Nietypovaja nastaŭnica: Dazvalaju karystacca markierami. Nie čaplajusia za vodstupy miž zadańniami. Dzieci ŭ šoku
Maryna Chomič pracuje nastaŭnicaj biełaruskaj movy i litaratury, a taksama suśvietnaj mastackaj kultury ŭ adnoj ź minskich škoł. Paralelna z nastaŭnictvam 28-hadovaja ŭradženka Cielachan — heta miastečka miž Ivacevičami i Pinskam, siarod hłuchich lasoŭ i bałot, viadomaje svaimi łyžami — zajmajecca palitykaj. Jana staršynia Maładych chryścijanskich demakrataŭ, padtrymlivaje Volhu Kavalkovu. I jana nie typovaja nastaŭnica.
«NN»: Niadaŭna namieśnica načalnika adździeła vychavaŭčaj i ideałahičnaj pracy kamiteta pa adukacyi Minharvykankama Nadzieja Vialikaja vykazałasia suprać taho, kab vučni farbavali vałasy, i ŭvohule raskrytykavała jarki źniešni vyhlad…
MCH: Dzieci, jakija farbujuć vałasy ŭ sini koler, ad hetaha nie robiacca niejkimi nie takimi. Prosta čałaviek maje ŭłasnaje mierkavańnie pra hety śviet i choča heta prademanstravać.
Ja naohuł suprać biazhłuzdych ramak, a ŭ biełaruskaj sistemie adukacyi ŭsio hruntujecca mienavita na ich. Dzieciam nielha ničoha.
Čytajuć tvory na biełaruskaj litaratury — raźbirajuć ich stroha pa krytycy, jakuju chtości kaliści napisaŭ jašče sto hadoŭ tamu. Ja kažu vučniam: «Zabudźcie pra krytyku, mnie patrebna vaša mierkavańnie!».
Dzieci pryzvyčailisia, što ŭ školnych ustanovach usio padajecca takim čynam, kab jany, jak hubki, usmoktvali ŭ siabie infarmacyju, a što dalej ź joj rabić — nieviadoma. Jany maŭčać, jany zabityja.
Napačatku mnie było składana zrabić tak, kab vučni nie bajalisia razvažać. Jany banalna nie ŭmiejuć analizavać, pradumać atrymanuju infarmacyju. I heta vynik usich ramak:
adstupić dva radki pamiž zadańniami, inakš — pamyłka! Nu, što za duraść?
U minułym hodzie adzinaccacikłaśnica ŭ mianie chadziła z błakitna-zialonymi vałasami, na palcach nasiła pierścionki z čarapami — była hotam. I što? Vučyłasia jana vydatna, śpiavała.
«NN»: Vy robicie dzieciam zaŭvahi za niapravilna aformlenyja sšytki ci zadańni?
MCH: Ni ŭ jakim razie.
Naadvarot: dazvalaju im karystacca markierami, kalarovymi ručkami. Dzieci ŭ šoku.
Pytajucca ŭ mianie: «Maryna Uładzimiraŭna, a što, tak možna?». Ja adkazvaju, što nie viedaju. Ale kali im tak chočacca, kali im tak cikaviej vieści kanśpiekty pa litaratury — kali łaska. Vučni ŭ zachapleńni, i, ujavicie sabie, heta nie 2—3-ja kłasy, heta vośmy — dastatkova darosłyja padletki. Ale navat takija drobiazi vyklikajuć u ich ejfaryju.
Vialikaja biada — małaja kolkaść hadzin na biełaruskuju movu i litaraturu.
Kali ŭ 8-m kłasie biełaruskuju movu vyvučajuć dźvie hadziny na tydzień, litaratura pieršyja paŭhoda ŭ raskładzie 2 razy na tydzień, druhoje paŭhodździe — 1, to ŭ 10—11-ch kłasach biełaruskaj movy zastajecca ŭsiaho hadzina na tydzień. I heta prosta niemahčyma, bo heta nie navučańnie, a paviarchoŭnaje aznajamleńnie. Dzieci za tydzień zabyvajucca navat toje, što my abmiarkoŭvali na minułym zaniatku.
Na ŭrokach, pierapynkach, na vulicy razmaŭlajem pa-biełarusku. Dzieci pryzvyčailisia, pačali havaryć: raniej ža jany na ŭsich zaniatkach pa biełaruskaj movie i litaratury adkazvali vyklučna pa-rusku.
