Jak finy sabrali adnu z najbolšych u śviecie kalekcyj staradaŭnich kart
«The Mapmakers' World: A Cultural History of the European World».
Časam šlach da adkazaŭ cikaviejšy za sami adkazy.
Hetaj historyi mahło b i nie być, kab nie kniha «The Mapmaker's World» Marjo Nurminien (John Nurminen Foundation, 2015). Heta raskošny albom, pryśviečany kulturnaj historyi jeŭrapiejskaj karty śvietu.
U knizie bolš za 200 poŭnakalarovych vyjaŭ: karty i hłobusy (jarkija, jakasnyja, z padrabiaznaściami), a taksama hraviury, žyvapisnyja pałotny i ich frahmienty, na jakich pakazany tyja, chto stvaraŭ hetyja karty, miescy, dzie jany stvaralisia, abstaviny. Vyjavy pachodziać z roznych muziejaŭ i schoviščaŭ, i heta daje padstavu paradavacca za naš čas.
«Staryja karty — heta vakno ŭ historyju», — cytujuć va ŭvodzinach Abrachama Arteliusa. — Ideja, što hieahrafičnyja vyjavy mohuć dać cikavyja kulturna-histaryčnyja źviestki pra čas, u jaki była stvorana karta, zusim nie novaja, ale heta i robić jaje jašče cikaviejšaj».
Što cikava adznačyć nam, dyk toje, što kniha pierakładziena ź finskaj movy i vydadziena ŭ Brytanii pry ŭdziele Brytanskaj biblijateki. Ale nadrukavana ŭ Finlandyi. U nas zvyčajna ŭsio naadvarot.
Ale i hetaha alboma mahło i nie być, kali b nie anhłamoŭnaje pieravydańnie knihi 1889 hoda «Facsimile-Atlas to the early history of cartography with reproductions of the most important maps printed in the XV and XVI centuries» i anhłamoŭnaja kopija narysu 1897 hoda «Periplus: An Essay on the Early History of Charts and Sailing-directions» A.E. Nardenšelda (pierakład z šviedskaj).
U pieršym aŭtar pryvioŭ repradukcyi kala sotni kart 15-16 stahodździaŭ i daŭ narys historyi drukavanaj karty śvietu. Druhoje vydańnie pryśviečana tamu, što było da kart: pierypłam i partałanam, to bok płanam uźbiarežža. Tut złoŭlena samaja sutnaść kartahrafavańnia ŭ jaje praktyčnym značeńni dla cyvilizacyi: karta — heta instrumient dla padarožža.
Łoŭka było ŭ 19 stahodździ bracca za historyju kartahrafii: datul temaj nichto nie zajmaŭsia, usie daśledavańni tyčylisia hieahrafii. Hetymi ž dźviuma knižkami aŭtar źniaŭ viarški z temy, pakłaŭ u padmurak dva narožnyja kamiani, ad jakich stała mahčymym budavać.
I samaje aburalnaje, što zrabiŭ heta aŭtar pamiž spravami.
#karcinkizhistoryjaj
Takim čynam, historyja, jak zaŭsiody, pačynajecca z Čałavieka. Adolf Eryk Nardenšeld (1832, Finlandyja — 1901, Šviecyja) pachodziŭ sa šviedskaha rodu, što zusim nie pieraškodziła jamu stać nacyjanalnym hierojem i dla Finlandyi: u Chielsinkach jon naradziŭsia, abaraniaŭ doktarskuju i — zmahaŭsia za niezaležnaść Vialikaha Kniastva Finlandskaha ad Rasijskaj impieryi.
Zachavalisia źviestki, niby ŭ 1857 hodzie padčas uračystaha abiedu z nahody abarony dysiertacyj (Nardenšeld akurat byŭ abaraniŭ doktarskuju) małady daśledčyk uźniaŭ tost za niezaležnaść Finlandyi i zbližeńnie z Šviecyjaj. Rasijskija čynoŭniki, kaniečnie ž, tut ža adabrali ŭ jaho śviežapryznačanuju stypiendyju na vyvučeńnie Kamčatki, pazbavili ŭniviersiteckich pasad i vymusili źjechać.
Heta byŭ, biez sumnievaŭ, biasstrašny čałaviek. Šukaŭ šlach na Paŭnočny polus, padarožničaŭ na Hrenłandyju i Špicbierhien. U pačatku maja 1873 hoda Nardenšeld z kamandaj pieršym pieraadoleŭ Uschodni ledziany ščyt na vyśpie Nordaustlandet (druhi pa pamiery ledavik Jeŭropy). Pryčym tudy i nazad. Ahułam było projdziena 560 km za 25 dzion.
