Tytaničnaja praca restaŭrataraŭ i sapraŭdny Januš Radzivił: u Mastackim muziei prachodzić vystava «Adkryćcio sapraŭdnaha» — šmat FOTA
U Nacyjanalnym mastackim muziei novaja vystava. U čatyroch załach 26 muziejnych restaŭrataraŭ vystavili ŭzory svajoj pracy roznaj stupieni hatoŭnaści. Pobač z rabotami — stendy, na jakich vidać usie etapy restaŭracyi.
Renthien, ultrafijalet, infračyrvonaje vypramieńvańnie — pracedury, jakija dajuć pabačyć elemienty, schavanyja pad słajami žyvapisu. Voś «Partret nieviadomaj» Ivana Chruckaha — a voś aŭtarski rysunak, jaki źjaviŭsia z-pad žyvapisu ŭ infračyrvonym śpiektry.
Pobač z aryhinalnym partretam nieviadomaha maładziona paviesili jaho ž renthienahrafiju. Na joj vidać šykoŭny karunkavy kaŭnier, zamalavany paźniejšymi mastakami. Łak na karcinach z časam ciamnieŭ, mnohija elemienty stanavilisia niabačnymi. Toj, chto braŭsia padnaŭlać karcinu, časam dziejničaŭ navobmacak. Paśla takoha padnaŭleńnia, vidać, kaŭnier i prapaŭ.
«Partret maładoha čałavieka ŭ kapielušy ź piarom», majstar nieviadomy. Pobač z aryhinałam — renthien, na jakim prajaviŭsia šykoŭny karunkavy kaŭnier.
Susiedni stend pakazvaje, jak restaŭratary biaruć šurfy i vyznačajuć, kolki razoŭ pierapisvali karcinu. Ź dziasiatka miescaŭ chimiki biaruć proby — drabniutkija kavałački žyvapisu — i vynosiać vierdykt pra kolkaść słajoŭ. Hetyja proby ŭ prazrystaj epaksidnaj smale jakraz i vystavili. Restaŭrataram treba mieć nie tolki mastackuju adukacyju, ale i vydatna raźbiracca ŭ chimii.
Na vystavie jość nie tolki žyvapis, ale i mebla, tkaniny, hrafika.
Uzory adrestaŭravanaj mebli.
Restaŭravany arnat — liturhičnaje adzieńnie katalickich śviataroŭ, kaniec XVIII stahodździa. Pry stvareńni arnataŭ vykarystoŭvalisia frahmienty šaŭkovych, «słuckich» pajasoŭ.
Jość i prykład restaŭravanaha staradruku. U knihaznaŭčych kołach takaja restaŭracyja vyklikaje nieadnaznačnyja reakcyi. Kali ščarbatyja, nadtresnutyja doški vokładki źmianiajuć na hładkuju sučasnuju skuru, a sa staronak sčyščajuć viekavy vosk i ślady dziasiatkaŭ čytačoŭ, 400-hadovaja kniha stanovicca padobna da mulažu, miarkujuć daśledčyki.
Vilenskaje Jevanhielle 1600 hoda paśla restaŭracyi.
Znakamitaja litahrafija (adbitak z kamienia) z vyjavaj minskaj płoščy Svabody. Pakazana, jak restaŭratar ačyščaŭ, vybielvaŭ i padklejvaŭ papieru.
Jość na vystavie i dva niezvyčajnyja abkłady — srebny i miedny. Pieršy bolš dychtoŭny, vytančany. Druhi ŭ afarmleńni, moža, trochi praściejšy, ale stvaraŭsia z bolšymi pakutami. Zvyčajna abkłady rabili z łatuni abo kaštoŭnaha mietału, ale hety nadzvyčaj redki — całkam miedny. Bolš za toje, z rtutnym załačeńniem. Kab stvaryć takoje, zołata treba było razbaŭlać u rtuci, a potym usio heta nanosić na mietał. Rtuć vyparałasia, a zołata asiadała vielmi toŭstym słojem i tryvała pranikała ŭ strukturu mietału. Zdaroŭja nieviadomamu majstru paśla takoj pracy jaŭna nie dadałosia.