Kaniečnie, moŭny barjer nikudy za hod nie źnik, usio dajecca składana. Kali jany nie mohuć padabrać biełaruskaje słova, kavierkajuć ruskija, ja tłumaču, što heta narmalna. My ŭ škole, kab vučycca razmaŭlać pa-biełarusku.
«NN»: Kurs SMK, jaki vy taksama vykładajecie, źnik sa školnaj prahramy ŭ 2008 hodzie. U 2015-m pradmiet viarnuŭsia ŭ raskład krychu ŭ źmienienym vyhladzie pad nazvaj «Ajčynnaja i suśvietnaja mastackaja kultura». Adno z adroźnieńniaŭ — toje, što za novy pradmiet nie vystaŭlajucca adznaki. Ja zhadvaju svoj kłas, i my navat pry najaŭnaści adznak nie asabliva nadavali ŭvahu hetamu pradmietu. Jak da jaho ciapier staviacca dzieci?
MCH: Dzieci adrazu pytajucca: «A vy nam za heta budziecie stavić adznaki?». I, raz kantrolu niama, matyvacyi ŭ ich adrazu mienš. Heta taksama prajava «savietčyny»: treba rabić «dla kahości», atrymać adznaku «dla mamy». Kab zacikavić dziaciej, patrebnyja dadatkovyja namahańni. U nas na zaniatkach deviz: «Ja mastak i ja tak baču!». I ja zaŭždy davodžu, što ŭ mastactvie niama pravilnych i niapravilnych adkazaŭ. Ja suprać tearetyčnych lekcyj i aktyŭna vykarystoŭvaju interaktyŭnyja formy: naprykład, my vyvučajem mastactva pieršabytnaści i adrazu ž ź piacikłaśnikami pišam svajo pasłańnie naščadkam.
«NN»: Ci adčuvajecie vy ŭžo niešta nakštałt «razryvu pakaleńniaŭ» pamiž saboj i vučniami?
MCH: Dy nie: my spakojna možam abmiarkavać hurt «Mumij trol» ci manikiur. Ja suprać panibractva, ale i nie za žorstkuju subardynacyju.
Adzinaje, što mianie zasmučaje — heta abyjakavaść niekatorych dziaciej. Kamunikujučy z maim minułym 11-m kłasam, ja nie razumieła, jak možna być takimi abyjakavymi: im usio roŭna, jakija ŭ ich buduć adznaki, pa barabanie, kudy pastupać. Ja ŭžo maŭču pra nacyjanalnyja kaštoŭnaści i budučyniu krainy: jany žyvuć u svaim śviecie, hladziać, kab tolki im paśpieć niedzie praskočyć, uładkavacca na dobruju pracu.
Heta mianie pryvodziła ŭ rospač. Dumałasia: pryjdziecca baranić krainu, dyk nie budzie kamu. Ale, vidać, tady sabralisia takija dzieci prosta. Siońniašnija kłasy ŭ mianie kudy bolš čułyja, bačna, što ŭ ich jość svaje kaštoŭnaści.
«NN»: U vyšyvankach nichto ŭ škołu nie chodzić, što siońnia modna?
MCH: Ja chadžu (paśmichajecca). A dziaciej nie zaŭvažała ni ŭ vyšyvankach, ni z nalepkami Pahoni, naprykład. Ale śviatočny kancert u honar stahodździa BNR niekatoryja vučni naviedvali, potym kazali mnie, što byli, ale mianie tam nie sustreli.
Samo saboj, ja nie naviazvaju svaje palityčnyja pohlady dzieciam. Mnie važna, kab u ich farmiravalisia asabistyja mierkavańni na tyja ci inšyja źjavy. Škoła — heta ž nie prapahandysckaja trybuna. Ale kali my prachodzim niejkich asob z apazicyi, to ja mahu padrabiazna spynicca na faktach ź ich bijahrafii. Tak, uvieś 11 kłas u nas było vyvučeńnie sučaśnikaŭ litaratury: Vasil Bykaŭ, Nił Hilevič, jakija byli apazicyjnaha składu. Kali my znajomilisia ź ich bijahrafijami, było važna zhadać, kali niechta byŭ davieranaj asobaj Zianona Paźniaka, naprykład. Heta fakt bijahrafii. Dzieci darečy nie razumieli: «A čamu ŭsie hetyja piśmieńniki z apazicyjaj źviazanyja?». Ja zvyčajna prapanoŭvaju im samim padumać, čamu lepšyja syny Biełarusi byli ŭ hetym łahiery.
«NN»: Vy pabyli kłasnaj kiraŭnicaj mienš za čverć, nie skłałasia?
