«Rasija nie źbirajecca brać Sievastopal, Pucin — sapraŭdny demakrat» — hałoŭnaje z sakretnych stenahram hutarak Klintana i Jelcyna
Biblijateka Biła Klintana apublikavała rassakrečanyja materyjały pra rasijska-amierykanskija adnosiny ŭ 1990-ja hady, u tym liku tyja, jakija źmiaščajuć stenahramy pieramoŭ amierykanskaha lidara z prezidentam Rasii Barysam Jelcynym.
Apublikavanyja Biblijatekaj Biła Klintana dakumienty ŭtrymlivajuć stenahramy pieramoŭ, a taksama telefonnych razmoŭ prezidentaŭ u pieryjad z 21 krasavika 1996 pa 31 śniežnia 1999 hoda. Usiaho rassakrečana 591 staronka.
15 vieraśnia 1996 hoda. Telefonnaja razmova.
Klintan patelefanavaŭ Jelcynu, kab padbadzioryć jaho pierad apieracyjaj na sercy. Jany damovilisia, što rasijskaha prezidenta prakansultujuć amierykanskija kardyjachirurhi.
Klintan: Ja chacieŭ by, kab tvaja apieracyja prajšła dobra i žadaju chutčejšaha vyzdaraŭleńnia. Našy dumki i malitvy z taboj.
Jelcyn: Dziakuj, Bił. Ja dumaju, było b niadrenna, kali b amierykanskija ekśpierty zmahli prakansultavać mianie pierad apieracyjaj.
Klintan: My z radaściu zrobim usio, kab dapamahčy tabie. Uvieś śviet budzie rady akazać tabie dapamohu. Ja znajdu najlepšych daktaroŭ Amieryki, kab tabie było z kaho vybirać.
15 krasavika 1997 hoda. Telefonnaja razmova.
U 1997 hodzie 21 sakavika ŭ Chielsinki adbyłasia sustreča Klintana i Jelcyna. A 27 maja byŭ padpisany asnovatvorny akt Rasija — NATA ab uzajemnych adnosinach, supracoŭnictvie i biaśpieki.
Jelcyn: Naša pazicyja nie źmianiłasia. Pašyreńnie NATA na ŭschod — pamyłka. Ale ja pavinien pryniać miery, kab źmiakčyć niehatyŭnyja nastupstvy hetaha dla Rasii. Ja hatovy skłaści pahadnieńnie z NATA nie tamu, što chaču hetaha, a pakolki heta vymušany krok. Siońnia niama inšaha vyjścia.
Ale pryncypova važnaja adna reč: pašyreńnie nie pavinna ŭklučać byłyja savieckija respubliki. Ja nie mahu padpisać jakoje-niebudź pahadnieńnie biez hetaj [umovy]. Asabliva heta tyčycca Ukrainy. Kali vy jaje pryciahniecie, nam budzie składana abmiarkoŭvać z Ukrainaj niekatoryja pytańni.
Jašče adna prablema — vašy marskija vučeńni kala Kryma. Heta ŭsio roŭna jak kali b my pravodzili vučeńni na Kubie. Vam by heta spadabałasia? Dla nas heta nieprymalna. My nie źbirajemsia zachoplivać Sievastopal.
Klintan: Dla pačatku ja chaču skazać, što razumieju, zaraz isnuje novaja Rasija i jana nie maje namieru zachoplivać inšyja krainy … Ja ŭžo kazaŭ tabie, što sprabuju stvaryć novaje NATA, jakoje nie budzie pradstaŭlać pahrozy dla Rasii, ale dazvolić ZŠA i Kanadzie zastacca ŭ Jeŭropie, pracavać z Rasijaj i inšymi krainami, kab pabudavać adzinuju svabodnuju Jeŭropu… Kali my pahadzimsia, što ni adna z krain byłoha Savieckaha Sajuza nie moža ŭstupić u aljans, heta budzie drenna dla našych sprob pabudavać novaje NATA, ale taksama i dla tvaich sprob pabudavać novuju Rasiju. Ja nie naiŭny. Ja razumieju, što dla ciabie važna, chto ŭvojdzie ŭ NATA i kali… My pavinny abaviazkova abmiarkoŭvać heta pa miery ruchu napierad…
Ale ujavi sabie, jakim žachlivym pasłańniem budzie zaklučeńnie tajnaha pahadnieńnia, jakoje ty prapanuješ.
