Dobra i dla mnohich: novy raman Hapiejeva «Pazł»
Pazł: raman / Valer Hapiejeŭ. — Minsk: Halijafy, 2018. — 330 s.
Natałka Babina: Kłasnaja knižka! Asnoŭnaja dumka ramana prostaja: za ŭsio i ŭsialakaje zło, jakoje tvoryć čałaviek, jon budzie nieadvarotna pakarany.
Paŭlina Skurko: Mnie vielmi spadabałasia, što ŭ knizie piersanažy žyvyja, dobra ŭjaŭlajucca. Čytaješ — niby film hladziš. Jość pakručasty siužet, jość atmaśfiera. Ź pieršych raździełaŭ źjaŭlajecca adčuvańnie, što «nieba ciamnieje». I ŭžo čakaješ hetych siužetnych pavarotaŭ.
Fota Siarhieja Hudzilina
NB: Hapiejeŭ praciahvaje radavać. Heta ž nie pieršy jaho taki ŭdały, dynamičny tvor. Mnie dobra pomnicca «Noč cmoka».
A ŭ «Paźle» najbolš začapili pazityŭna dva momanty. Pieršy — vielmi paznavalny, typovy rajonny centr, dzie adbyvajecca dziejańnie. I jak dobra jon umieje apisać žycharoŭ svajho horadu. Načalnik rajvykankama, sudździa, žurnalist apazicyjny… Vieryš va ŭsio heta.
Druhi — forma pryŭkrasnaja, kali raman składajecca ź nievialikich frahmientaŭ, kožny ź jakich — samadastatkovy apovied, i kožny chvastom čaplajecca za šyju nastupnaha. Kłasičny pryjom, i aŭtar idealna jaho vykarystaŭ.
A nie, try momanty paradavali. Treci: poŭnaja adsutnaść aŭtarskaha snabizmu. Hapiejeŭ nie lubujecca saboj, i, bolš taho, starajecca nijak nie prajaŭlać siabie jak asobu. Tolki jak aŭtara. Bolš za toje, jon nie dumaje: «Dla kaho ja pišu? Jakaja maja metavaja aŭdytoryja?» A dumaje: «Ci važnaja tema, pra jakuju ja pišu?» Hapiejeŭ piša pra sens žyćcia. Pra niešta hałoŭnaje. Pry hetym — u pravilnaj formie.
Naša babula nie mahła adarvacca i pračytała knihu za 2 dni. «I razumieju, — kazała, — što treba bracca za chatnyja spravy, — a adarvacca nie mahu». Dumaju, što takich čytačoŭ, jakija nie mahli adarvacca, — niamała. Nikoha z tych, chto stanie čytać «Pazł», hetaja kniha nie diematyvuje čytać pa-biełarusku.
PS: Hetaja kniha jakraz dla šyrokaj aŭdytoryi. Zvyčajnych, paspalitych ludziej. Takija knihi pavinny ŭ supiermarkietach pradavacca, bo tam kožny tak ci inakš pabačyć siabie.
Fieministki tolki buduć niezadavolenyja…
NB: Tak, fieministyčny schod tam apisany jak siekta mužčynanienaviśnic. Apisaŭ, jak bačyŭ. Uvohule, vyklikaje vialikuju simpatyju, što ŭ hetym tvory aŭtar nie pisaŭ pra siabie lubimaha, na što chvarejuć mnohija biełaruskija aŭtary. Jon pisaŭ pra inšych, pra žyćcio. I pisaŭ ź vialikaj nadziejaj, prytym što nivodnaha śvietłaha piersanaža u jaho ramanie niama! Na pieršy pohlad: dzie tut nadzieja?! Ale, vidać, u jaho karcinie śvietu niama kančatkovaha dabra, tamu jano i nie moža pieramahčy.
Ale tak bačyć aŭtar. I nie daviarać jamu ŭ mianie padstaŭ niama. Jamu, ź Ivacevičaŭ, vidniej. Kažu heta bieź ironii.
Fota: haveaniceread.com
PS: Za dosyć lohkim siužetnym pałatnom u ramanie paŭstaje pytańnie: ci možam my źmianić sistemu, ci nie možam. Dla mianie heta mocnaje miesca, razvahi nie banalnyja — adčuvańnie, niby aŭtar baluča šukaje adkaz. I ty šukaješ ź im.
NB: A mnie padałosia, što hetyja spasyłańni na «sistemu», jakaja jość čymści čužynnym — jakraz najbolš słaby, najbolš «ahitkavy» bok tekstu. Aŭtar ličyć, što ludzi mianiajucca na rabocie — urastajuć u sistemu i pierastajuć być saboj… Słova «sistema» ŭzhadvajecca časta. Ale što heta?
