Ježa z pavietra: finy prapanujuć vyrablać pradukty z vady, elektryčnaści i vuhlekisłaty
Tak vyhladaje «ježa z pavietra», fota solarfoods.fi
Bi-bi-si raźbirałasia: ci možna vyrablać ježu prosta z pavietra? Revalucyjnaja ideja finskich navukoŭcaŭ hučyć nastolki ambicyjna, što bolš padobnaja da vydumki piśmieńnika-fantasta abo kazku pra abrus-samabor. Adnak, z punktu hledžańnia navuki, ničoha fantastyčnaha ŭ hetym skazie niama.
Bolš za toje, adpaviednyja ekśpierymienty ŭžo praviedzienyja i zaviaršylisia paśpiachova, uzory charčavańnia atrymany, a ŭ 2021 hodzie navat zapłanavana budaŭnictva pieršaha zavoda pa vytvorčaści «pavietranaj ježy».
Za ambicyjnym prajektam stajać kamanda daśledčykaŭ z ŁTU-Univiersiteta ŭ Finlandyi (były Łapiejenrancki technałahičny ŭniviersitet) i stvorany imi startap Solar Foods. Adnak navukoŭcy ścipła adznačajuć, što prydumali tolki technałohiju, sama ž ideja naradziłasia jašče ŭ 1960-ja hady, na zaranku kaśmičnaj ery.
Savieckija i amierykanskija navukoŭcy dumali, jak zabiaśpiečyć charčavańniem ludziej, jakija znachodziacca na arbicie abo ździajśniajuć doŭhija kaśmičnyja pieraloty — heta značyć całkam adarvanych ad zvykłych nam sposabaŭ zdabyčy charčavańnia.
Vytvorčaść ježy z pavietra razhladałasia ŭ jakaści adnaho z varyjantaŭ. Zrešty, na toj momant hety varyjant byŭ nie zanadta efiektyŭnym i vielmi darahim, tamu ad jaho chutka admovilisia, i zaduma zastałasia nierealizavanaj.
Tolki ciapier, bolš čym praz paŭstahodździa, ideja znajšła svajo praktyčnaje vykarystańnie, tolki ŭžo nie ŭ kosmasie, a na ziamli. I «pavietranaja ježa» stała realnaściu.
Ale jak heta ŭvohule mahčyma?
Atamny kanstruktar
Pavietra, jakim my dychajem, — heta sumieś hazaŭ: pieravažna azotu (N), kisłarodu (O) i vuhlakisłaha hazu (CO2), a taksama rastvoranaj u ich vadzianoj pary (H2O).
Ale z hetych ža elemientaŭ — vuhlarod, vadarod, kisłarod i azot (u roznych kanfihuracyjach) — składajecca i luby białok. Tak što nieabchodnaja syravina dla vytvorčaści ŭ pavietry jość — zadača faktyčna zvodzicca da taho, kab pravilna zhrupavać atamy.
Usio, što dla hetaha treba, — elektryčnaść, kab raźbić malekuły vady na składovyja častki, i niekalki bakteryj, jakija pačynajuć razmnažacca, siłkujučysia praduktami hetaj reakcyi.
«Hety praces trochi padobny da vyroščvańnia droždžaŭ, — tłumačyć adzin z aŭtaraŭ technałohii, prafiesar Jucha-Pieka Pitkanien, — tolki zamiest cukru tut — elektryčnaść i vuhlakisły haz. Pry dapamozie elektryčnaści raźbivajucca malekuły vadzianoj pary — i ŭtvarajecca vadarod, jaki źjaŭlajecca krynicaj enierhii dla mikraarhanizmaŭ. A CO2 — krynica vuhlarodu. Z hetych detalaŭ bakteryi vyrablajuć białki, tłuščy, vuhlavody i navat vitaminy».
Jucha-Pieka Pitkanien — supracoŭnik ŁTU-Univiersiteta ŭ Finlandyi i adzin z zasnavalnikaŭ Solar Foods, fota solarfoods.fi
Zrazumieła, što košt takoj vytvorčaści zaležyć u pieršuju čarhu ad cany na elektraenierhiju. U Finlandyi, dzie źbirajucca pabudavać pieršy zavod, elektryčnaść niedarahaja. A vuhlakisły haz možna navat nie brać z pavietra, dzie jaho nie tak šmat, a vykarystoŭvać adchody vytvorčaści bijapaliva — zaadno adnačasova źnižajučy škodnyja vykidy.
Raźlikovaja mahutnaść zavoda — 1 młn ton u hod; hetaha chopić, kab zabiaśpiečyć białkom prykładna 5 młn čałaviek, heta značyć amal usio nasielnictva krainy.
U budučyni prapanavanaja technałohija moža dapamahčy vyrašyć prablemu hoładu ŭ krainach, jakija raźvivajucca (amal 800 młn čałaviek u śviecie nie dajadaje), pakolki nie zaležyć ad klimatu abo typu hleby i dazvalaje vyrablać ježu ŭ lubych umovach — navat u pustyni abo na Krajniaj Poŭnačy.
Prajekt Solar Foods užo adabrany dla biznes-inkubatara Jeŭrapiejskaha kaśmičnaha ahienctva — tam testujuć mahčymaść zabiaśpiečvać «pavietranaj ježaj» kaśmičnyja misii na Mars.
