Pra turmu, dziaŭčat i siabroŭstva ź biełaruskim dypłamatam. Vialikaje intervju novaha staršyni «Maładoha frontu» Dzianisa Urbanoviča
Fota Voli Aficeravaj
Jahony pradzied byŭ viadomym krajaznaŭcam, paśla vajny emihravaŭ u Ńju-Jork. Jon sam ź dziacinstva pracavaŭ na vioscy, a potym zacikaviŭsia palitykaju, zładziŭ dziorzkuju akcyju i byŭ asudžany na dva hady «chimii». Ciapier 29-hadovy Dzianis Urbanovič uznačaliŭ «Małady front». U intervju belsat.eu jon raspavioŭ pra svaju siamju i nastaŭnika, patłumačyŭ, jakoju bačyć budučyniu moładzievaj arhanizacyi.
«Knihu pradzieda ŭ mianie kanfiskavaŭ KDB»
— Raspaviadzi, adkul ty rodam i jak prachodziła tvaje dziacinstva?
— Ja naradziŭsia ŭ vioscy Michałkavičy Łahojskaha rajonu. Maci zusim nie pamiataju. Nas było čaćviora — troje chłopcaŭ i siastra. Baćka vyhadavaŭ usich adzin. Heta było zvyčajnaje viaskovaje dziacinstva: jašče padletkam ja ŭładkavaŭsia pracavać na kambajnie. Usie ravieśniki tady namahalisia niejak zarabić letam. Potym skončyŭ kursy budaŭnikoŭ, vučyŭsia ŭsiamu zapar. U vojska mianie nie zabrali, bo baćka stałaha vieku, a ŭ siamji jašče byli niapoŭnaletnija dzieci, tamu bieź jahonaha dazvołu mianie zabrać nie mahli.
Fota Voli Aficeravaj
Apošnim razam mnie kinuli vajeńnik na stoł sa słovami «Idzi słužy Paźniaku ŭ Amieryku». Śmiešna. Ale ciešyć, što jany ŭ Łahojskim vajenkamacie chacia b viedajuć Paźniaka.
— A ty sam adkul daviedaŭsia pra jaho? Jak viaskovamu chłopcu stała heta ŭsio cikava?
— Čytaŭ šmat pra kulturu, historyju… Maja siamja, prodki, zusim nie zvyčajnyja ludzi. Pradzied, krajaznaŭca Jazep Adamavič Hładki, razam z bratam Kazimiram u 20-ja hady zasnavali biełaruskamoŭnuju škołu ŭ vioscy Korań, niepadalok ad rodnych Michałkavičaŭ.
U 1937 Kazimira rasstralali čekisty ŭ Kurapatach, a jahonych synoŭ vysłali ŭ Sibir. Pradzied Jazep zastaŭsia. Pry niemcach jon pracavaŭ nastaŭnikam, tamu paśla vajny syšoŭ ź imi ŭ Zachodniuju Niamieččynu, inačaj byŭ by, kaniešnie, represavany.
Dzieci, siarod jakich byŭ i moj budučy dzied, zastalisia. Paśla Jazep pierajechaŭ u Ńju-Jork. Tam jon vydaŭ viadomyja knihi «Krajovy słoŭnik Łahojščyny» i «Prykazki Łahojščyny». Apošniuju ŭ mianie ŭ 2015 hodzie skanfiskavaŭ KDB padčas vobšuku.
Jak biehły dypłamat staŭ žyćciovym nastaŭnikam
— Adnaŭlać spadčynu pradzieda mnie dapamahaŭ były druhi sakratar ambasady Biełarusi ŭ Francyi Uładzimir Pałupanaŭ. Naprykancy 90-ch jon paprasiŭ palityčnaha prytułku ŭ francuzskich uładaŭ, bo jahonyja pohlady razychodzilisia ź dziaržaŭnaj biełaruskaj palitykaj. Tolki praz 15 hadoŭ, u 2009-m, jon viarnuŭsia na radzimu.
