Minaj Šmyroŭ: «Ja nie zmoh źbierahčy dziaciej, i hetaja dumka mianie strašna mučyć»
Jak i lubaja historyja, jakaja z časam pieratvaryłasia ŭ štości siaredniaje pamiž lehiendaj i ahitkaj, historyja Minaja Šmyrova poŭnaja biełych plamaŭ i supiarečlivych momantaŭ. Biassprečnaja ŭ joj tolki strašnaja trahiedyja — śmierć ad ruk nacystaŭ čaćviarych dziaciej partyzanskaha kamandzira, piša Uładź Šviadovič.
Minaj Filipavič Šmyroŭ naradziŭsia ŭ siamji staraabradcaŭ 11 śniežnia 1891 hoda. Siamja była vialikaj — až 13 čałaviek.
Z aficyjnaj bijahrafii Minaja Šmyrova:
«Baćki, Filip Siamionavič i Alena Piatroŭna, byłyja pryhonnyja sialanie. Na vialikuju siamju prypadała tolki 5 hiektaraŭ ziamli, i, kab nie pamierci z hoładu, usie členy siamji vymušany byli ad ciamna da ciamna pracavać na panskich i kułackich nivach za kavałak chleba. Z šaści hadoŭ Minaj pajšoŭ u batraki».
Jak raskazvaŭ paśla Minaj, chleba sa svajoj ziamli chapała tolki na niekalki miesiacaŭ.
U vyniku ŭ škołu chłopiec trapiŭ až u 11 hadoŭ.
Minaj u 1940 hodzie napiša ŭ karotkaj aŭtabijahrafii, što pracavaŭ najomnym pastuchom da 15 hadoŭ. Plus pastajannaja praca na siamiejnaj ziamli.
Jak uzhadvaŭ paśla były batrak pa proźviščy Simańkoŭ, Minaj u 1907 hodzie ŭžo dahladaŭ panskich koniej u majontku Pudać, jaki naležaŭ panu pa proźviščy Radzianka. Praca była ciažkaja, płacili mała. Siezonny batrak atrymlivaŭ 5 rubloŭ za miesiac, žančyna — 3 rubli. Pudać byŭ 16-m majontkam Radzianki i ličyŭsia samym biednym.
Ale koniucham Šmyroŭ prabyŭ tolki 2 hady. Simańkoŭ śćviardžaje, što Minaja vyhnali z pracy «za samaadukacyju i čytańnie palityčnaj litaratury». Paśla Šmyroŭ byŭ vymušany pracavać padzionna «ŭ miascovych kułakoŭ», bo na stałuju pracu jaho ŭžo brać nie chacieli.
Sam ža Šmyroŭ raskazvaŭ, što zarablaŭ 4 rubli za hod. Hetaha nie chapała, tamu jon pa svaim žadańni i kinuŭ takuju pracu. Paśla ŭ «kułakoŭ» jon zarablaŭ našmat lepš.
Susiedski pan płaciŭ Minaju 75 kapiejek za dzień, a ŭ «kułakoŭ» možna było zarabić i bolš, raskazvaŭ Šmyroŭ u 1942 hodzie palitruku Škadareviču.
«Kułaki chiba nie bilisia za mianie, bo ja byŭ mocny, sprytny mužčyna. Ja kasiŭ, naprykład, u kułaka Mitročanki, byŭ taki skvapny kułak. Jon karmiŭ adkidami ŭsich padzionnych, da jaho nichto nie išoŭ, akramia mianie. Mnie jon płaciŭ bolš na 5 kapiejek, bo mnoju daražyŭ. Ja hetyja 5 kapiejek ad baćki chavaŭ. Addavaŭ baćku tolki 75 kapiejek», — uzhadvaŭ Šmyroŭ.