U 1878—1880-m Nardenšeld kiravaŭ pieršaj u historyi ekśpiedycyjaj praz Paŭnočny marski šlach, jakaja skončyłasia pośpiecham: startavali ad Karlskrona (Šviecyja), abahnuli Jeŭraziju z uschodu i paŭdniovym šlacham viarnulisia ŭ Stakholm. Finansavali prajekt papałam šviedskija instytucyi i rasijski kamiersant Alaksandr Sierabrakoŭ. Darečy, z saboj daśledčyki brali mastaka-hraviora pa drevie.
Hieołah, minierołah i palarny daśledčyk, u niejki momant svajho žyćcia Nardenšeld zachapiŭsia hieahrafičnymi kartami i ŭ vyniku sabraŭ svaju Kalekcyju.
U 1997 hodzie kalekcyja A.E. Nardenšelda była ŭniesiena ŭ mižnarodny rejestr dakumientalnaj spadčyny «Pamiać śvietu» JUNESKA jak adna z najbolš poŭnych u svaim rodzie. U joj 3870 nazvaŭ kartahrafičnych i hieahrafičnych vydańniaŭ, niekalki rukapisaŭ i kala 24 000 kart, i siońnia jana zachoŭvajecca ŭ Nacyjanalnaj biblijatecy Finlandyi.
Za kalekcyju i zhadanyja vyšej knihi barona Nardenšelda nazyvajuć zasnavalnikam historyi kartahrafii.
#JohnNurminenFoundation
Bekhraŭnd troški prajaśniaje, čamu mienavita finy vydajuć albom «The Mapmaker's World» pad patranažam Brytanskaj biblijateki. Zastałosia vyśvietlić rolu John Nurminen Foundation: just business albo ŭsio ž taki heta luboŭ.
Siamiejnaja kampanija John Nurminen Oy ličyć svaju historyju ad 1886 hoda: ad kramki na ŭźbiarežžy, što pradavała ŭ tym liku draŭninu i pobytavuju chimiju. Z časam Nurminieny pabudavali karabiel, stali zajmacca pieravozkami, a ciapier ich kampanija — adzin ź viadučych dystrybutaraŭ navihacyjnych kart i marskoj elektroniki, a taksama bujny transpartny apieratar.
U 1992 hodzie ŭnuk Džona Nurminiena-małodšaha, Jucha Nurminien, zasnavaŭ Fundacyju Džona Nurminiena dla spryjańnia finskamu marapłaŭstvu i zachavańnia kulturnaj spadčyny, inśpiravanaj moram. Jon zacikaviŭsia kartami, staŭ kalekcyjanavać ich. Upłyŭ A.E. Nardenšelda byŭ nie apošniaj pryčynaj.
«The Mapmaker's World» — jaho supolny prajekt z žonkaj, Marjo Nurminien. Pad ściaham Nardenšelda daśledčyki naviedali bieźlič jeŭrapiejskich muziejaŭ i, možna być upeŭnienymi, antykvarnych kram.
Siońnia kalekcyja Fundacyi — najbolšaja pryvatnaja kalekcyja marskich kart u Finlandyi, u joj kala 1000 redkich kart, atłasaŭ, hłobusaŭ i knih. Skarby nie schavanyja ŭ kufry i nie znachodziacca pastajanna na restaŭracyi: ekspazicyju ŭ Chielsinki možna naviedać.
Kala 20 hod tamu Nurminieny zanialisia taksama prablemami ekałohii ŭ Bałtycy. «My achoŭvajem Bałtyjskaje mora i jaho skarby dla nastupnych pakaleńniaŭ», — tak siońnia farmuluje John Nurminen Foundation svaju misiju.
#SeaGift
A ciapier — pra mora ŭ padarunak.
Niahledziačy na paśpiachovaść baćkoŭskaj kampanii, kulturnaja i ekałahičnaja ŭstanova John Nurminen Foundation zaklikaje rabić achviaravańni na svaju dziejnaść.
Finam prapanoŭvajuć u Dzień naradžeńnia abo inšaje śviata paprasić u svaich haściej abyścisia biez padarunkaŭ, a lepš zrabić uniosak na prajekty pa ačystcy Bałtyjskaha mora. Achviaravańnie ŭ 10 jeŭra ačyščaje mora ad 50 kh škodnych sinie-zialonych vodaraściaŭ. Pa žadańni, arhanizatary fundacyi vydaduć siertyfikat na sumu achviaravańnia.
Voś tak dzivosna časam pieraplatajucca dabračynnaść, kłopat pra ekałohiju, kalekcyjanavańnie i ekanamičny pośpiech.