Pryčym jak u čas palotu tudy-nazad, tak i na samoj Čyrvonaj płaniecie: soniečnaha śviatła tam zvyšdastatkova, a atmaśfiera amal całkam składajecca z vuhlakisłaha hazu. Zrešty, asnoŭnaja prablema zvodzicca da adsutnaści paćvierdžanych zapasaŭ vady.
Heta smačna?
Na smak i pa vonkavym vyhladzie atrymanaja ježa nahadvaje zvyčajnuju pšaničnuju muku. Heta vielmi pažyŭnaje rečyva: prykładna napałovu jano składajecca ź białkoŭ, jašče na čverć — z vuhlavodaŭ, astatniaje — tłuščy i nukleinavyja kisłoty.
Ale zastajecca hałoŭnaje pytańnie: nakolki heta smačna? Pa słovach raspracoŭščykaŭ, adkaz na jaho nie taki važny, pakolki jeści «pavietranuju ježu» ŭ syrym vyhladzie nichto i nie prapanuje.
«Heta inhredyjent — taki ž jak muka, sojevy pratein abo białok małočnaj syrovatki, — tłumačyć prafiesar Pitkanien. — Jon nie pryznačany dla ŭžyvańnia ŭ syrym vyhladzie. Ź jaho možna i treba rabić hatovyja pradukty. Choć chleb, choć sasiski. Svajho jarka vyjaŭlenaha smaku ŭ hetaj ježy niama, jon davoli niejtralny».
Tamu sol, cukar i inšyja inhredyjenty ŭ teoryi dazvolać vyrablać sa štučnaha prateinu choć zakuski, choć desierty, choć asnoŭnyja stravy, jak ciapier adbyvajecca z mukoj.
Takuju ježu možna vyrablać i ŭ kosmasie, fota solarfoods.fi
Navukoŭca padkreślivaje: u štučnaha prateinu niama zadačy całkam zamianić zvykłuju nam ježu. Ale ŭ doŭhaterminovaj pierśpiektyvie — z ulikam baraćby sa źmianieńniem klimatu — Solar Foods pavinna stać asnoŭnaj krynicaj białku dla haračaj ježy.
Z časam heta dapamoža amal całkam admovicca ad žyviołahadoŭli, adnaho z asnoŭnych krynic vykidaŭ vuhlakisłaha hazu, i častkova ad ziemlarobstva — hałoŭnaj pryčyny vysiečki lasoŭ.
A dla pačatku im možna chacia b zamianić žyviolny korm. Choć 6 jeŭra za kiło dla žyviolnaha kormu — darahavata. Toj ža sojevy pratein kaštuje ŭ niekalki razoŭ tańniej. Zrešty, pa miery rostu vytvorčaści i ŭ miescach, dzie tannaja soniečnaja enierhija, sabiekošt budzie źnižacca.
Bakteryi na viačeru?
Zapatentavać samu technałohiju vytvorčaści ježy z pavietra niemahčyma, tak što ŭ teoryi hetym moža zajmacca chto zaŭhodna, biez usialakaj licenzii.
Adzinaje, na što možna atrymać patent, — heta na vytvorčaść kankretnych mikraarhanizmaŭ. Bo ŭ vyniku atrymany pradukt —heta nie prosta štučny abstraktny białok z dadańniem vuhlavodaŭ. Heta absalutna žyvyja bakteryi.
I tut uźnikaje inšaje važnaje pytańnie — psichałahičnaje. Nie sakret, zakliki ekołahaŭ užyvać u ježu nasiakomych, što rehularna hučać u apošni čas, miakka kažučy, nie vyklikajuć asablivaha entuzijazmu ŭ cyvilizavanych krainach. Ci hatovyja my štodnia charčavacca na śniadanak, abied i viačeru bakteryjami?
Adnak treba ŭspomnić, što, stroha kažučy, my i tak štodnia jamo bakteryi — pryčym u vielizarnaj kolkaści. Droždžy, kisłamałočnyja i šyroka razrekłamavanyja bifidabakteryi — i mnostva inšych. I navat nie zadumvajemsia pra heta.
«Viadoma, u słova «bakteryi» jość niepryjemnyja asacyjacyi, — zhodzien prafiesar Pitkanien, — ale jość ža nie tolki drennyja bakteryi, ale i dobryja, vielmi karysnyja, navat nieabchodnyja. Dy što kazać, čałaviek amal napałovu składajecca z bakteryjalnych kletak».
Bolš za toje, pakolki bakteryi nie adnosiacca ni da raślin, ni da žyvioł, to ježu z pavietra možna ličyć navat nie viehietaryjanskaj, a całkam sabie viehanskaj.
«Mnie asabista šmat chto kazaŭ, što chutčej buduć jeści bakteryi, čym nasiakomych, — uśmichajecca Pitkanien. — Tak što asnoŭnaje pytańnie, na jakoje treba budzie znajści adkaz, — heta jakim budzie kančatkovy pradukt, kab ludzi zachacieli jaho jeści? Jon pavinien być smačnym, što b heta ni było. Smačnym, dastupnym pa canie i zručnym».
«U rešcie rešt, kłopat pra pryrodu — zvyčajna nie samaje hałoŭnaje, pra što dumajuć ludzi, kali vybirajuć sabie viačeru», — kaža jon.
