Biełarusy na fonie dyvanoŭ: prajekt VEHA sabraŭ unikalnuju kalekcyju starych FOTA
«Najlepšy bok» — tak budzie nazyvacca albom paślavajennych siamiejnych fatahrafij biełarusaŭ. Kniha stanie vynikam hoda pracy prajekta VEHA. Jaho kiraŭnica Lesia Pčołka pakazała nam sabranyja imi pa ŭsioj krainie «kartački». Časam heta sapraŭdnyja šedeŭry.
«NN»: Trochi pieradhistoryi dla tych, chto nie ŭ kursie vašaj dziejnaści. Raskažycie, z čaho pačałasia cikaŭnaść da vyvučeńnia archiŭnych fotazdymkaŭ? Jak byŭ arhanizavany prajekt VEHA?
— Ja daŭno pracuju z fatahrafijaj jak mastačka, dla mianie heta nie tolki važny instrumient dla zachavańnia infarmacyi, ale i sposab dyjałohu. Akramia hetaha, u mianie jość vialiki dośvied pracy z sacyjalnymi prajektami. Heta dazvoliła mnie zrazumieć prablemy, jakija siońnia jość u Biełarusi, i čaho nie chapaje našaj supolnaści.
Lesia Pčołka.
Prajekt VEHA— heta simbijoz kulturnaha i sacyjalnaha. Važna pamiatać historyju XX stahodździa, a najlepšy sposab raskazać čałavieku pra palityčnaje i kulturnaje minułaje, na moj pohlad, jakraz praz asabistuju historyju jaho siamji. Tamu asnoŭnaja zadača prajekta — zachavańnie siamiejnych archivaŭ, aktualizacyja hetaj niedaacenienaj temy ŭ hramadstvie.
Siońnia my ŭsio mienš cikavimsia tym, što adbyvałasia z našymi babulami i dziadulami ŭ ich maładości i ich historyi, jakija raniej byli vielmi kaštoŭnymi i pieradavalisia z pakaleńnie ŭ pakaleńnie, pastupova źnikajuć. Siamiejnyja albomy zakidvajuć na antresoli i advoziać na dačy, dzie jany pakryvajucca ćvillu i psujucca. Fatahrafii z archivaŭ mohuć stać pieradumovaj dla farmiravańnia kultury siamiejnych znosin.
Adzin z archiŭnych zdymkaŭ kalekcyi. 1952—1953 hh., v. Kaniuchi, Pinski r-n., Bresckaja vobł. Muž Valanciny Marvianiuk ź siabrami.
«NN»:Jak adbyvajecca praces zboru fotakalekcyj? Nakolki achvotna biełarusy addajuć vam svaje siamiejnyja fatahrafii?
— U pieršy hod pracy VEHA my nie adčuli admysłovaha ažyjatažu, ź jakim biełarusy b adpraŭlali nam svaje fatahrafii. Tamu pačali prasić siabroŭ i znajomych padzialicca zdymkami svajoj siamji, rabili zapyty ŭ histaryčnyja i etnahrafičnyja muziei. Adhuknulisia Biełaruski archiŭ vusnaj historyi i Hłybocki historyka-etnahrafičny muziej. Pracujučy nad novaj kalekcyjaj «Viasielny vianok», my aktyŭna zaklikali ludziej dasyłać nam svaje zdymki praź ŚMI i sacyjalnyja sietki. I situacyja kardynalna źmianiłasia: za hod my sabrali kala 170 fota z 54 unikalnych siamiejnych archivaŭ, jakija stanuć asnovaj dla ekspazicyi novaj vystavy ŭ ramkach fiestyvalu «Miesiac fatahrafii ŭ Minsku». Tak my zrazumieli, što hetaja tema sapraŭdy cikavaja biełarusam i jaje treba raźvivać.
Kožny hod my budziem vybirać niejkuju ahulnuju temu, jakaja abjadnaje prostyja siamiejnyja archivy z usich rehijonaŭ Biełarusi.
U nastupnym hodzie, naprykład, budziem źbirać zdymki ludziej z muzyčnymi instrumientami. Asablivuju ŭvahu my nadajom fotazdymkam siaredziny XX stahodździa, bo mienavita hety pieryjad źjaŭlajecca najmienš zadakumientavanym: mnohija archivy byli zhublenyja praz vajnu i ŭ pieryjad represij.
Da pracesu stvareńnia kalekcyj my pryciahvali ekśpiertak: etnohrafku i daśledčycu vizualnaj kultury. Tak kniha «Najlepšy bok» nabyvaje navukovuju kaštoŭnaść.
