«Valancin Vinahradaŭ, albo Biełaruskaje kino, jakoha niama». Pra što novy film Andreja Kudzinienki?
Paradaksalna, ale biełaruskaje kino dało šturšok francuzskaj revalucyi 1968 hoda. Mienavita z hetaha fakta pačynaje Andrej Kudzinienka svoj dakumientalny film «Valancin Vinahradaŭ, albo Biełaruskaje kino, jakoha niama». Pra jaho piša kinakrytyk Maksim Karpicki.
Što raspaviadaje film
Kiraŭnik paryžskaj «Siniemateki» — niečaha siaredniaha miž muziejem kino i kinakłubam — Anry Lanhlua pakazvaŭ zabaronienyja ŭ SSSR, vyviezienyja za miežy Sajuza kantrabandaj stužki savieckich režysioraŭ, i kali Juryj Andropaŭ, na toj čas novy kiraŭnik savieckaha KHB, daviedaŭsia pra raspaŭsiud «hniusnaha, antysavieckaha «Uschodniaha kalidoru», to pieradaŭ tyja źviestki kiraŭniku BSSR Mašeravu, jaki taksama nie lubiŭ film. U Francyju palacieŭ pratest, razhareŭsia dypłamatyčny skandał. Toje, maŭlaŭ, stała adnoj z pryčynaŭ niezadavolenaści ministra kultury Andre Malro kiraŭnikom «Siniemateki».
Pakul hučyć zakadravy hołas, my bačym kadry pratestaŭ, hazietnyja artykuły.
Lanhlua zvolniŭsia, dakładniej, byŭ zvolnieny, režysiory i hledačy vystupili ŭ jaho abaronu, i ich pratesty stali adnym z katalizataraŭ dalejšych pratestaŭ i zabastovak.
Fota Steve Murez.
Što raspaviadaje historyja
Lanhlua byŭ, biezumoŭna, śviatym achoŭnikam kiniematohrafu. Jon vyratavaŭ bieźlič stužak ad źniščeńnia, ładziŭ mnostva kinapakazaŭ i mierapryjemstvaŭ, pryśviečanych kino, a taksama padtrymlivaŭ maładych režysioraŭ. Imavierna, mienavita jamu my abaviazanyja nastupnym roskvitam francuzskaha kino. Prytym sapraŭdy cikaviŭsia savieckim kino, nastolki, što ŭ akupavanym niemcami Paryžy ładziŭ nielehalnyja sieansy filmaŭ Ejzienštejna. Ale i Malro nie byŭ samaduram: vybitny piśmieńnik, aktyŭny ŭdzielnik zmahańnia suprać Franka (śpiecyjalna navučyŭsia kiravać samalotam i sabraŭ cełuju eskadryllu) i partyzan u časy Druhoj suśvietnaj. Praŭda, paśla vajny były buntar uvajšoŭ va ŭrad de Hola, staŭ kansiervataram, palubiŭ biurakratyju i ŭ jaho było dastatkova pryčynaŭ nie lubić ramantyka Lanhlua, jaki zachoŭvaŭ pažaraniebiaśpiečnyja nitratnyja stužki prosta ŭ kalidorach muzieja ci navat u siabie doma, dazvalaŭ usialakaj siniefilskaj halečy prachodzić na kinasieansy biaspłatna i pry hetym pretendavaŭ na dziaržaŭnyja hranty.
Ci pakazvaŭ Lanhlua Vinahradava? Mahčyma, ale davoli ciažka ŭjavić, što heta kolki-niebudź surjozna pahoršyła b i biez taho kanfliktnuju situacyju.
Chodzić jašče i inšaja bajka: kažuć, u Paryž pryjazdžali savieckija čynoŭniki, i Malro zachacieŭ paradavać ich, pakazaŭšy ŭ «Siniematecy» «Kastryčnik» taho samaha Ejzienštejna, a Lanhlua admoviŭsia, skazaŭšy, što nie moža pieraroblivać raskład pad niejkich tam palitykaŭ. Ale i heta nie bolš za kurjoz, bo chapała i racyjanalnych pryčynaŭ zvolnić skandalnaha amatara kino.
Rola abarony «Siniemateki» jak šturška dla nastupnych padziej — taksama mif, niachaj sabie i pryjemny. Jak by ni zdavałasia pa filmach kštałtu «Letucieńnikaŭ» Biertałučy, pratesty pačalisia navat nie ŭ 1968 hodzie, jany ahromnistaj chvalaj prajšlisia pa Jeŭropie, Amierycy dy Azii, i mienavita ŭ 1968-m u Francyi pačalisia nie z kino, a z sutyčak studentaŭ i palicyi ŭ Nanterskim univiersitecie. I hałoŭnym dasiahnieńniem francuzskich rabočych i studentaŭ stała nie abarona prava hladzieć biełaruskaje kino, a najbujniejšaja za ŭsiu historyju Francyi zabastoŭka i nastupnaje palapšeńnie ŭmovaŭ pracy.
