Ci moža Biełaruś užyć siłu za miažoj?
Piša Jahor Lebiadok.
Padčas naviedvańnia navučalnaha palihona ŭ Ivacevickim rajonie Alaksandr Łukašenka zajaviŭ: «I kali chtości aśmielicca, značyć (my nie ŭtojvajem heta), dyviersijnyja hrupy ŭdarać i na toj terytoryi, ź jakoj adbudziecca napad na Biełaruś». Niahledziačy na toje, što vajennaja daktryna Respubliki Biełaruś maje abarončy charaktar, prymianieńnie biełaruskich Uzbrojenych Sił za jaje miežami pry viadzieńni abarony sapraŭdy mahčyma jak u ramkach mižnarodnaha prava, tak i nacyjanalnaha.
Artykuł 51 Statuta AAN paćviardžaje nieadjemnaje prava na indyvidualnuju ci kalektyŭnuju samaabaronu, kali adbudziecca ŭzbrojeny napad na Siabra Arhanizacyi, jakim źjaŭlajecca i Biełaruś. Pry hetym u ramkach sučasnaha raźvićcia mižnarodnaha prava samaabarona praduhledžvaje abaronu ad davoli šyrokaha śpiektra form napadu — ad kłasičnych vajennych i teraryzmu da apieracyj u infarmacyjnaj prastory. Pry hetym u chodzie samaabarony varta prytrymlivacca pryncypaŭ nieabchodnaści i suraźmiernaści. U ramkach napadu ŭzbrojenych sił niejkaj dziaržavy na Biełaruś vykarystańnie biełaruskich dyviersijnych hrup na terytoryi takoj dziaržavy (pry vykanańni imi norm mižnarodnaha humanitarnaha prava) całkam možna ličyć suraźmiernym i pravamiernym.
Padziei apošnich dziesiacihodździaŭ, u tym liku va Ukrainie i Siryi, pakazali, što bajavyja dziejańni ŭ intaresach niejkaj dziaržavy mohuć vieścisia irehularnymi siłami biez farmalnaha abjaŭleńnia vajny. Adnak, dziejańni dziaržavy z užyvańniem irehularnych sił taksama mohuć być pryznanyja ahresijaj u ramkach mižnarodnaha prava. Rezalucyja 3314 (XXICh) Hienieralnaj Asamblei AAN 1974 hoda siarod aznačeńniaŭ ahresii źmiaščaje i nastupnaje: zasyłańnie dziaržavaj abo ad imia dziaržavy ŭzbrojenych bandaŭ, hrup, irehularnych sił ci najmitaŭ, jakija ažyćciaŭlajuć akty prymianieńnia ŭzbrojenaj siły suprać inšaj dziaržavy, jakija majuć nastolki surjozny charaktar, što heta raŭnaznačna pieraličanym vyšej aktam, abo značny ŭdzieł u ich. Pavodle Dekłaracyi ab pryncypach mižnarodnaha prava, jakija datyčacca družalubnych adnosin i supracoŭnictva pamiž dziaržavami ŭ adpaviednaści sa Statutam Arhanizacyi Abjadnanych nacyj (rezalucyja 2625 (XXV) 1970 hoda), kožnaja dziaržava abaviazana ŭstrymlivacca ad arhanizacyi abo zaachvočvańnia arhanizacyi irehularnych sił ci ŭzbrojenych band, u tym liku najmitaŭ, dla ŭvarvańnia na terytoryju inšaj dziaržavy. Asobna mižnarodnaje prava rehuluje vykarystańnie najmitaŭ. U adpaviednaści z Mižnarodnaj kanviencyjaj ab baraćbie ź viarboŭkaj, vykarystańniem, finansavańniem i navučańniem najmitaŭ dziaržavy-ŭdzielniki nie viarbujuć, nie vykarystoŭvajuć, nie finansujuć i nia navučajuć najmitaŭ i zabaraniajuć takuju dziejnaść u adpaviednaści z pałažeńniami hetaj kanviencyi. Vykarystańnie dziaržavaj najmitaŭ źjaŭlajecca parušeńniem norm nazvanaj kanviencyi. Ale tut jość prablema: siarod dziaržaŭ, jakija miažujuć ź Biełaruśsiu, tolki Ukraina ratyfikavała hetuju kanviencyju i Polšča padpisała biez ratyfikacyi; Rasija, Litva, Łatvija kanviencyju nie padpisvali i nie brali na siabie adpaviednyja abaviazacielstvy. Tym nie mienš, prymianieńnie dziaržavaj-ahresaram irehularnych sił (u tym liku i najmitaŭ, navat kali dziaržava nie padpisała adpaviednuju kanviencyju) suprać Biełarusi taksama źjaŭlajecca ŭ ramkach mižnarodnaha prava napadam na našu krainu i prymianieńnie našych dyviersijnych i inšych śpiecyjalnych sił na terytoryi dziaržavy -ahresara možna ličyć u poŭnaj miery suraźmiernym. Asabliva, kali jany vykarystoŭvajucca vyklučna suprać irehularnych farmiravańniaŭ i ich infrastruktury (uklučajučy infarmacyjnuju i finansavuju).
