Dyk voś, absalutna vypadkova ja natrapiŭ u siecivie na ślady toj knihi ŭspaminaŭ, jakuju ŭ 2007-m hodzie, u hetym voś intervju «Našaj Nivie», Hierčyk zhadvaŭ pad nazvaj «Mroi». Kniha, akazvajecca, była im skončanaja da śmierci, ale nikoli nie była vydadzienaja (frahmient byŭ apublikavany ŭ 2005-m u amierykanskim ruskamoŭnym časopisie Florida).
Ciapier hety zbor tvoraŭ lažyć na asnoŭnych internet-biblijatekach, to šukajcie «Hierčik. Nievydumannyje istorii» i atrymlivajcie asałodu.
«Nieprydumanyja historyi» — heta nizka apovieściaŭ pra aŭtarava pavajennaje dziacinstva i stałyja hady, u jakich kviacista, śmiešna i strašna namalavanaje paŭsiadzionnaje žyćcio BSSR. Kali vy chočacie daviedacca pra toje, čym byli časy zastoju ŭ Minsku — pampujcie Hierčyka. Ź jarkaściu, supastaŭlalnaj z «Aŭtamatam z haziroŭkaj» Uładzimira Niaklajeva, z tekstu prahlanie saviecki absurd.
Talenavity film Michała Idava «Humaryst» — adno z apošnich udałych vykazvańniaŭ pra zastoj — chucieńka pablaknie.
Nu voś, naprykład, apovied pra toje, jak u kastryčniku 1964-ha naš hieroj, supracoŭnik dziaržaŭnaha vydaviectva i papularny piśmieńnik BSSR, apynuŭsia ŭ Hrodna, dzie jaho ŭklučyli ŭ skład kamisii pa źniščeńni stalinskaj knižnaj spadčyny. Jon musiŭ vyznačać, jakija tamy, što ŭchvalali kult hienieralisimusa, rujnavać, a jakija — pakidać. Dziakujučy Hierčyku, darečy, nie spalili «Ruska-biełaruski słoŭnik» pad redakcyjaj Krapivy, Kołasa i Hlebki 1953-ha hoda, što (akazvajecca) adkryvaŭsia ŭchvałaj Iosifu Visaryjonaviču (pra toje, što knižku pakinuli, Hierčyk vielmi škadavaŭ, bo słoŭnik, na jahonuju dumku, rusifikavaŭ i zabrudžvaŭ našu movu). Unačy Hierčyk uklučaje radyjoprymač i na polskich chvalach čuje, što Chruščoŭ adpraŭleny ŭ adstaŭku. Ranicaj jon niahučna pierakazvaje navinu svaim haradzienskim siabram u restaracyi. Para, mužčyna i žančyna, što śniedajuć za stolikam pobač, zmaŭkaje.
A pa viartańni ŭ Minsk Hierčyku paviedamlajuć, što jon bolš nie pracuje ŭ vydaviectvie «Biełaruś», a jahony novy raman prybirajecca z vydavieckaha płanu nazaŭsiody. Tamu što «ŭ Hrodna zładziŭ antysaviecki mitynh u restaranie».
Jon biažyć u CK, ale tam tolki paćviardžajuć rašeńnie vydaviectva. Hierčyk sprabuje davieści, što abmierkavańnie adstaŭki Chruščova nie źjaŭlajecca «antysavieckim mitynham», ale minskaja kulturnaja namienkłatura ź im nie zhodnaja. I tolki paśla pahrozy vypravicca «šukać praŭdu» ŭ Maskvu Hierčyka adnaŭlajuć na pracy.
Čytaješ pra toje, jak lohka było trapić «u dysidenty» ŭ 1964-m, i častkova razumieješ atmaśfieru ŭ Biełarusi ciapier. Usio toje samaje, tolki taja chvoraja na paranoju «namienkłatura» kančatkova ŭpeŭniłasia ŭ svajoj značnaści i najvyšejšaści. I ŭ Maskvu «pa praŭdu» ŭžo nie pajedzieš: usie hałoŭnyja dziadzi siadziać tut. I adčuvańnie, što žyć u Biełarusi nadta valniej z apisanych Hierčykam časoŭ, nie zrabiłasia.
Sudy nad «siektantami» ŭ savieckim Minsku, na jakija za pałovu hadziny da pačatku važnaha pasiedžańnia nahaniajuć kursantaŭ-milicyjantaŭ, kab publicy nie chapiła miesca; žančyna z małym dziciem, žytło jakoj upadabaŭ śledčy NKUS u 1946-m, i tamu jon plaskaje joj u pašpart piačatku, jakaja zabaraniaje žyć u stalicy BSSR i abłasnych centrach (i potym śledčy, kaniečnie ž, zasialajecca ŭ jaje damok na vuł. Mahiloŭskaj) — usio heta jak by i pra minułaje, i jak by nie.
Asnoŭnaja vysnova z «Nieprydumanych historyj» Hierčyka: ničoha ŭ hetaj krainie nie źmianiłasia. Ciapier usio roŭna tak, jak było ŭ 1940-m, 1950-m, 1960-m. I, vyhladaje, hetaksama ž budzie i ŭ 2040-m, i ŭ 2050-m.