Sa staraabradcaŭ
Varta adznačyć, što los šmatlikich bratoŭ i siaścior Minaja faktyčna nieviadomy (akramia dvaich čałaviek). Sam Šmyroŭ paśla vajny raskaža, što ŭ jaho było 10 starejšych siaścior i dvoje małodšych bratoŭ: Michaił i Daniił.
Los bratoŭ skłaŭsia trahična — jany razam z baćkam Filipam zahinuli padčas hramadzianskaj vajny. Što stała ź siostrami — nieviadoma.
Maci Minaja, Alena, dažyła jak minimum da 99 hadoŭ.
U adkrytych krynicach možna znajści jašče niekalkich adnafamilcaŭ i adnaviaskoŭcaŭ Minaja. Rasijskaja arhanizacyja «Miemaryjał», jakaja źbiraje źviestki pra zahinułych padčas vajny i achviar palityčnaha teroru ŭ SSSR, uzhadvaje dvaich. Pieršy — heta Jafrem Fiodaravič Šmyroŭ. Jon naradziŭsia ŭ adzin hod ź Minajem, u toj ža vioscy. Atrymaŭ niaskončanuju vyšejšuju adukacyju, trapiŭ u Maskvu, dzie pracavaŭ rachunkavodam-kalkulataram (faktyčna buchhałtaram) na Trochhornaj manufaktury, bujnym pradpryjemstvie pa vytvorčaści tekstylu. Praŭda, los Jafrema byŭ karotkim i standartna trahičnym dla svajho času. U kastryčniku 1937 hoda jaho aryštavali. Abvinavacili ŭ kontrrevalucyjnaj ahitacyi i ŭ tym, što «słužyŭ u Biełaj armii Dzianikina ŭ čynie paručnika da poŭnaha razhromu jaje čyrvonymi častkami». Viadoma, što Jafrem sapraŭdy byŭ «biełym», słužyŭ u čynie paručnika, a ŭ 1922 hodzie trapiŭ u pałon. Tady, u hramadzianskuju vajnu, jon vyžyŭ, ale mirny čas akazaŭsia bolš kryvažernym. Trojka NKVD vyniesła Jafremu vyrak — «vinavaty». U śniežni 1937 hoda jaho rasstralali.
Druhi adnaviaskoviec Minaja, Michaił Šmyroŭ, jaki naradziŭsia ŭ 1921 hodzie ŭ toj ža vioscy Punišča, byŭ pryzvany ŭ Čyrvonuju Armiju paśla pačatku vajny ź niemcami. Jon pamior u 1943 hodzie pad Piermiu ad chvaroby.
Nieviadoma, ci mieŭ Minaj niejkaje svajactva z hetymi dvuma Šmyrovymi. Pa viaskovaj zaviadzioncy ŭ adnoj miascovaści mahło być raspaŭsiudžana niekalki proźviščaŭ, jakija nasili amal usie miascovyja žychary.
Ale ž kali siarod svajakoŭ Minaja byli ludzi kštałtu Jafrema Šmyrova — i jon toje viedaŭ, — to nie dziŭna, što jon nie raspaŭsiudžvaŭsia pra los inšych Šmyrovych. Heta było prosta niebiaśpiečna.
Pavodle aficyjnaj viersii, usie dakumienty i fotazdymki siamji Minaja zahinuli na pažary, jaki zdaryŭsia ŭ 1946 hodzie. Tady dom Šmyrova zhareŭ całkam. A inšych kancoŭ nichto nie šukaŭ, ličyli, što dastatkova raskazaŭ samoha hieroja-partyzana.
Minaj ža raskazvaŭ u asnoŭnym pra siabie. Pryčym bolšaść faktaŭ, jakija z časam uvajšli ŭ kanon «Baćki Minaja», nie maje anijakich paćviardžeńniaŭ, akramia słoŭ samoha Šmyrova.
Trojčy hieorhijeŭski kavaler
U 1913 hodzie Minaja Šmyrova zabirajuć u carskuju armiju. Praz hod pačynajecca Pieršaja suśvietnaja vajna. Minaj słužyć u artyleryi. Vajuje na Mazurskich bałotach, zatym Prusija, Rumynija.