Miedny abkład abraza «Maci Božaja Adzihitryja Rymskaja (Śniežnaja)». Ciomny prastakutnik unizie — pacina. Takim byŭ uvieś abkład, kali patrapiŭ u restaŭracyju. Pavodle padańnia, u siaredzinie IV stahodździa na adnym z rymskich pahorkaŭ dzieva Maryja ździejśniła cud — pakazała śnieh u žniŭni. Na ikonach Maryja Śniežnaja zvyčajna trymaje chuścinku, a Isus u jaje na rukach — knihu.
Škada, što adkryćcio vystavy prajšło skamkana. Sioleta muziej adznačaje 80-hodździe, i 40 chvilin imprezy zaniali pramovy muziejnych dabradziejaŭ i hanarovych haściej. Hierojam vystavy — restaŭrataram — słova nie dali, choć naviedniki čakali. Kožny restaŭratar, zdajecca, z radaściu raskazaŭ by pra rabotu, jakoj addaŭ hod žyćcia.
A pakul rasšukać restaŭrataraŭ možna chiba supastaviŭšy fota na stendzie z tvarami ŭ załach.
Voś maładaja restaŭratarka Kaciaryna Hračova, nad śviatoj Teklaj pracavała jakraz hod. Kaža, pieršyja tydni ŭspaminać strašna. Kali ikonu prynieśli, jana była ŭ zaklejcy: takuju restaŭratary naklejvali na tvory ŭ kiepskim stanie — kab nie stracić farbavy słoj. Ale klej na ikonie, vidać, byŭ zamocny. Zaklejka namiortva prylipła da žyvapisu i nie chacieła adychodzić bieź jaho, kaža Kaciaryna. Pryjšłosia adździalać skalpielem papieru ad farby, pryklejvać farbu nazad, i ŭsio heta litaralna pa milimietry…
Hetu śviatuju muziejščyki doŭhi čas ličyli Fijonaj, pakul nie raskryli zapis unizie ikony, dzie tak i było padpisana — «Tekla». «Ikona była jak słajony piroh: prafiłaktyčnaja zaklejka, zatym poźni vierchni słoj, potym hrunt, stary słoj łaku i brudu i narešcie dva słai žyvapisu».
Padčas restaŭracyi vyjaviłasia, što detali ikony značna źmienienyja ŭ XIX, a moža i ŭ XX stahodździ. Naprykład, u aryhinale Tekla trymała ŭ ruce nie palmačku, a kryž. Kryž Kaciaryna raskryła. Tak prajaviŭsia i pieršapačatkovy, jasna-niabiesny fon ikony. Ale ŭvieś jaho raskryvać nie buduć: nižni słoj zachavaŭsia vielmi błaha.
Biełyja frahmienty — miescy strat. Tut buduć vykonvacca taniroŭki. Kožny restaŭratar razvažaje, jakija frahmienty maje prava ŭznavić, a jakija lepš pakinuć jak jość. «Zadača restaŭratara — zrabić tak, kab straty nie pieraškadžali ŭsprymać tvor. U toj ža čas, u vas nie pavinna ŭźnikać uražańnia, što pracu tolki što napisali», — tłumačyć restaŭratarka. Restaŭracyja maje akreślenuju fiłasofiju. Kali stračany vialikija kavałki, ich zvyčajna nie ŭznaŭlajuć. «Treba pakazać, što ŭ tvora jość niejkaja historyja — jon prajšoŭ skroź čas, my nie majem prava ŭziać i razmalavać jaho tak, jak nam padabajecca».