1945—1950 hh., Hłybokaje, Viciebskaja vobł. Halina Kijanok. Archiŭ Hłybockaha historyka-etnahrafičnaha muzieja.
«NN»:Jak časta biełarusy źviartajucca da vas pa składańnie radavodaŭ? Ź jakimi samymi surjoznymi ciažkaściami vy sutykalisia ŭ hetaj pracy?
— My nie zajmajemsia hienieałohijaj i składańniem radavodaŭ, a chutčej stvarajem padmurak dla ich vyvučeńnia. Bol, ź jakim my sutykajemsia, heta niaviedańnie mnohimi ludźmi elemientarnych rečaŭ ź minułaha svajoj siamji: naprykład, dziavockaje proźvišča ich babuli.
«NN»:Mnohija, chto razhladaŭ zdymki prajekta «Najlepšy bok», adznačali, što biełarusy na ich vielmi stylovyja i akuratnyja, jak vy dumajecie, čamu ciapier u vioskach nie tak?
— Sprava navat nie ŭ biełarusach, a ŭ prablemie sučasnaha abiasceńvańnia momantu fatahrafavańnia. Raniej da hetaha stavilisia bolš surjozna. Mała chto moh ujavić, što pierad abjektyvam možna stać kasmatym i nieachajnym. Zdymka była asablivym rytuałam. Čaściej za ŭsio, u ludziej taho pieryjadu byli tolki adzin-dva zdymki za ŭsio žyćcio. U hetym i jość pryncypovaje adroźnieńnie archiŭnych kalekcyj ad sučasnych fotazdymkaŭ: siońnia ludzi kožny dzień znachodziacca ŭ atačeńni sotniaŭ malunkaŭ, tamu bolš nie nadajuć značeńnie ich kaštoŭnaści.
Chutčej za ŭsio, našy prodki za ŭsio žyćcio prahladali stolki fatahrafij, kolki my bačym za dzień u instahramie.
«NN»:Sami vy adznačajecie, što biełarusy lubili fatahrafavacca na fonie raściahnutych dyvanoŭ, adkul heta tradycyja i jak doŭha jana mieła miesca?
— Pierš za ŭsio, heta aluzija na studyjnuju zdymku, jakaja była dastupnaja tolki žycharam haradoŭ. Dla viaskovych žycharoŭ dyvany byli adnoj z samych pryhožych rečaŭ domie. Tkanyja dyvany byli asablivym pradmietam u biełaruskaj chacie: svojeasablivym pasłańniem žančyny, jakaja jaho tkała, adbitkam jaje ideałaŭ.
1955 h., Hłybokaje, Viciebskaja vobł. Siamja Fiodara Kučynskaha. Archiŭ Hłybockaha historyka-etnahrafičnaha muzieja.
Nu, i viadoma nie varta dumać, što fatahrafavacca na fonie dyvanoŭ — niejkaje biełaruskaje nou-chau. Tradycyi takoj zdymki jość amal u kožnaha naroda. Asablivym źjaŭlajecca tolki dyvan jak asobny elemient kultury.
«NN» Nad jakim prajektam vy pracujecie jašče?
— Ciapier naša hałoŭnaja meta — heta vydańnie knihi. Jak pryhožy finał cełaha hoda pracy nad kalekcyjaj. My sapraŭdy prajšli vialiki šlach. Jon pačaŭsia z arhanizacyi vystavy archiŭnych fotazdymkaŭ u vieraśni 2017-ha. Paźniej my praciahvali zbor tematyčnych zdymkaŭ, supracoŭničali z kalekcyjanierami i navat arhanizavali tematyčnuju fotazdymku. Viasnoj 2018 hoda prajekt #najlepšybok atrymaŭ premiju Biuro miesiaca fatahrafii ŭ naminacyi «Vystava/prajekt hoda». Zaraz u kalekcyi ŭžo bolš za 160 zdymkaŭ. Tamu my i chočam aformić ich asobnym vydańniem. Bo ličbavy farmat iluzorny. Kniha ž jak materyjalny abjekt bolš značnaja i moža pieradavacca pakaleńniami.
Hanna Bundzieleva i Lesia Pčołka.
Kali kraŭdfandynh-kampanija skončycca paśpiachova i ludzi nas padtrymajuć, my praciahniem pravodzić etnahrafičnyja, histaryčnyja i vizualnyja daśledavańni fotazdymkaŭ, źbirać tematyčnyja kalekcyi i vydavać ich.