Cikava, što ŭsie bijohrafy i intervjujery Minaja pišuć pra ŭznaharody Šmyrova. Jon nibyta atrymaŭ try hieorhijeŭskija kryžy — heta ŭznaharoda dla nižnich vajskovych čynoŭ, davali za advahu i bajavyja zasłuhi. Ale adzinaje paćviardžeńnie hetamu — słovy samoha Šmyrova. Ani dakumientaŭ, ani samich uznaharod nie zastałosia.
Ale ŭznaharody nibyta vyratavali Minaju žyćcio. Jon raskazvaŭ, što ŭdaryŭ aficera.
Z uspaminaŭ Šmyrova:
«Z 1913 pa 1917 hod ja słužyŭ u carskaj armii. Tut ja byŭ uražany biaspraŭjem, despatyzmam i asabliva cialesnymi pakarańniami. Niejak na maich vačach aficer źbiŭ dvaich sałdat. Ja nie moh raŭnadušna pieražyć heta i ŭdaryŭ aficera, za što mianie addali pad vajenna-palavy sud, i tolki 3 hieorhijeŭskija kryžy i 2 miedali vyratavali ad ciažkaha pakarańnia».
Ale iznoŭ, adzinaje paćviardžeńnie — słovy samoha Minaja. Jak by toje ni było, Šmyroŭ zastaŭsia žyvy. Kali ŭ 1917 hodzie revalucyjny duch zachapiŭ i armiju, Minaj pierajšoŭ na bok revalucyi. Nieŭzabavie jaho vybrali ŭ sałdacki dyvizijny kamitet. Šmyroŭ zastajecca słužyć — ciapier užo ŭ Čyrvonaj Armii, u 1920 hodzie ŭstupaje ŭ partyju i atrymlivaje ad CVK SSSR imianny siarebrany hadzińnik.
Padčas słužby Minaj mocnaje chvareje. Jon znachodzicca ŭ rasijskaj Kałuzie, dzie pieranosić, pa roznych viersijach, ci to tyfus, ci to tak zvanuju «ispanku» — surjozny virus hrypa (u 1918—1919 hadach «ispanski hryp» zabiŭ ad 50 da 100 miljonaŭ čałaviek pa ŭsim śviecie). Ale Minaj vyžyvaje.
Likvidacyja bandytyzmu
Paśla Šmyroŭ viartajecca ŭ svaju viosku Punišča. U 1921—1923 hadach jon zajmajecca likvidacyjaj bandyckich atradaŭ na Viciebščynie.
Padčas hramadzianskaj vajny pa krainie pačynajuć arhanizoŭvacca bandy. Na Viciebščynie i Smalenščynie dziejničajuć banda Vierabja, banda bratoŭ Žyhałavych, banda barona fon Kiša. Jany rabujuć usich.
Ułada vyrašaje ź imi razabracca. Šmyroŭ uznačalvaje 14-y Čyrvony partyzanski atrad pa baraćbie z bandytyzmam. Dla jaho heta nie prosta praca: raniej ad ruk bandytaŭ zahinuli dva braty Minaja i jaho baćka.
Z zadańniem Minaj spraŭlajecca paśpiachova. Za likvidacyju bandaŭ Šmyroŭ atrymlivaje svaju pieršuju savieckuju ŭznaharodu — orden Čyrvonaha Ściaha.
Z koniuchaŭ u dyrektary
Paśla kryvavaj pracy Minaj zajmajecca pracaj administratyŭnaj: uznačalvaje ziamielny adździeł Suražskaha pavieta, pracuje prarabam u miascovych laspramhasach, peŭny čas uznačalvaje kałhas, ilnozavod. U 1935 hodzie Šmyroŭ atrymlivaje pasadu dyrektara kardanažnaj fabryki imia Varoŭskaha ŭ vioscy Pudać. U toj ža vioscy, dzie kaliści jon byŭ koniucham.
