Samy darahi, trahičny, mistyčny. I inšyja niezvyčajnyja pomniki na Kalvaryjskich mohiłkach FOTY
Kalvaryjskija mohiłki — samaje staroje miesca pachavańnia ŭ Minsku. Adny daśledčyki ličać, što śviataroŭ i inšych važnych asob chavać tut pačali ŭ 1745 hodzie, a ŭ 1796-m stali chavać i prostych haradžan. Inšyja znaŭcy śćviardžajuć, što pachavańni tut adbyvalisia jašče ŭ 16-m stahodździ.
Na Kalvaryjskich mohiłkach pachavanyja Nił Hilevič, Ivan Navumienka, Janka Łučyna, Jan Damiel, Jan-Balasłaŭ Łuckievič (baćka zasnavalnikaŭ «Našaj Nivy»). Tut mieściacca brackija mahiły časoŭ Pieršaj i Druhoj suśvietnych vojnaŭ, tut znašli spačyn i sałdaty napaleonaŭskaj armii.
Ad 2004 hoda Kalvaryjskija mohiłki vyvučaje krajaznaŭca Pavieł Dziusiekaŭ. Pavieł kaža, što choć i prajšło ŭžo 15 hod, ale jon usio adno kožny raz adkryvaje dla siabie štości novaje.
«Tut bolš za 30 tysiač pachavańniaŭ. Ich nie toje, što daśledavać, ich abyści ŭsie niemahčyma! Naleta ja płanuju zładzić na mohiłkach tałaku, padobnuju toj, jakaja ładziłasia na Vajskovych mohiłkach. Pa-dobramu, tut usie pomniki treba davieści da ładu: vyrvaŭ, pačyściŭ, pastaviŭ. Tych, što asabliva patrabujuć dohladu, nabiarecca z 15 tysiač. Ujavicie, kolki heta pracy», — tłumačyć Pavieł.
My idziom z Paŭłam uzdoŭž hałoŭnaj alei. Jon źviartaje ŭvahu amal na ŭsie pomniki:
«Voś u vyhladzie dreva z absiečanymi halinami — heta Razalii Kastelan, voś tut pachavany Jan-Balasłaŭ Łuckievič, baćka Antona i Ivana Łuckievičaŭ. Naohuł, na centralnaj alei prostych ludziej nie chavali. Hladzicie, pomnik Uładzisłavu Dziarnieviču pastaŭleny ŭ 1911 hodzie, a vyhladaje tak, nibyta pastaŭleny ŭčora. Nivodnaj drapiny! A miž tym, pomnik pieražyŭ dźvie vajny. Cikava, što na padnožžy zachavałasia imia majstra: «I. Michiedka». Voś takuju rekłamu pakinuŭ majstar. A što? Jakasnaja praca, pomnik i ŭ 2018 vyhladaje hodna».
Samy stary pomnik na centralnaj alei pastaŭleny ŭ 1862 hodzie, zrobleny jon u vyhladzie arkuša papiery.
Pomnik-epocha
Jość sprava na centralnaj alei pomnik, jaki Pavieł Dziusiekaŭ nazyvaje pomnikam-epochaj.
«Dla mianie heta samy trahičny pomnik. Tut pachavanaja Maryja Vitkoŭskaja ź Jančeŭskich. Pa-pieršaje, cikava, što ŭ pačatku stahodździa na pomniku pisali dziavočaje proźvišča žančyny, jakaja pachavanaja. Ciapier takoha niama».
Na pomniku niama ŭkryžavańnia, niama i fotazdymka toj Maryi ź Jančeŭskich, jakaja pražyła ŭsiaho 40 hod.
«Heta strašnaja biada, što z pomnikaŭ niechta metanakiravana vydziraŭ fotazdymki. Niama partreta. I my ciapier naŭrad ci kali daviedajemsia, jak vyhladaŭ čałaviek, što tut pachavany».
Maryja Vitkoŭskaja pamierła 7 sakavika 1914 hoda. Akurat pierad pačatkam Pieršaj suśvietnaj.
«Hladzicie, na pomniku napisana: «Pamiać muža». Značyć, pomnik staviŭ muž, a miesca pobač pustoje. Jaho tut užo nie chavali. Pačałasia vajna, chto viedaje, kudy jaho zanios los. Tak i lažyć Maryja Vitkoŭskaja ź Jančeŭskich tut, užo 104 hady čakaje muža».
Samy stary pomnik i pomnik minskamu doktaru
Pobač z kaściołam uzvyšajecca manumient z čyrvonaha kamieniu, jaki byŭ tut pastaŭleny, ujavicie sabie, u 1808 hodzie. Hety pomnik na mahile siaścior Juzefy i Teafilii Amulskich.
200 hod tamu tut chavali blizkich, tut raźvitvalisia, tut płakali, tut rabili pomniki, kab jany i praz stahodździ nahadvali pra tych, chto tut pachavany.
Naprykład, pomnik Zyhmuntu Śviancickamu.
«Naŭrad ci šmat chto ŭspomnić, što žyŭ u Minsku znakamity lekar, haspadar dachodnaha doma. A dom toj staić i siońnia: vulica Karła Marksa, 30, dzie znachodzicca muziej Pietrusia Broŭki».
Zyhmund Śviancicki pabudavaŭ hety dom. Da pierajezdu ŭ Minsk doŭhi čas žyŭ u Hrodnie. Musiŭ navat ažanicca z Elizaj Ažeškaj, ale niešta ŭ ich nie załadziłasia, pasvarylisia, i Zyhmund viarnuŭsia ŭ Minsk.