MCH: Kłasnaj kiraŭnicaj ja stała vypadkova, kali jašče pracavała ŭ inšaj škole: napačatku navučalnaha hoda mianie paprasili zamianić kłasnuju kiraŭnicu 8-ha kłasa. Taja syšła, a zamienu joj chutka znajści nie paśpieli. Ja pahadziłasia dapamahčy, pakul kadravaje pytańnie nie vyrašycca.
Amal čverć adpracavała kłasnaj kiraŭnicaj, bolš i nie chočacca. Pa-pieršaje, u mianie niama mety budavać karjeru ŭ nastaŭnickaj śfiery. Mnie prosta padabajecca praces vykładańnia. Pa-druhoje, pierad tym, jak pajści pracavać u škołu, ja ŭśviedamlała, što nie chacieła b być nastaŭnicaj, jakuju vykarystoŭvajuć u jakaści administracyjnaha resursu. Naviedvać parady, chakiei, saluty ja nie budu pryncypova, a kali nie, to ja pieršapačatkova nie ŭniviersalny sałdat. U hetym hodzie ŭ mianie amal staŭka — praca try razy na tydzień: advieści zaniatki i syści. A kali b było kłasnaje kiraŭnictva, to, akramia biaskoncaj pisaniny, byli b naviedvańni 3 lipienia i ŭsich inšych dziaržaŭnych śviataŭ. Kłasnyja kiraŭniki mienš volnyja ŭ hetaj sistemie.
«NN»: A čamu vy źmianili miesca pracy?
MCH: U škołach usio zaležyć ad administracyi, naturalna. Na svajo pieršaje miesca pracy ŭ 178-ju škołu ja pryjšła biez praktyki, adrazu paśla instytuta. Na mianie panaviešvali ledź nie 1,5 staŭki, kłasnaje kiraŭnictva ŭ davažku.
Ale hałoŭnyja nieparazumieńni pačalisia praz maju palityčnuju dziejnaść. Jašče padčas uładkavańnia na pracu, mnie skazali: «Maryna Uładzimiraŭna, heta inšaja sistema, tut nielha być niazhodnaj».
I ja tady ŭžo razumieła, što tak my nie spracujemsia, ale pasprabavać vyrašyła. Na mianie raŭli, bo nie viedali, što jašče rabić. Kazali, što mohuć zvolnić pa artykule. Kali administracyjaj raźmiarkoŭvalisia premii, da mianie dachodziła niešta zredku. Pratrymałasia ja tam adzin navučalny hod, karaciej.
U 63-j škole ŭ mianie takich prablem niama. Svajo mierkavańnie ci staŭleńnie da dziejsnaj ułady ja nikoli nie chavała: mahu publična paaburacca niejkimi niezrazumiełymi novaŭviadzieńniami. Ja nie maju ŭjaŭleńnia, što dumajuć kalehi pra maju dziejnaść u MCHD, my heta nikoli nie abmiarkoŭvali. Dumaju, što ź minułaj škołaj tak skłałasia i tamu, što ja aktyŭna vykazvałasia suprać praviadzieńnia ŭ Biełarusi Čempijanatu śvietu pa chakiei praz najaŭnaść u nas palitviaźniaŭ. Mianie rasšukvała milicyja — skłali nie adzin administracyjny pratakoł za roznyja akcyi. Nu, i sami pa sabie represii suprać aktyvistaŭ u 2013-2014 hh., na moj pohlad, byli bolš surjoznyja.
«NN»: Jość jašče niejkija rečy, jakija razdražniajuć vas u siońniašniaj školnaj adukacyi?
MCH: Prahrama, jakaja pastajanna źmianiajecca. Časam zdajecca, što tyja, chto heta robić, zajmajucca hetym vyklučna dla imitacyi dziejnaści i reformaŭ.
Časam z prahramy vykidajuć niejmaviernych aŭtaraŭ i ich tvory: tak stałasia, naprykład, z «Zapiskami Samsona Samasuja» Andreja Mryja — najvybitniejšy tvor.
«NN»:Kolki vy zarablajecie ŭ škole?
MCH: Strašna skazać. Mianie maci pastajanna točyć: ty stolki nie zarablaješ, kolki tam siadziš na urokach i rychtuješsia da ich. Zrazumieła, u mianie niama katehoryi, ale amal za staŭku (biez adnoj hadziny) ja atrymała za minuły miesiac 403 rubli. Za zdymnuju kvateru biez kamunałki štomiesiac addaju 160 dalaraŭ. Kali b nie pierakłady, repietytarstva, nie viedaju, jak vyžyvała b.