Daśledčyki raskazvajuć, što kiraŭnikom Šmyroŭ byŭ vydatnym. Nibyta płanavałasia navat pabudavać nievialiki aeradrom kala fabryki.
Ale Minaj nie tolki dyrektar, a jašče i šmatdzietny baćka. U jaho čaćviora dziaciej: Liza, Siarhiej, Zina i Miša. Starejšaja, Liza, naradziłasia ŭ 1927 hodzie. Małodšy, Miša, — u 1938.
Zatym u siamji Šmyrovych pačynajucca niaprostyja časy. U 1940 hodzie pamiraje žonka Minaja.
A ŭ 1941 pačynajecca vajna ź niemcami.
Rajkam zahadaŭ zastacca
Savieckaja ŭłada viedaje, što spynić niemcaŭ treba lubymi srodkami. Pa ŭsioj krainie stvarajucca partyzanskija atrady. Pa rašeńni rajkama partyi ŭžo 9 lipienia arhanizujecca partyzanski atrad ź miascovych žycharoŭ, u asnoŭnym z rabotnikaŭ fabryki.
Minaja, jaki vajskovaabaviazanym nie byŭ, vyklikajuć u rajkam i paviedamlajuć, što jość rašeńnie — kab usie kamunisty syšli ŭ partyzany. Šmyrovu, jak staromu partyzanu i čałavieku z vajennym dośviedam, daručajuć stvaryć svoj atrad. Rajkam vydaje jamu 10 vintovak.
Listy da Judy Mahiendovida — partyzana, ź jakim jon razam vajavaŭ. Z archivaŭ Viciebskaha abłasnoha
muzieja M. F. Šmyrova.
Spačatku ŭ atrad nabirajecca kala 20 čałaviek. Užo nastupnaj nočču pradukty ź miascovych kramaŭ vyvoziać na lasnyja bazy, tudy ž vyvoziać zbroju. Zatym atrad sychodzić u lasy.
Praź niekalki dzion niemcy ŭvachodziać u Suraž. Pieršyja bai ź imi partyzany pravodziać, pa roznych źviestkach, ci to 17-ha, ci to 25 lipienia. Zatym atrad pacichu pavialičvajecca.
Pieršapačatkovyja zadačy atrada — zasady na šašy, padryŭ mastoŭ. U zasadach siadzieła pa 15—20 partyzan, raskazvaŭ Šmyroŭ. Niemcy kałonami nie jeździli, u asnoŭnym na asobnych mašynach. Ich padbivali, zatym mašynu spalvali. Padbiŭšy niekalki mašyn, atrad adstupaŭ.
Nie złaviŭšy Minaja, schapili dziaciej
Za niapoŭnyja dva letnija miesiacy, pa słovach Šmyrova, jaho atrad źniščyŭ kala 30 mastoŭ, 49 mašyn i zabiŭ 250 fašysckich sałdat. Ź ich — 48 aficeraŭ i 1 hienierała. Ličby, z ulikam kolkaści partyzan i niamieckaj aktyŭnaści ŭ hetaj zonie, vyhladajuć pierabolšanymi.
U vieraśni 1941 hoda ŭ Minaja było ŭžo 105 čałaviek. I atrad vyrašyŭ atakavać niamiecki harnizon u Suražy. Nočču z 9 na 10 vieraśnia była praviedziena apieracyja, partyzany zabili šmat niemcaŭ, padarvali niekalki mašyn, im udałosia razburyć telefonnuju stancyju.
Niemcy zrazumieli, što partyzany stanoviacca surjoznaj prablemaj. Minaja Šmyrova zavočna pryhavaryli da śmiarotnaha pakarańnia. Za jaho hałavu paabiacali surjoznuju hrašovuju ŭznaharodu.