Akramia dypłamatyčnaj słužby, vialikaj častkaj žyćcia Pałupanava była kultura. Siarod inšaha, jon daśledavaŭ tvory Jazepa Hładkaha. My paznajomilisia ŭ Michałkavičach u 2013-m i mocna pasiabravali. Možna skazać, Pałupanaŭ — moj žyćciovy nastaŭnik.
— A dzie jon ciapier?
— Mnie dakładna viadoma, što ŭ 2011-12 hadach jon znachodziŭsia ŭ biełaruskaj turmie, pamiataju, pakazvaŭ daviedku ab vyzvaleńni, ale pa jakim artykule — nie mahu pryhadać. Na vialiki žal, jahonyja ślady zhubilisia. Ja sprabavaŭ šukać spadara Uładzimira praz svajakoŭ, ale jahonaja siastra pracuje abłasnym prakuroram i paabiacała «usich nas pierasadžać», a z synam, režysioram Andrejem Pałupanavym, adnosiny ŭ jaho byli vielmi naciahnutyja.
— To bok, ty ŭ toj pieryjad bolš zajmaŭsia kulturnickaj dziejnaściu, nie dałučaŭsia da palityčnych akcyjaŭ?
— Tak, my z Pałupanavym chacieli zasnavać patryjatyčny kłub, zajmacca mienavita temaj Łahojščyny, adnaŭlać miascovyja tradycyi. Niekalki razoŭ zdoleli sabrać ludziej, vyjechali na letnik, dzie vučylisia tutejšym biełaruskim śpievam. Nas haniała milicyja i aktyvisty BRSM z Łahojsku. Potym usio niejak ścišyłasia i naš kłub raspaŭsia, bo nie atrymałasia pryciahnuć šmat achvotnych.
Dzianis Urbanovič robić nadpis na płocie restaracyi ŭ Kurapatach. Fota — Iryna Arachoŭskaja, belsat.eu
«Mianie paŭhadziny małacili butelkaj z vadoj»
— Ty patrapiŭ pad kryminalnuju spravu ŭ 2015 hodzie. Jakim čynam heta adbyłosia?
— Padčas vybaraŭ u nas na Łahojščynie šmat na jakich učastkach nie było milicyi. U słova «vybary» ja nie vieryŭ užo tady, vystupaŭ za bajkot. Adnojčy my z bratam i siabrami vyrašyli na znak pratestu źniać z budynku vybarčaha ŭčastku dziaržaŭny ściah i paviesić zamiest jaho bieł-čyrvona-bieły.
Nu, ja palez, spuściŭ hety čyrvona-zialony, ale vypadkova jaho parvaŭ, roŭnieńka pa linii arnamientu. Samaje dziŭnaje, što padčas śledstva hety ściah kudyści źnik.
— Praz kolki vas zatrymali?
— Usich pačali chapać na nastupny ž dzień. Nie mahli znajści tolki majho brata — jon chavaŭsia niekalki dzion u lesie, smažyŭ tam sała z chlebam na vohniščy… U vyniku pryjšoŭ da baćki, a toj kaža «Idzi, lepiej zdavajsia».
Mnie ŭ pastarunku adrazu apranuli kajdanki i na ruki, i na nohi. Milicyjanty małacili płastmasavaj butelkaj z vadoj, kab saznaŭsia. Udarać, prydušać za šyju, ja pačynaju hublać prytomnaść — tady ablivajuć ściudzionaj vadoj. I hetak z paŭhadziny!
Urešcie pryjechaŭ kiraŭnik miascovaha kryminalnaha vyšuku, potym padciahnuli ź Miensku śledčyja i KDBšniki. U našaj chacie znajšli knihu pra žaŭnieraŭ časoŭ BNR. Pačaŭsia lamant, maŭlaŭ, ekstremisckaja litaratura. Dvoje z KDB nieśli biazhłuździcu, što ja nibyta rychtavaŭ terakty. Da takoj vysnovy jany pryjšli, bo ŭbačyli sšytak z namalavanymi aŭtamatami.
— U čym kankretna vas vinavacili?