Jelcyn: Bił, ja zhodny z tym, što ty kažaš, ale pahladzi, što adbudziecca. My majem namier pradstavić hety dakumient u Dumu na ratyfikacyju… Jana jaho ratyfikuje, a zatym ŭklučyć ŭmovu, što, kali adna z byłych respublik SSSR ustupić u NATA, Rasija vyjdzie z damovy… Mienavita heta zdarycca, kali siońnia ty nie skažaš mnie sam-nasam, u adsutnaść navat najbližejšych našych pamočnikaŭ, što ty nie prymieš [u NATA] novyja respubliki ŭ najbližejšaj budučyni; mnie treba heta pačuć. Ja razumieju, što, moža, praź dziesiać hadoŭ abo kala taho situacyja moža źmianicca, ale nie ciapier. Moža, heta budzie niejak raźvivacca paśla. Ale mnie patrebnyja tvaje zapeŭnivańni, što hetaha nie zdarycca ŭ najbližejšaj budučyni.
16 listapada 1997 hoda. Telefonnaja razmova.
Hałoŭnaj temaj hetaj telefonnaj razmovy stali Sadam Chusejn i pahroza stvareńnia ŭ Iraku zbroi masavaha paražeńnia.
Klintan: Mnie zdajecca, dziejańni Iraka surjozna pahražajuć AAN, Savietu biaśpieki i biaśpieki Piersidskaha zaliva. Nam treba znajści sposab pierakanać Chusejna admovicca ad zbroi masavaha paražeńnia.
Jelcyn: Što ty prapanuješ, Bił?
Klintan: Ja chaču pierakanacca ŭ tym, što ty razumieješ, što ja nastojvaju na dypłamatyčnym rašeńni hetaha pytańnia. Ja spadziajusia, što ty prykładzieš usie namahańni, kab Sadam puściŭ inśpiektaraŭ.
Jelcyn: Ja napišu list Sadamu Chusejnu z prośbaj puścić inśpiektaraŭ admysłovaj kamisii AAN, ale my pavinny pracavać pad ehidaj Rady biaśpieki i vyrašać prablemy pastupova.
17 maja 1998 hoda. Telefonnaja razmova.
U sakaviku 1998 hoda Jelcyn adpraviŭ u adstaŭku ŭrad Čarnamyrdzina. U krasaviku novym premjer-ministram Rasii staŭ Siarhiej Kiryjenka. Jelcyn havaryŭ ab pryčynach adstaŭki Čarnamyrdzina.
Jelcyn: Ja vielmi dobra staŭlusia da Čarnamyrdzina. Ja pakinuŭ jamu jaho zarpłatu, jaho daču, jaho mašynu i jaho ciełaachoŭnika. Usio, što było ŭ jaho, kali jon byŭ premjer-ministram, zastałosia, kali jon staŭ piensijanieram. Jon zaŭsiody prysłuchoŭvaŭsia da mianie. I jon sumlenny čałaviek. Ale časam zdarajecca tak, što ludzi stamlajucca ad taho ci inšaha čynoŭnika i ty vymušany ŭsio mianiać, pačynać z nula, šukać novy impuls.
28 maja 1998 hoda. Telefonnaja razmova.
U Rasii praciahvajecca ekanamičny kryzis. Bólšaja častka razmovy tyčyłasia abmierkavańnia mahčymych mier jaho pieraadoleńnia i zapeŭnieńniaŭ Jelcyna, što amierykanskim inviestaram niama čaho bajacca.
Jelcyn: Ja chacieŭ by, kab ty zapeŭniŭ inviestaraŭ, jakija pracujuć ciapier u Rasii, što im niama čaho panikavać i advodzić inviestycyi. My prymajem usie nieabchodnyja miery. Ničoha katastrafičnaha nie adbyvajecca. Nam patrebna vaša padtrymka. Ludzi ŭ śviecie pavinny viedać, što ty padtrymlivaješ nas i ty ŭpeŭnieny, što situacyja pad kantrolem. Usio budzie ŭ paradku. Ty padtrymaješ mianie, Bił?
Klintan: Ja padtrymlivaju ŭsie tvaje reformy z 1993 hoda i praciahnu heta rabić. Ja skažu svaim inviestaram, što padtrymlivaju tvaju vydatnuju ekanamičnuju kamandu i jaje reformy. Ja taksama pahavaru ź ministram finansaŭ Bobam Rubinym i jaho kamandaj i paprašu jaho abmierkavać z MVF nieabchodnyja miery padtrymki. Ja hatovy vykarystoŭvać svaju piersanalnuju vahu, kab padtrymać vas, ale mnie patrebnyja dokazy, što reformy ŭ Rasii viaduć da prahresu.
10 lipienia 1998 hady. Telefonnaja razmova.
Klintan: Ja pravioŭ šmat času, kab padrychtavać prapanovu MVF ab dapamozie Rasii, i spadziajusia, što ŭsio vyrašycca chutka.
Jelcyn: Kali rašeńnie nie budzie pryniata chutka, heta budzie aznačać nie tolki kaniec reformaŭ, ale i kaniec Rasii. Nastupstvy pramarudžańnia buduć katastrafičnymi nie tolki dla nas, ale i dla ŭsiaho hłabalnaha finansavaha rynku. MVF abiacaje vyrašyć pytańnie praz try tydni, ale try tydni — zanadta doŭha. Rašeńnie treba nam da 16 lipienia. Na konie nie tolki maja ŭłada i honar, ale i tvaja i ŭsioj suśvietnaj supolnaści.