«Baćka Minaj» uzhadvaŭ, što ŭ kastryčniku niemcy adpravili dva karnyja bataljony — ačapić lasy. Taksama pavialičyli kolkaść patruloŭ, pačali arhanizoŭvać zasady. Vychodzić ź lesu pa pradukty partyzanam stała ciažka.
Plus znajšlisia miascovyja žychary, jakija pahadzilisia pakazać lasy. Zdradniki faktyčna naviali fašystaŭ na łahier Minaja. Byŭ boj. Pa słovach Šmyrova, fašysty stracili 19 čałaviek zabitymi i 5 paranienymi. U partyzanaŭ zabili traich, astatnija syšli praz bałoty.
Zastavacca razam było niebiaśpiečna, dyj ciažka znajści charčavańnie. U vyniku Minaju daviałosia zahadać atradu raźbicca na nievialikija hrupki. Bolšaść ź ich nakiravałasia ŭ bok frontu, pad Suražam zastaŭsia Minaj ź nievialikim atradam z 10 čałaviek i jašče adna hrupa.
Boj ź niemcami adbyŭsia 10 kastryčnika. A 20 kastryčnika fašysty pryjšli pa dziaciej Minaja.
Na dumku samoha Šmyrova, pryčynaj stała toje, što ŭ łahiery partyzan zastalisia jaho dziońniki. U ich Šmyroŭ fiksavaŭ usie dziejańni partyzan, usie svaje acenki strat niemcaŭ. Pa jaho acenkach, na kožnaha zabitaha partyzana prychodziłasia 140 zabitych nacystaŭ.
Chakas akazaŭsia japoncam
Uvohule, źviestki pra hety pieryjad składajucca z dvuch dakumientaŭ. Pieršy — artykuł Minaja, napisany im paśla vajny. Druhi — dziońniki jaho partyzanskaha atrada, častka ich zachavałasia i była apublikavana. Treci — hutarka Minaja Šmyrova z palitrukom, jakaja adbyvałasia ŭ Maskvie ŭ 1942 hodzie.
Va ŭsich hetych krynicach peŭnyja momanty trochi adroźnivajucca. Ale, napeŭna, hałoŭnym možna ličyć nie prahramny artykuł u savieckim druku ci adredaktavanyja (chutčej za ŭsio) pierad publikacyjaj dziońniki atrada, a ŭsio ž stenahramu hutarki, jakaja adbyvałasia niepasredna padčas vajny.
U joj Minaj raskazvaje cikavyja rečy. Naprykład, uzhadvaje, što ŭ ich siarod partyzan byŭ chłopiec z Chakasii. Jon dałučyŭsia da ich jak fielčar, žychar adnoj ź viosak. Ale paźniej vyśvietliłasia, što jon niamiecki špijon. A pa nacyjanalnaści — japoniec.
«Suvora my ź im raspravilisia», — kaža Šmyroŭ.
I siastru, i ciešču
Raskazvaje jon i pra toje, što dvoje partyzan źbiehli nieŭzabavie paśla stvareńnia atrada. «Pabačyli, što ciažkaści prychodzicca pieražyvać», — tłumačyć Minaj.
U toj ža hutarcy Minaj uzhadvaje, što, kali jamu zahadali syści ŭ partyzany, dziaciej jamu nie było kudy padzieć.
«Adpravić nie było z kim, samomu vyvieźci mnie nie dali, svajakoŭ tałkovych pablizu nie było», — raskazvaje Šmyroŭ. U vyniku dvaich małych jon adpraviŭ da siastry, dvaich — da cieścia. A sam nakiravaŭsia ŭ lasy.
Ale niemcy zabrali i dziaciej, i siastru Minaja, i ciešču. Tyja stali zakładnikami.