«NN»: Pierachodziačy da palityki… Vy zhadvali, što cikaŭnaść da palityki pačałasia ŭ vas paśla Płoščy-2010…
MCH: Ja zaŭsiody ŭ niejkim sensie była suprać sistemy, sama vybirała, što apranuć u dziciačy sadok. Dovady maci ŭ takich situacyjach nie pracavali: ja ŭsio vyrašała sama. U škole była lidarkaj i ŭvieś čas navučańnia maryła stać nastaŭnicaj: usie dziciačyja hulni byli pabudavanyja vakoł hetaj temy. U mnie buntarstva sumiaščałasia z surjoznaściu. Ja viedała, čaho ja chaču.
Mary Maryny pra budučuju prafiesiju spraŭdzilisia.
«NN»: Letam vy vykłali ŭ fejsbuku fotazdymak z kamunistam Siarhiejem Kalakinym z partyi «Spraviadlivy śviet», čym niečakana vyklikali buru abureńnia. Dyk što ž u vas ź im? Davajcie zakryjem pytańnie.
MCH: U toj dzień my śviatkavali dzień narodzinaŭ brytanskaj karalevy. Ź Siarhiejem my znajomyja daŭno, u nas tavaryskija adnosiny. Jon prapanavaŭ sfatahrafavacca, ja pahadziłasia. Ja absalutna ščyra kažu: kamunizm — heta zło, jamu ŭ tvar taksama mahu heta skazać. Ale što z taho? Jon pierš za ŭsio — čałaviek.
«NN»: Siońniašni ministr adukacyi — taksama zło?
MCH: Absalutna. Va ŭładzie ja b takich ludziej nie chacieła bačyć ni ŭ jakim razie. Ale treba padzialać palityčnyja pohlady i ahulnačałaviečyja rysy. U maich siabroŭ z fejsbuku heta nie atrymałasia. Paśla taho, jak vykłała toj fotazdymak, zranku ŭbačyła ŭ kamientach dziki treš, pra heta navat u «Narodnajaj voli» artykuł napisali.
Ludzi na pustym miescy abvinavacili mianie ŭ ciesnych adnosinach z kamunistam, pastavili kryž na majoj palityčnaj karjery. Paśla hetaha vypadku ja ŭpeŭniłasia ŭ tym, što biełarusy — vielmi złyja.
Ja heta adznačaju pry ŭsioj majoj lubovi da našych ludziej i patryjatyźmie. Nie viedaju, čamu tak. Vidać, pa pryčynie ahulnaj unutranaj niezadavolenaści, praz pastajanny niedachop hrošaj.
Abmierkavać niešta dobraje, tym bolš pasiejać — nam składana, a voś abmiarkoŭvać «brud», jak zdaryłasia z Volhaj Kavalkovaj, jakaja vyłučyła svaju kandydaturu dla patencyjnaha ŭdziełu ŭ prezidenckaj kampanii-2020 na Nacradzie, zaŭsiody hatovyja.
«NN»: Raz vy zakranuli temu abrańnia kandydata ad BCHD na prajmieryz u miežach pravacentrysckaj kaalicyi, jak siabra Nacyjanalnaj rady vy za kaho tut?
MCH: Ja b chacieła bačyć Kavalkovu kandydatkaj ad svajoj partyi. Patłumaču, čamu. Pa-pieršaje. Ja liču, što staraja apazicyja, usie hetyja dziadzi z 90-ch, siabie adžyli. Ja heta mahu spakojna kazać u tvar Sieviaryncu, Rymašeŭskamu abo Labiedźku.
U biełaruskaj apazicyi siońnia zaniapad. Nie toje što miascovyja vybary nikomu niecikavyja, ale i prezidenckija. Adny i tyja ž tvary nadakučyli navat mnie. Chacia b dla raznastajnaści ja za alternatyvu i pryhažość.
Mianie Pavieł Sieviaryniec časam moža abvinavačvać u libieraliźmie, navat u fieminiźmie. Nu, a što rabić, kali sapraŭdy ŭ nas patryjarchalnaje hramadstva, i asabista mnie ŭsio heta ŭžo nadakučyła.
«NN»: Ale za Sieviarynca ŭsio roŭna bolšaść…
MCH: Pakul heta nie kančatkovy vynik. Nacyjanalnaja rada pryniała rašeńnie vyłučyć kandydata na prajmieryz pravacentrysckaj kaalicyi ad partyi. Svaju kandydaturu prapanavali dva čałavieki, bolšaść padtrymali Sieviarynca.