Klintan: Zaraz tabie važna ŭrehulavać padatkovuju sistemu i raspracavać antykryzisnuju prahramu. Ty pavinien vykarystoŭvać usie svaje palityčnyja resursy, kab Duma ŭchvaliła heta. Kali nie, tabie daviadziecca vykarystoŭvać lubyja zakonnyja mietady, jakija jość u ciabie jak u prezidenta. Ja zhodny, što ŭ nas mała času.
Jelcyn: Ja rablu ŭsio, što ŭ maich siłach. U mianie jość dva varyjanty rašeńnia. Pieršy. Ja asabista idu ŭ Dumu i kažu im, što jany hulajuć ź losam krainy, ale zaraz nie čas dla hulniaŭ. Kali jany nie pačujuć mianie, u mianie jość jašče adzin varyjant. Zhodna z Kanstytucyjaj ja mahu raspuścić Dumu, kali jany nie zmohuć pryjści da niejkaha rašeńnia. Ja razhledžu taki varyjant 16 lipienia.
17 žniŭnia ŭ Rasii byŭ abjaŭleny defołt.
13 červienia 1999 hodu. Telefonnaja razmova.
Razmova, jak i bolšaść papiarednich z sakavika 1999 hoda, tyčyłasia ŭrehulavańnia situacyi ŭ Kosavie. U sakaviku ŭ kanflikt umiašałasia NATA, jakaja pačała bambardziroŭki Juhasłavii. Z hetaha momantu Jelcyn nastojvaŭ na tym, što ŭrehulavać kanflikt ź Miłošavičam možna tolki spyniŭšy bambardziroŭki. U noč z 11 na 12 červienia rasijskija desantniki paśla niečakanaha marš-kidka na beteerach i mašynach z rasijskimi ściahami zaniali aeraport Słacinaŭ ŭ stalicy Kosava Pryšcinie.
Klintan: Ja dumaju, nadyšoŭ novy važny momant našaha supracoŭnictva ŭ Kosavie. Nam treba ŭziać situacyju pad kantrol. I dla taho kab dasiahnuć našych metaŭ, i tamu što my pavinny pakazać śvietu, što my supracoŭničajem.
Jelcyn: My abodva pavinny sustrecca ŭ jakim-niebudź sakretnym miescy. Tolki ty i ja, my pavinny sustrecca abo na borcie sudna, abo na padvodnaj łodcy, albo na jakim-niebudź vostravie, kab ni adzin čałaviek nie moh nam pieraškodzić, kab ciabie nichto nie turbavaŭ i kab mianie nichto nie tuzaŭ.
Klintan: My pavinny daručyć našym hienierałam raspracoŭku karotkačasovaha płana. Treba vyrašyć pytańnie z aeraportam. Zatym my možam sustrecca i pradumać stratehiju.
31 śniežnia 1999 hoda. Telefonnaja razmova.
U svaim navahodnim zvarocie prezident Jelcyn abviaściŭ, što sychodzić u adstaŭku. Vykonvajučym abaviazki byŭ pryznačany Uładzimir Pucin.
Klintan: Ja razumieju, jakoje heta było składanaje i advažnaje rašeńnie. Ranicaj ja pračytaŭ tvaju zajavu. Mnie sumna, ale ja vielmi hanarusia taboj. Ty pravioŭ svaju krainu praz histaryčny pieryjad. Barys, ja vieru, što ty ŭvojdzieš u historyju Rasii jak baćka rasijskaj demakratyi. Ty pracavaŭ, kab zrabić śviet bolš biaśpiečnym miescam, i ja chaču, kab ty viedaŭ: našy z Chiłary dumki z taboj i Nainaj (žonka Barysa Jelcyna. — RBK). Dziakuj tabie za ŭvieś čas, jaki my praviali razam, i za toje, što my zrabili razam.
Jelcyn: Dziakuj, Bił. Heta sapraŭdy było ciažka dla mianie. Ale ja chaču na ŭsie 100% padtrymać Pucina. I daju jamu try miesiacy na toje, kab pabyć prezidentam i ludzi pryvykli da jaho. Ja ŭpeŭnieny, što jaho abiaruć prezidentam. Ja taksama ŭpeŭnieny, što jon demakrat i čałaviek ź vialikaj dušoj, jon vielmi mocny i vielmi razumny, i ŭ mianie była mahčymaść daviedacca heta.
Dziakuj tabie, Bił. Dziakuj za hety zvanok i tvaju padtrymku. Ja vielmi caniu heta. Abdymaju ciabie. Pavier mnie, ja zrabiŭ heta dziela Rasii. Dziela jaje budučyni.