Nie chavaŭ śloz
Paśla zatrymańnia dziaciej Minaja niemcy pa ŭsioj akruzie raspaŭsiudzili listoŭki. U ich paviedamlałasia, što, kali jon nie pryjdzie zdavacca ci ŭ Suražskim rajonie zahinie jašče choć adzin niemiec, dziaciej zabjuć.
Što rabić, Minaj nie viedaŭ.
«Moža, kab ja siabie zabiŭ, to dziaciej by vyratavaŭ? Ale, kaniečnie, heta nie tak. Dziaciej by ŭsio roŭna źniščyli, asabliva kali b ja pryjšoŭ. Zrabili b tak, jak šmat z kim rabili: spačatku paviesili b dziaciej na maich vačach, a paśla — mianie», — uzhadvaŭ paśla Šmyroŭ.
Pa «aficyjnaj» viersii, jakaja vandravała z artykuła ŭ artykuł u saviecki čas, starejšaja dačka Liza pieradała baćku zapisku. Niaredka pryvodzicca navat jaje «dasłoŭny» tekst:
«Tata, za nas nie chvalujsia, nikoha nie słuchaj, da niemcaŭ nie idzi. Kali ciabie zabjuć, to my niamohłyja i za ciabie nie adpomścim. A kali nas zabjuć, tata, to ty za nas adpomściš».
Voś tolki znoŭ paćviardžeńnia hetamu faktu niama. Sama zapiska nie zachavałasia. Niekatoryja aŭtary spasyłajucca na słovy samoha Minaja… Ale ci praŭda toje? Nieviadoma. U 1942 hodzie, padrabiazna raskazvajučy palitruku pra tyja padziei i navat pra svaje pačućci, Minaj, jak adznačyć palitruk, nie chavaŭ śloz.
Ale pra kranalnuju zapisku ad dački Šmyroŭ ničoha nie skazaŭ. Chacia, jak pišuć niekatoryja, «usiu vajnu nasiŭ jaje kala serca».
14 lutaha
Ličycca, što sami partyzany, jakija zastalisia ź Minajem, prapanavali jamu atakavać harnizon u Suražy, dzie trymali jaho siamju. Ale jon razumieŭ, što harnizon paśla partyzanskaha napadu ŭ vieraśni ŭmacavali i plonu ataka nie daść.
U vyniku Minaj vyrašyŭ ničoha nie rabić.
14 lutaha jaho dziaciej rasstralali. Lizie Šmyrovaj było 14 hadoŭ, Siarhieju — 10, Zinie — 7, a Mišu — 3.
Rasstralali i ciešču ź siastroj Minaja. Jon napiša paśla svajmu siabru-partyzanu: «Ja zastaŭsia nie tolki bieź dziaciej, ale i biez usiakaha radstva, bo źniščyli ŭsich taksama svajakoŭ. Uvohule, sa mnoj jany raspravilisia pad arech».
U tym ža liście Minaj adznačyć: dobra, što, kali dzieci byli ŭ zakładnikach, jon nie skončyŭ žyćcio samahubstvam, «ale heta vielmi chaciełasia zrabić».
Jak by toje ni było, svajo rašeńnie jon pryniaŭ. «Zdaroŭje adarvali jany [niemcy] ŭ mianie krepka, kolki ŭžo miesiacaŭ nivodnaj nočy nie splu, kab nie papłakać. Časam usiu noč kručusia, — uzhadvaŭ paśla Minaj. — Pryjści ja [da niemcaŭ] nijak nie moh, ale dumka takaja byvaje, što kab ja źniščyŭ siabie, to, mahčyma, dzieci byli b žyvyja. Ale sprava zaraz nie ŭ adnych maich dzieciach, sprava idzie ab žyćci majoj krainy i majho naroda. Jon [vorah] zdaroŭje ŭ mianie adarvaŭ, a nianaviść jašče bolš uzmacniłasia paśla źniščeńnia dziaciej».
Pryčym sa słovaŭ Šmyrova vynikaje, što jon viedaŭ, što adbyvajecca ź dziećmi.