«Za škodnaść nam vydajuć małako, — śmiajecca restaŭratarka. — Naša norma — paŭlitra na dzień. Białok vyvodzić škodnyja elemienty. My starajemsia pracavać u mascy, ale nie zaŭždy heta zručna. U abied treba vychodzić na dvor padychać. Latučyja rastvaralniki, ź jakimi my pracujem, adčuvajucca na jazyku. Tamu kali razumieju, što mnie pačynaje ščypać jazyk — značyć usio, stop it».
Śviataja Tekla i frahmienty jaje žycija. Teklu sprabavali skarmić ciuleniam i razarvać bykami, napuścili na jaje miadźviedzicu, lva i lvicu. Ciulenia i lvoŭ mastak namalavaŭ pa svaich ujaŭleńniach, naiŭna, ale nadzvyčaj miła. Byki vyjšli kudy bolš realistyčna. A na hałoŭnaj vyjavie pobač z Teklaj, vidać, taja samaja miadźviedzica.
A hety «Pakroŭ» XVIII stahodździa Alaksandr Łahunovič restaŭruje jašče tolki treci miesiac, ikona pastupiła ŭ restaŭracyju 8 kastryčnika. Biełyja kvadraty — prafiłaktyčnaje zaklejvańnie, zroblenaje ŭ 1960-1970-ja. Z časam zaklejka stanovicca nie panacejaj, a złom: klej stareje i adryvaje kavałki farby, raskazvaje restaŭratar. Paśla techničnaj restaŭracyi — umacavańnia farby, sklejki došak, jakija tresnuli, — stała mahčymym jak śled razhledzieć vyjavu.
Restaŭratar Alaksandr Łahunovič i jahony «Pakroŭ» — pierad i ŭ pracesie restaŭracyi.
Ikona akazałasia niezvyčajnaja. Pakroŭ — siužet, bolš papularny siarod pravasłaŭnych i ŭnijataŭ. Ale vyjaŭleny spres kataliki: śviaty Kazimir u čyrvonaj mantyi z harnastajem, manachi-francyskancy, pa druhi bok ad Baharodzicy — nieviadomaja karaleŭskaja asoba, manachi-daminikancy i nieviadomy papa rymski ŭ tyjary.
«My vyrašyli zachavać aŭtentyčnaść tvoru. Usie frahmienty strat pa źniešnim pierymietry zamacavanyja, zroblena bartavoje ŭmacavańnie žyvapisu. Krai buduć zataniravany pad koler dreva», — tłumačyć Alaksandr. Važna, kab ništo nie pieraškadžała ŭsprymać vobraz. Zaraz biełyja restaŭracyjnyja hrunty vielmi drobniać vyjavu, ale ich zatanirujuć. Prytym takaja taniroŭka nie viečnaja: kali niechta z budučych pakaleńniaŭ saśpieje pierarabić ikonu i dakaža, što ciapierašni jaje vid nie aptymalny — zmoža heta ździejśnić, tłumačyć restaŭratar.
Hvozd vystavy — abnoŭleny, aryhinalny partret vialikaha hietmana Januša Radziviła. Partret staŭ chrestamatyjnym, pa im vyvučali mahnackija stroi i interjery… Adnak renthien pakazaŭ, što ŭsio heta stvaryli restaŭratary XIX stahodździa! Dva hady ŭ sučasnych daśledčykaŭ pajšło na toje, kab rasčyścić aryhinał. A ŭ im — adrazu niekalki zahadak. Vopratka i abutak — inšych koleraŭ i fasonaŭ, unizie karciny adkryŭsia daśpiech…
Padrabiaźniej pra zahadki partreta Januša Radziviła čytajcie ŭ №2 «Našaj historyi».
A vystavu možna naviedać da 17 sakavika, štodzień, z 11 da 19 hadziny. Bilet kaštuje 8 rubloŭ dla darosłych, 4 rubli — dla školnikaŭ i studentaŭ (u apošniuju sieradu miesiaca ŭvachod dla darosłych 3 rubli, dla školnikaŭ i studentaŭ — 2).