Asobnym pytańniem u mižnarodna-pravavych adnosinach varta razhladać prymianieńnie irehularnych sił dziaržavy-ahresara z terytoryi farmalna niejtralnaj dziaržavy albo imitacyju dziaržavaj-ahresaram svajoj niejtralnaści. U adpaviednaści z haahskaj Kanviencyjaj ab pravach i abaviazkach niejtralnych dziaržaŭ i asob u vypadku suchaputnaj vajny 1907 hoda na terytoryi niejtralnaj dziaržavy na karyść vajujučych nie mohuć farmavacca vajskovyja atrady i adkryvacca ŭstanovy dla viarboŭki. U toj ža čas niejtralnaja dziaržava nie niasie adkaznaści ŭ tych vypadkach, kali niejkija asoby pierasiakajuć miažu pa ŭłasnym žadańni z tym, kab prapanavać svaje pasłuhi bakam, jakija vajujuć. U hetych adnosinach prablemnym u dokaznym płanie źjaŭlajecca suviaź tranzitu irehularnych vojskaŭ praz terytoryju farmalna niejtralnaj dziaržavy i namieram dziaržavy užyvać ich. H.zn. lubyja irehularnyja siły, jakija pierasiakajuć miažu, možna pradstavić na mižnarodnaj arenie jak razroźnienyja pieramiaščeńni asobnych «adpusknikoŭ», źniaŭšy ź siabie adkaznaść. U takim vypadku vykarystańnie našych dyviersijnych i śpiecyjalnych sił suprać takich irehularnych sił na terytoryi farmalna niejtralnaj dziaržavy moža być interpretavana jak napad Uzbrojenych Sił Biełarusi na hetuju dziaržava z usimi vynikajučymi nastupstvami.
Sučasnaje prymianieńnie mižnarodnaha prava ŭ vajennaj śfiery šmat u čym zrušyłasia z farmalna łahičnaha ŭ bok interpretacyi, jakaja vyhadnaja macniejšamu boku kanfliktu (asabliva boku, jaki maje vieta ŭ Radzie Biaśpieki AAN). U hetaj suviazi prymianieńnie śpiecyjalnych sił Biełarusi na terytoryi praciŭnika dla paražeńnia irehularnych vojskaŭ i najmitaŭ zapatrabuje nie tolki vajennaj padrychtoŭki, ale i šmat u čym ci navat u asnoŭnym skaardynavanaj i hłyboka pradumanaj infarmacyjnaj i dypłamatyčnaj pracy, pakolki pierakonvać u svajoj pravamiernaści ŭładam pryjdziecca nie biełarusaŭ pa BT, a razroźnienuju mižnarodnuju supolnaść, jakaja, praź źniešniuju palityku biełaruskich uład, nie źjaŭlajecca, skažam tak, dobrazyčlivaj da mierkavańniaŭ i źniešniepalityčnych rašeńniaŭ aficyjnaha Minska.
Što ž tyčycca nacyjanalnaha zakanadaŭstva, to zhodna z zakonam «Ab Uzbrojenych Siłach Respubliki Biełaruś» nakiravańnie vajskoŭcaŭ za miežy Respubliki Biełaruś dla vykanańnia mižnarodnych abaviazacielstvaŭ dziaržavy, udziełu ŭ bajavych dziejańniach i miratvorčych apieracyjach ździajśniajecca ŭ paradku, jaki ŭstanaŭlivajecca zakanadaŭčymi aktami Respubliki Biełaruś i mižnarodnymi damovami Respubliki Biełaruś. Tut asabliva varta adznačyć adroźnieńnie ŭ nakiravańni vajskoŭcaŭ dla ŭdziełu ŭ miratvorčych apieracyjach i bajavych dziejańniach. U adpaviednaści z zakonam «Ab paradku nakiravańnia vajennasłužačych… dla ŭdziełu ŭ dziejnaści pa padtrymańni mižnarodnaha miru i biaśpieki» prajekty rašeńniaŭ ab nakiravańni vajskoŭcaŭ za miežy Respubliki Biełaruś dla ŭdziełu ŭ dziejnaści pa padtrymańni mižnarodnaha miru i biaśpieki ŭnosiacca na razhlad prezidenta Savietam Ministraŭ, pry hetym da ŭniasieńnia na razhlad nazvanyja prajekty musiać piśmova ŭzhadniacca z pastajannymi kamisijami Pałaty pradstaŭnikoŭ i Savieta Respubliki Nacyjanalnaha schodu Respubliki Biełaruś. Na adpraŭleńnie vajskoŭcaŭ dla ŭdziełu ŭ bajavych dziejańniach ŭzhadnieńnie parłamienckich kamisij nie patrabujecca, što dazvalaje jurydyčna aformić rašeńnie dosyć chutka ŭkazam prezidenta. Heta zabiaśpiečvaje apieratyŭnaść u pryniaćci rašeńnia ab nakiravańni śpiecyjalnych sił za miažu, a taksama ŭ bolšaj stupieni zachoŭvaje sakretnaść ich prymianieńnia.
Možna skazać, što vykarystańnie biełaruskich sił śpiecyjalnych apieracyj i inšych dyviersijnych hrup na terytoryi supiernika ŭ ramkach viadzieńnia abarony maje pad saboj pravavyja padstavy. Adnak, efiektyŭnaje prymianieńnie SSA mahčyma tolki va ŭmovach aktyŭnaj infarmacyjnaj i dypłamatyčnaj pracy na źniešniepalityčnaj arenie, pryčym padrychtoŭčuju pracu ŭ hetaj śfiery varta pačynać vieści, jak toj kazaŭ, učora.