«Žudasna ździekavaŭsia jon [niemiec] ź dziaciej. Jon ich aryštavaŭ u kastryčniku, navat bializny nie daŭ uziać z saboju. Dzieci byli 4 miesiacy ŭ toj bialiźnie, u jakoj z domu vyjšli. Pamiaškańnie było chałodnaje, nie tapili, zima žudasnaja, ani bializny, ani vopratki nie było, kab prykrycca. Jany mierźli, hałodnyja byli, pakutavali, — raskazvaŭ Šmyroŭ palitruku ŭ Maskvie. — Karmili — viedajecie, jak niemcy kormiać. Kab jon ich zabiŭ adrazu, to lahčej było b, a to kolki ździekavaŭsia vorah ź ich, a paśla źniščyŭ.
Raspłatu rychtuju, ale lahčej raspłačvacca, kali adčuvaješ siabie mocnym, badziorym. A jon u mianie adabraŭ zdaroŭja napałovu, bolš. Jak chočacie — dzieci. Kali ŭ vas jość dzieci, vy razumiejecie».
Abmien dziaciej na raźviedčyka?
Isnuje, praŭda, i inšaja viersija padziej. Jaje vykłaŭ ukrainski historyk i žurnalist Uładzimir Litvinaŭ, staršynia Mižnarodnaha ruchu byłych małaletnich viaźniaŭ fašyzmu. Jon śćviardžaŭ, što ŭ 1980-ch znajšoŭ Alenu Fiadura, žonku adnaho z partyzanskich kamandziraŭ, jakaja ŭ 1943 hodzie trapiła ŭ kancłahier Aśviencim. Fiadura nibyta raspaviała, što bačyła dziaciej Minaja ŭ kancłahiery. Jana paznała ich, bo sama była rodam z-pad Suraža. Paśla ich nibyta advieźli ŭ Šviejcaryju. Pa viersii Litvinava, rychtavaŭsia abmien špijona abviera Šulce-Choltusa na dziaciej Šmyrova. Ale abmien nibyta nie adbyŭsia pa rašeńni Stalina, i dziaciej adpravili ŭ inšy polski łahier, dalejšy los ich nieviadomy.
Ale varta adznačyć, što paćviardžeńniaŭ u hetaj viersii, akramia słovaŭ Litvinava, niama zusim nijakich. Dyj abmien niamieckaha raźviedčyka na dziaciej partyzanskaha kamandzira vyhladaje, miakka kažučy, fantastyčnym.
Žyćcio z nula
Pad kaniec zimy 1942 hoda znoŭ pačali źbiracca partyzanskija atrady. Viasnoju 1942 hoda była stvorana 1-ja Biełaruskaja partyzanskaja bryhada, kamandziram jakoj staŭ Minaj. Niekalki miesiacaŭ partyzany ŭtrymlivali tak zvanyja «Suražskija varoty» — 40-kiłamietrovy razryŭ linii frontu, praź jaki sychodzili mirnyja žychary, pastaŭlałasia zbroja dla partyzan, pierasiakali liniju frontu savieckija dyviersanty.
Uvosień 1942 hoda Minaja vyklikali ŭ Maskvu. Tudy jon pajechaŭ iznoŭ siamiejnym čałaviekam — ažaniŭsia z partyzankaj Irynaj.
Usynaviŭ jaje syna Raścisłava, a ŭ 1943 hodzie Minaj staŭ baćkam dźviuch dačok: Kłary i Dziny.
Ź dziećmi ad druhoha šlubu i druhoj žonkaj. Fota z fondaŭ Viciebskaha abłasnoha muzieja M.F. Šmyrova.