Vychodzić, film Andreja Kudzinienki nie zusim dakumientalny, ale viedajecie, možna było b pakinuć jaho ŭ spakoi (niachaj bolš ludziej pahladzić cudoŭnuju stužku Valancina Vinahradava), kab niachaj sabie i nie vielmi praŭdzivy, jon nie zasłuhoŭvaŭ asobnaj uvahi.
Nasupierak čakańniam ad bijahrafičnaj pracy Kudzinienka pačynaje raspovied pra Vinahradava z epizoda ŭłasnaj stužki, dzie hieroi raspaviadajuć pra toje, što biełaruskaha kino niama i nikoli nie budzie.
Chto taki Kudzinienka, kab zamiest bijahrafii zdymać pra ŭsiu historyju biełaruskaha kino? Pavodle adnaho z najstarejšych kinaznaŭčych časopisaŭ, jon ni mnoha ni mała — pijanier biełaruskaha niezaležnaha kino. Aŭtary, praŭda, nie ŭzhadvajuć, što zdymaŭ niezaležna i nastaŭnik Kudzinienki Michaił Ptašuk («Kaapieratyŭ «Palitbiuro», ci Budzie doŭhim raźvitańnie», 1992), byŭ stvorany kultavy film Alaksandra Karpava «Mona Liza» (1991), dziejničała art-hrupoŭka «Navinki» («Vypadak z pacanom», 2001) dy inšyja. I ŭsio ž kali i nie samy pieršy, Kudzinienka stajaŭ la vytokaŭ toj kinasupolnaści, što my siońnia majem i tolki naturalna, što jon refleksuje historyju kino praź siabie, — zusim jak Žan-Luk-Hadar u svaich «Historyjach kino» dy inšych filmach, i cytujecca jon u filmie zusim nie tolki tamu, što francuzski buntar byŭ siarod źbitych palicyjaj padčas uzhadanych pratestaŭ.
Kali pryhledziecca, dva režysiory amal dva braty-bliźniuki, i abodva adnolkava pałymiana i pieraduziata bačać historyju, dzie i sami zajmajuć istotnaje miesca. Navat pačynaŭ svoj šlach u kino Kudzinienka nie prosta jašče adnoj pracaj pra Vinahradava, a videa-ese, i heta ŭ toj čas, kali jany jašče nie stali ŭlubionaj cackaj kinakrytykaŭ, ale rabilisia avanhardystami nakštałt taho ž Hadara.
Tak paviałosia i dalej: «Akupacyja. Misteryi» — biełaruski «Maleńki sałdat», tak ža naceleny na pieraasensavańnie kliše pra vajnu i taksama zabaronieny, «Masakra» — sproba pierastvareńnia žanru, niachaj sabie Hadar ni razu nie braŭsia mienavita za chorar. Takija ž chlostkija i afarystyčnyja vykazvańni supravadžali kožny prajekt, i jak jahony «brat» z supołkaj «Dziha Viertaŭ», Kudzinienka prychodzić da kalektyŭnaj tvorčaści ŭ prajekcie «Chranatop».
Ja chacia b pasprabavaŭ
Ale kudy ŭvieś zapał idzie ŭ filmie «Valancin Vinahradaŭ…»? Na tannuju siensacyju, jakaja da taho ž zamoŭčvaje sapraŭdnaje značeńnie padziej maja 1968-ha hoda ŭ Francyi? Na kamičny epizod ź Mikitam Łaŭreckim, maładym režysioram i śviežaśpiečanym mahistram kinaznaŭstva, jaki pryznajecca, što nie viedaje filmaŭ Valancina Vinahradava? Nie suciašaje i ŭtulnaja razmova ŭsiudyisnych intelektuałaŭ (Maksim Žbankoŭ, Ihar Babkoŭ, Valancin Akudovič), dzie Akudovič čarhovy raz raspaviadaje pra toje, što «ničoha niama», i, moža, tak i treba. Hety film, imavierna, zadumvaŭsia śmiełym asensavańniem stanu biełaruskaha kino, dy vyjšła, na žal, tradycyjnaja teledakumientałka z papraŭkaj na nieachajnaść faktaŭ.
Naprykancy Kudzinienka cytuje «Palot nad hniazdom ziaziuli» i kaža: «Ja chacia b pasprabavaŭ». Tak, heta lepš za biaździejańnie, ale hetym razam Akieła pramachnuŭsia.