— Adrazu paśla zatrymańnia kazali pra «niezakonnaje atrymańnie hrašovaj dapamohi z-za miažy», praviarali na palihrafie. U vyniku inkryminavali art. 370 KK «Abraza dziaržaŭnaj simvoliki» i č. 1 i 2 art. 339 «Chulihanstva». Mnie dali 2 hady «chimii» z ulikam adsiedžanaha padčas śledstva ŭ Žodzina. Bratu — paŭtary. Adbyvali na «chimijach» u Škłovie i Miensku.
«Načalnik prymušaŭ mianie havaryć «śviadomy asudžany Urbanovič»
— Ci ty pryznaŭ vinu?
— Spačatku ja ničoha nie kazaŭ, ale potym, u žodzinskaj kałonii, da mianie pryjechali ludzi ŭ cyvilnym. Nie nazvalisia, ale zamiest pakoju dla dopytaŭ, paviali ŭ turemnuju łaźniu. Tam prapanavali naŭprost padpisać, što ja pryznaju siabie vinavatym, a kali nie — atrymajem z bratami maksimalnyja terminy, siadziem hadoŭ na piać. U ŚMI źviartacca kateharyčna zabaranili. Ja padumaŭ, nu biessensoŭna badacca, niama adkul čakać dapamohi. Nie pakidać ža staroha baćku biez synoŭ. I padpisaŭ…
— Jak da ciabie stavilisia na «chimii»? Adčuvaŭsia palityčny padtekst tvajoj spravy?
— Mnie adrazu pryšyli klajmo «asoba, schilnaja da ekstremizmu i destruktyŭnaj dziejnaści». A ŭsie asudžanyja tolki chadzili i dzivu davalisia — što za dziŭny artykuł u mianie? Jak možna abrazić simvoliku? Kanvoj časta čaplaŭsia. Kazali, što ja źbiraŭsia vyviesić «fašyscki ściah». A načalnik, były čekist, prymušaŭ pradstaŭlacca «śviadomy asudžany Urbanovič». Jon na ŭsich kryčaŭ pa-varjacku, na svaich padnačalenych taksama, moh ruku padniać.
Na Novy hod nas vystraili na placoŭcy i pavinšavali. U mianie administracyja zapytałasia, jak spravy. Kažu: «Dobra, zaraz ściahi vyviesim!» Dyk jany pazabirali ŭsie praściny z kamiery.
Zatrymańnie Dzianisa Urbanoviča ŭ Kurapatach. Fota — Iryna Arachoŭskaja, belsat.eu
«U mianie nie było kankurentaŭ na pasadu staršyni»
— Vyzvaliŭšysia z «chimii» u žniŭni 2017, ja dałučyŭsia da BSDP («Hramady»), bo ŭ svoj čas Pałupanaŭ mnie raiŭ padtrymlivać Statkieviča jak najbolš hodnuju asobu. Ale potym u šerahach partyi ja sutyknuŭsia ź ludźmi, jakija majuć niejkija kamunistyčnyja pohlady, vystupajuć za rasiejskuju movu. Mnie takoje nie pasuje. Tamu ja syšoŭ ad Statkieviča. Praz kanflikt ź jahonym atačeńniem, a nie ź im.
— A jak ty patrapiŭ u Małady Front?
— Mnie blizkija chryścijanska-demakratyčnyja kaštoŭnaści, ja dobra staŭlusia i da Źmitra Daškieviča, i da Paŭła Sieviarynca. Ale ja prahladaŭ infarmacyju pra aktyŭnaść MF i, ščyra kažučy, nie znajšoŭ ničoha admietnaha za hety hod, što kiruje arhanizacyjaj Jaŭhien Vaśkovič. Nu, najbolš jaskravaja padzieja była ŭ pačatku 2017-ha, papiaredniaja abarona Kurapataŭ.
— Darečy, sioleta ty biareš udzieł u varcie suprać restaracyi ŭ Kurapatach ad samaha pačatku.
— I niadaŭna atrymaŭ za heta svoj 71-y pratakoł! Varta — moj pryjarytet z asabistych pryčynaŭ, tam rasstralany brat pradzieda.
Pa Kurapackaj varcie byli nievialikija razychodžańni z Daškievičam, ale my ich vyrašyli. Damovilisia z paplečnikami, što mašyny spyniać nie budziem, tolki raspaŭsiudžvać buklety pra represii.