Bolš Šmyroŭ nie vajavaŭ. Jon dapamahaŭ u Centralnym štabie partyzanskaha ruchu, kansultavaŭ partyzan i vojska. U 1944-m «Baćka Minaj» stanovicca Hierojem Savieckaha Sajuza i viartajecca na radzimu. Paśla vajny jon pracavaŭ namieśnikam staršyni Viciebskaha abłvykankama pa sacyjalnych pytańniach. Praściej kažučy, dapamahaŭ uładkavacca i znajści žyllo byłym frantavikam. Nieadnarazova abiraŭsia deputatam Viciebskaha abłsavieta i deputatam Viarchoŭnaha Savieta BSSR.
Miascovyja viedali, chto taki Šmyroŭ. Da jaho šmat ludziej išło pa dapamohu, pisali jamu listy z usioj krainy.
Ale taksama Minaj faktyčna pracavaŭ «Baćkam Minajem» — žyvym pomnikam samomu sabie, svajmu bolu i vajnie.
«Jak pamierła Ivanaŭna [pieršaja žonka — red.], tak z tych časoŭ pačalisia čornyja dni ŭ maim žyćci. Ja časta dumaju, čamu heta nie ja, a mienavita jana. I kali była žyvaja jana, to niama sumnievu, što jana b zmahła źbierahčy dziaciej. A ja … ja hetaha nie zmoh. I hetaja dumka ŭ mianie nie sychodzić nikoli, i jana mianie strašna mučyć, — pisaŭ Minaj u svaim liście da žonki svajaka. Teksty listoŭ publikavalisia ŭ 2014 hodzie ŭ «Sovietskoj Biełoruśsii». — Praŭda, ja syšoŭsia z tym čałaviekam, ź jakim možna žyć. Nažyli dvoje dziaciej. Dzieci dobryja. Voś 6 krasavika im byŭ hod. Kłarysa ŭžo chodzić. Sioje-toje pačynaje havaryć. Usio jak byccam by dobra. Ale ciažar na sercy nikoli mianie nie pakidaje pra tuju siamju. I časam maja Maćviejeŭna [druhaja žonka] heta zaŭvažaje i złujecca, ale ja sam siabie pierasilić nie mahu. Uvieś čas chadžu ź ciažkim kamieniem na sercy. I jon, vidać, mianie nie pakinie na ŭsio žyćcio».
Pamior Minaj Šmyroŭ 3 vieraśnia 1964 hoda.
U panteonie
Saviecki panteon hierojaŭ Vialikaj Ajčynnaj pryniaŭ Minaja Šmyrova z usimi adpaviednymi ŭšanavańniami. Pra jaho pisali pieśni i knihi, malavali karciny, stavili śpiektakli. Navat nazvali ŭ jaho honar sort čornaj parečki.
Rekanstrujavany paślavajenny pracoŭny kabiniet Minaja, jaki znachodzicca ŭ Viciebskim muziei M. Šmyrova. Fota Uładzia Šviadoviča.
Historyja Šmyrova, pacichu abrastajučy novymi padrabiaznaściami, vydatna ŭbudavałasia ŭ savieckuju mifałohiju. Vobraz hieroja-pakutnika, jaki pomścić voraham za źniščanuju siamju, staŭ kananičnym, a vyraz «baćka Minaj» — sinonimam imia partyzanskaha kamandzira «ad sachi». Biada ž čałavieka, jakomu rajkam zahadaŭ iści ŭ partyzany, nie daŭšy mahčymaści schavać dziaciej, padajecca sakralnaj achviaraj, uskładzienaj na ałtar pieramohi. Bo mif macniejšy za bol, a podźvih — pryhažejšy za trahiedyju. Čałaviek u hetaj historyi pacichu stanovicca piersanažam. A ŭ luboj impieryi piersanažy važniejšyja za ludziej.
Redakcyja vykazvaje padziaku za dapamohu ŭ padrychtoŭcy materyjału administracyi Viciebskaha abłasnoha muzieja Hieroja Savieckaha Sajuza M. F, Šmyrova i piersanalna hałoŭnamu zachavalniku fondaŭ Dzianisu Jakaŭlevu.