PS: Heta niejkija praviły, vykonvajučy jakija ty paśpiachova buduješ karjeru i inšyja śfiery žyćcia.
NB: Praviły sistemy? Heta kali nastaŭniki ŭ škole (i Antanina) musili falsifikavać vyniki vybaraŭ? Usiu reštu praviłaŭ, jak mnie padałosia, ustanaŭlivajuć sabie sami hieroi. Nichto ž ich nie prymušaje brać chabar, pierapisvać miedyčnyja kartki, rabić aborty… Ci samo žyćcio prymušaje?
I pra Antaninu, hałoŭnuju hierainiu: za pasyłam ramana, jana zhubiła syna i sama trahična zahinuła tamu, što falsifikavała vybary. Ale ci nie zanadta pramalinajnyja takija pryčynna-vynikovyja suviazi? Lubaja biada, zło jość vynikam zła, jakoje ty sam učyniŭ?
PS: Sapraŭdy, suviaź padziej (a jana i jość ruchavikom ramana) vyhladaje mahična, trochi jak u strašnaj kazcy. Moža, takija tłumačeńni śvietu trochi naiŭnyja, ale cikavyja ž! I niesumnienna heta nadaje patrebnuju złaviesnuju atmaśfieru.
Nie pahadžusia, što biedy Antaniny ad taho, što jana falsifikavała vybary.
Pa-mojmu, heta prykład taho, kali čałaviek svaimi dziejańniami padtrymlivaje zahannuju sistemu — i adnojčy sistema ŭdaraje pa im samim. Bumieranh viartajecca.
NB: Kali idziecca jašče pra hałoŭnych hierojaŭ, to mnie niajasna, čamu piśmieńnik nijak nie prapisaŭ los Ninački. Heta ž jana «vyhaniała» ź siabie zarodak, jaki potym pomściŭ usim. A sama jana? Jak žyła? Ci paciarpieła ad svajho vybaru? Čamu pra heta ŭ ramanie ani słova, zastałosia niajasnym. Časam dzieŭki nie vinavatyja.
PS: Što ŭ hetaj knizie dabro? Chiba, zusim jaho niama? Ci moža ŭvasableńnie dabra — syn hałoŭnych hierojaŭ pad kropielnicaj?
NB: A što ŭ im takoha dobraha? Jon praciah rodu, ale što dobraha ŭ samim hetym chłopcu? Zdajecca, ničoha.
Moža, dobraje prychodzić da hałoŭnaha hieroja i pytajecca parady, ci pomścić jamu za siastru? Pry kancy ramana da hałoŭnaha hieroja prychodzić nieviadomy. Jon znaje, što hałoŭny hieroj žorstka pamściŭsia ŭsim, chto byŭ vinavaty u jaho trahiedyi. I voś hety nieviadomy raspaviadaje svaju historyju: pjanaja bahačka, u jakoj «usio schoplena» u orhanach ułady, naśmierć źbiła mašynaj jaho 12-hadovuju siastru, i jaje apraŭdali ŭ sudzie — bo ŭsio ž schoplena! I voś brat zahibłaj pytajecca: ci treba pomścić, ci stanovicca lahčej.
Jak tabie pomnicca, što adpaviadaje hałoŭny hieroj — i aŭtar?
PS: Adkazaŭ jon typova, stereatypna: kožny vyrašaje za siabie. Vyhladaje, niby aŭtar samaŭchiliŭsia.
NB: Tak! A mnie jak čytaču chaciełasia b bolš vyraznaha adkazu.
Ale, z druhoha boku, jakimi być hierojam?! Heta ž nie Terminatary.
Hapiejeŭ apisvaje žyćcio biełaruskaj pravincyi. I hetyja ludzi vyklikajuć simpatyju, bo jany vielmi arhaničnyja.
PS: Heta praŭda, jany vyklikajuć simpatyju, niahledziačy na toje, što słabyja, biazvolnyja, chitryja… Paradaksalna.
Ale čytajučy, usio čakaješ, što niechta z hierojaŭ prajavić pryncyp. Unutranuju siłu. Choć niechta. Ale nivodzin nie prajaŭlaje. Čamu? Tamu što niama salidarnaści, nichto b jaho nie padtrymaŭ? Ale z druhoha boku, kali adčuvaješ praŭdu — trymajsia za jaje, chaj i budzieš adzin. Ale tut usie akazalisia zanadta słabyja. Usie, akramia hałoŭnaha hieroja, jaki ŭsio straciŭ. Vysnova takaja vychodzić: pakul čałaviek nie stracić usio, jon siabie sapraŭdnaha nie znojdzie? Nie stanie adstojvać svaju praŭdu?
Pra heta dumaju, pračytaŭšy.