Nacyjanalnaja rada rychtavałasia ŭ niejkaj śpiešcy, litaralna za tydzień. Naturalna, što mnohija nie zdoleli na jaje trapić, a inšyja ŭdzielniki tolki pryjšoŭšy na schod daviedalisia, što budzie abmiarkoŭvacca pytańnie pra kandydata.
Usio možna vypravić, jašče buduć abjezdy pa rehijonach, kab uklučyć u hety praces jak maha bolšuju kolkaść ludziej z partyi. Volha i Pavieł razam buduć pravodzić sustrečy z adnapartyjcami i potym, na jašče adnoj Radzie, užo kančatkova budzie zaćvierdžanaja naša kandydatura.
«NN»: Čym vy kankretna ciapier zajmajeciesia ŭ miežach partyi?
MCH: Jak uzialisia za temu adukacyi, tak i praciahvajem: pačali z Bałonskaha pracesu, ciapier supracoŭničajem pa temie z deputatkami Alenaj Anisim i Hannaj Kanapackaj. Zapłanavany kruhły stoł: musim prezientavać svaje źmieny ŭ Kodeks pa adukacyi.
«NN»: Niejak u intervju vy kazali, što na małoj radzimie ŭ Cielachanach adzin čałaviek vas abazvaŭ «banderaŭkaj». Ci źmianiłasia niešta va ŭsprymańni vas ludźmi?
Maryna Chomič: Ciapier užo emocyi vakoł Ukrainy ścichli, «banderaŭcaŭ» abmiarkoŭvajuć mienš, a da majoj aktyŭnaści ŭsie taksama zvykli. Dy ja i redka naviedvaju svajo miastečka.
Apošnim razam była tam u červieni. Ludzi padychodziać i pytajucca: «Nu, kali tam, Maryna, usio laśnie? Kali vy ŭžo prybieracie Łukašenku?».
«NN»: Adzin z punktaŭ prahramy Maładych chryścijanskich demakrataŭ — tradycyjnyja siamiejnyja kaštoŭnaści. Alaksandr Łukašenka taksama vykazaŭsia na dniach u padtrymku «słavianskich tradycyj i kaštoŭnaściaŭ». Nakolki jaho pazicyja blizkaja linii vašaj partyi?
MCH: My, chryścijanskija demakraty, za tradycyjnuju siamju, dzie maci — maci, a tata — heta tata. I za siamju jak asnovu hramadstva.
Što tyčycca bićcia, ja zaŭsiody była suprać hetaha jak piedahoh. Mianie baćki nie bili nikoli. Ź dziciom treba ŭmieć damovicca.
Da hvałtu ŭ siamji, na moj pohlad, treba padychodzić vielmi indyvidualna. Kaniečnie, pavinien być kantrol z punktu zakanadaŭstva za siemjami, dzie jość ryzyka dla žyćcia kahości ź jaje členaŭ. Ale asabista ja nie daviaraju hetaj dziaržavie absalutna ni ŭ čym. I ja nie razumieju, jakija pavinny być zakanadaŭčyja miechanizmy kantrolu, kab jany pracavali. U nas usio roŭna adstaje vykanaŭčaja častka.
Ja skažu jašče, što navat u apazicyi my nie viedajem, što takoje demakratyja, majem pra heta tolki niejkija ahulnyja ŭjaŭleńni. A jak žyć z demakratyjaj, jak ź joj pracavać — nie viedajem. Składvajecca ŭražańnie, što rabstva my ŭsmoktvajem u siabie z małakom maci. Usie apazicyjnyja partyi ŭ nas dosyć dyktatarskija: mierkavańnie, jakoje adroźnivajecca ad taho, što dumajuć lidary, adrazu ŭsprymajecca ŭ štyki. Tak i adbyłosia z Kavalkovaj, jakaja vykazała mierkavańnie, alternatyŭnaje Sieviaryncu. Što ŭ hetym strašnaha? Ničoha. Heta prosta inšaje mierkavańnie, jakich pavinna być šmat. Ludzi ž adrazu ŭsprymajuć heta jak niejki raskoł partyi — i heta strašna. Kali vy tak sapraŭdy ličycie, to na ŭzroŭni mazhavych pracesaŭ vy za dyktaturu.
U našym hramadstvie pavinna adbycca ŭnutranaje pieraradžeńnie, razumieńnie, što demakratyja — heta šmat mierkavańniaŭ. I što heta kłasna, kali šmat kandydatur.