— Jak ty stavišsia da taho, što niekatoryja byłyja abaroncy Kurapataŭ siońnia prapanujuć iści na kampramis z ułaśnikami restaracyi?
— Usio prosta: letaś im nichto nie prapanoŭvaŭ hrošy za «kanstruktyŭnuju» pazicyju, a hetym razam paabiacali niešta. Chacia, hladzicie, čas prajšoŭ i jany bolš nie kažuć pra damoŭlenaści z Zajdesam. Dumaju, nasamreč im i nie źbiralisia davać hrošaj, było zrazumieła — jany ich nie ŭbačać.
— U sacsietkach razharełasia sprečka z nahody tvajho abrańnia staršyniom MF. Ludzi sumniajucca ŭ prazrystaści pracedury.
— Tak, ja čytaju kamientary ŭ fejsbuku. Maŭlaŭ, mianie pryznačyŭ Sieviaryniec. Ale, vybačajcie, adbyŭsia Sojm, dzie prysutničaŭ były kiraŭnik Vaśkovič i jašče dzieviać asobaŭ. Było hałasavańnie. Dźvie asoby nie hałasavali, astatnija adzinahałosna padtrymali maju kandydaturu. Na hetuju pasadu ŭ mianie sapraŭdy nie było kankurentaŭ. Kali łaska, kali b źjaviŭsia zacikaŭleny čałaviek, hatovy pracavać — čamu nie? Prosta pretendentaŭ bolš nie znajšłosia.
«Ja hatovy zmahacca suprać Rasiei da apošniaj kropli kryvi»
— Jaki płan na najbližejšy hod ty zaprapanavaŭ Maładomu Frontu?
— U pieršuju čarhu, kulturna-aśvietnickaja dziejnaść, my budziem imknucca pašyrać siarod moładzi infarmacyju pra achviaraŭ represijaŭ ušanoŭvać pamiać rasstralanych nie tolki ŭ Kurapatach, ale i pa ŭsioj Biełarusi.
Ja zapłanavaŭ akcyju pad nazvaju «Što pavinien viedać kožny biełarus». U jaje miežach my pasprabujem danieści da moładzi, što Rasieja — heta vielizarnaja pahroza biaśpiecy, i rana ci pozna daviadziecca baranić našu krainu. Treba patłumačyć maładzionam: kali pryjdzie siudy maskal — my budziem rabami.
U vypadku rasiejskaj ahresii asabista ja hatovy kapać ziamlanki i zmahacca sa zbrojaj u rukach da apošniaj kropli kryvi, bieź pierabolšvańnia.
— A što nakont budučych vybaraŭ? Kali Sieviaryniec raspačnie kampaniju — Małady Front pad tvaim kiraŭnictvam jaho padtrymaje?
— Kaniešnie, my padtrymajem Paŭła jak zasnavalnika MF, ale dla jaho lepiej, kab jaho nie zarehistravali. Vybary tut nie majuć sensu apryjory. Asabista ja vystupaju za bajkot.
— Dzie ty ciapier pracuješ, čym zarablaješ hrošy?
— Nie chaču kazać u intervju, bo adnu pracu praz svaju dziejnaść užo zhubiŭ. Ale praca jość. Ja nikoli jaje nie bajaŭsia, bo ja ž viaskovy chłopiec i ŭsio mahu rabić.
— Jak składvajecca pryvatnaje žyćcio? Ci jość dziaŭčyna? Moža, źbiraješsia ažanicca?
— Była dziaŭčyna, ale historyja nastolki sumnaja, navat nie chočacca pryhadvać. Ciapier stolki spravaŭ — nie paśpiavaju paznajomicca, nie toje, kab pačać sustrakacca.
Šmat dzieŭčyn mnie kałupali hałavu majoj palityčnaj dziejnaściu. «Navošta heta patrebna, dy vas usich pierabjuć, z taboj taki ni adna dzieŭka nie pojdzie» i hetak dalej. A mnie prosta śmiešna. I čamu jany ŭsie tak bajacca?