«Pahladzicie na proźvišča na pomniku, što staić pobač sa Śviancickim: Maryja ź Mickievičaŭ Śviancickaja. Tak, heta rodnaja plamieńnica Adama Mickieviča. Jana žyła ŭ Minsku i była zamužam za doktaram Śviancickim».
Adzin pomnik na dźviuch žančyn, jakija nikoli nie byli znajomyja
Šmat pachavańniaŭ na Kalvaryjskich mohiłkach adnosiacca da časoŭ Druhoj suśvietnaj vajny. Jak praviła, heta ścipłyja kryžy z prostymi nadpisami: «Pamior u 1943-m hodzie», «Zabitaja ŭ 1942-m». Šmat pomnikaŭ maleńkim dzietkam, jakija pražyli hodzik, dva.
Siarod hetych kryžoŭ jość pomnik, na jakim ad ruki nadrapana, što tut pachavanaja Antanina Ivanaŭna Pietrusievič, jakaja pamierła ŭ 1944 hodzie.
«A ciapier zirnicie na advarotny bok pomnika. Na im nadpis na iŭrycie. Hety pomnik, vidać, vajnoj pieraciahnuli z mohiłak, što mieścilisia la teatra muzyčnaj kamiedyi. Tut napisana:
«Hety kamień, jaki my pastavili nadmahilnaj stełaj, budzie pomnikam darahoj dušy biazhrešnaj, čystaj i pramoj, jakaja pachavana pad im. Heta steła nad mahiłaj Rachiel Lei, dački Chaima Załmana, žonki Elieziera Šłośbierha, (jakaja) pamierła ŭ roskvicie sił (litaralna «u kryvi dzion jaje» — vyraz aznačaje zaŭčasnuju śmierć) 22 čysła miesiaca švat [5]677 hoda (14.02.1917 h. pa Hryharyjanskim kalendary). Chaj budzie duša jaje zaviazana ŭ vuźle žyćcia viečnaha».
Voś tak dźvie absalutna čužyja žančyny ŭžo amal stahodździe dzielać adzin pomnik na dvaich.
Sklep, pobač ź jakim da siońnia błukaje pryvid
Za niekalki stahodździaŭ Kalvaryjskija mohiłki abraśli šmatlikimi lehiendami. Samaja znakamitaja ź jakich — pra Biełuju Pannu.
Pavieł viadzie da sklepa, dzie bolš za stahodździe tamu zdaryłasia trahiedyja, i raskazvaje:
«Poźniaj vosieńniu pamierła maładaja dziaŭčyna. Jaje vyrašyli pachavać na Kalvaryjskich mohiłkach. Pakłali ŭ trunu, adpieli, zamuravali ŭ sklepie. Ale akazałasia, što panienka nie pamierła, a zasnuła letarhičnym snom. Pračnuŭšysia, dziaŭčyna tak i nie zmahła vybracca z hetaj śmiarotnaj pastki. Z tych časoŭ jaje pryvid u poźnija listapadaŭskija nočy błukaje pa mohiłkach. Kažuć, što ŭ 1980-ja sklep adkryli i znajšli tam škilet žančyny, jakaja siadzieła ŭ kucie i ściskała ŭ rukach svaje vałasy. Adnyja kažuć, što paśla taho pryvid źnik, inšyja ž upeŭniena śćviardžajuć, što da siońnia bačać biełuju postać, jakaja błukaje miž mahił».
Nie viedaju, ci toje praŭda, ale čamuści, kali znachodzišsia pobač z hetym miescam, adčuvaješ siabie vielmi niaŭtulna.
«Ź dziacinstva ŭ viečnaść»
Taki nadpis možna pabačyć, badaj, na samym pryhožym pomniku Kalvaryjskich mohiłak.
Pomnik 15-hadovaj Mašy Ińkovaj, dačce skulptara Michaiła Ińkova, jakaja zahinuła na Niamizie ŭ 1999 hodzie. Na im Maša ŭ vobrazie niaviesty. Pomnik kranaje svajoj vieličču i adnačasova trahičnaściu. Na im — ščyryja słovy niesuciešnych, zabitych horam baćkoŭ.
Pobač z Mašaj pachavanyja i tyja, chto, jak i jana, nie zmahli vybracca z natoŭpu ŭ padziemnym pierachodzie: Naścia Saŭko, Andrej Kułak, Śviatłana Łoban, Ludmiła Škrudze, Hienadź Rabakoń.
I adziny manumient dla tych, chto, jak i Maša, pajšoŭ ź dziacinstva ŭ viečnaść.
Na mohiłkach u dzień, kali my sustrakalisia z Paŭłam Dziusiekavym, było šumna. Rabočyja śpiłoŭvali staryja drevy. Da pamierłych prychodzili svajaki.
«Kalvaryja moža być vielmi hodnym turystyčnym abjektam, — kaža Pavieł. — Hałoŭnaje, kab byli ludzi, jakim nie ŭsio adno, kab byli hatovyja da taho, što za mohiłkami patrebny dohlad, kab i jašče praz 200 hadoŭ možna było pračytać na pomniku, chto tut znajšoŭ viečny spačyn».
Kali my z Paŭłam sychodzili z mohiłak, mnie na vočy trapiłasia postać babuli, jakaja ŭ chatnich tapačkach siadzić na kreśle.
Pobač ź joj — kašpo z kvietkami. Heta pomnik minčancy Jadvizie Vinahoravaj.
Jon u cełym šerahu adzin taki, siarod užo zarosłych mahił i pahnutych kryžoŭ. Zdajecca, nibyta hetaja babula sočyć za tym, ci ŭ paradku Kalvaryja.
