Ryhor Astapienia. U čym hałoŭnaja prablema Biełarusi
Piša kiraŭnik Centra novych idej Ryhor Astapienia.
Adzin moj siabar nie moža znajści ŭ svaju firmu dastatkova prybiralščyc/kaŭ, prapanoŭvajučy štomiesiačny zarobak u $700. Druhi moj siabar šukaŭ markietołaha na zavod, i jamu paśla doŭhich pošukaŭ prapanavali pašukać admysłoŭca ŭ Rasii. Biełaruskija biźniesoŭcy ŭ pryncypie davoli časta kažuć, što pracoŭnyja kadry nie adpaviadajuć ich patrabavańniam, pavodle apytańnia Daśledčaha centra IPM.
Proćma maich znajomych nie choča viartacca z zamiežža ŭ Biełaruś, bo bajacca, što ich, jak maładych i ambitnych, buduć prysypać piasočkam starejšyja, bolš pasiŭnyja i bolš praŭładnyja kalehi. Šmat maich znajomych maryć syści (i časta sychodzić) sa svaich pasad, bo jany nie majuć mahčymaściaŭ (ci matyvacyi) rabić svaju rabotu najlepš.
Hetaja prablema nie tolki sistemy ŭłady (jakaja ŭsio ž maje vialikuju vinu) — toje samoje datyčyć EPAM Systems, «Našaj Nivy», «Homsielmaša» ci Salihorskaha rajvykankama. Kali «Krumkačy» sutyknulisia ź finansavymi prablemami, to mnohija funkcyjaniery sa śfiery sportu złasłovili, maŭlaŭ, «navošta nam hetyja bamžy ŭ vyšejšaj lizie?» Naša hałoŭnaja prablema ŭ tym, što Biełaruś — kraina zmarnavanych talentaŭ, biez roźnicy, chto ŭ hetym vinavaty: ałkahalizm, lanota, dziaržava ci niejki načalnik.
Biełaruski resurs
Kiraŭnik Gallup Džyn Klintan u svajoj apošniaj knizie pradkazvaje blizkuju suśvietnuju vajnu za pracoŭnyja miescy. Na hłabalnym rynku pracy buduć chutka pieramiaščacca praź miežy ŭ pošukach adpaviednych dla ich pracaŭnikoŭ. Kali ŭ krainie niama patrebnych talentaŭ, to i adpaviednych pracoŭnych miescaŭ nie budzie, bo kvalifikavanych ludziej možna zaŭsiody jašče niedzie pašukać.
Kaniešnie, možna adšukać niejkuju zamienu talenavitym supracoŭnikam — padatkavyja lhoty dla pradpryjemstvaŭ ci paraŭnalna nizkija zarobki supracoŭnikam. Ale my nie možam, na žal, zrabić Park vysokich technałohij z usioj krainy. Raniejšyja ž schiemy pa zdabyčy lhotnych enierharesursaŭ z Kramla stračvajuć aktualnaść. Tamu Biełarusi treba šukać ułasny enierharesurs, jaki my tak doŭha marnavali.
Pry hetym talenty treba hadavać hetak, kab jany zastavalisia ŭ Biełarusi, choć mnohija krainy imknucca hetyja talenty pieraciahnuć da siabie. Havorka nie tolki pra Złučanyja Štaty, dzie mihranty źjaŭlajucca adnym z matoraŭ ekanomiki, ale navat pra Ispaniju, jakaja hatovaja štampavać vizy ledź ci nie ŭsim ludziam, jakija majuć biźnies-płan. U ideale my taksama majem pryciahvać zamiežnyja talenty, ale davajcie zastavacca realistami.
Patrebnyja navyki zamiest kankretnych viedaŭ
Karotki błoh — heta, badaj, nie samaje dobraje miesca, kab skazać, što Biełarusi treba rabić z tym, što ja vyšej paśpieŭ nazvać hałoŭnaj našaj prablemaj. Ale voś try najvažniejšyja momanty.
Pa-pieršaje, univiersitety musiać pačać pryjarytyzavać kankretnyja navyki (jak mieniedžmient ci prahramavańnie), a nie viedy (makraekanomiku ci matematyčnuju teoryju). Značeńnie viedaŭ naahuł nie varta pieraaceńvać — kožny z nas viedaje šmat ci niašmat razumnych i abaznanych ludziej, ale nie ŭsie ź ich źjaŭlajucca ruchavikami ŭ svajoj śfiery. Sens nie ŭ tym, kolki znachodzicca ŭ hałavie čałavieka, a ŭ tym, što jon moža ździejśnić z hetaj hałavoj. (Moj siabra, jaki šukaje ŭ Minsku klinieraŭ na $700 u miesiac, svaje piać hadoŭ va ŭniviersitecie nie dasiadzieŭ.)
Kožny pradmiet va ŭniviersitecie ci praftechvučelni pavinien być skiravany na toje, kab adtačyć niejki navyk, a nie zmusić pračytać Ch knih (bieź ich vy ŭsio adno nie abydzieciesia). U «Kaledžy dla Amieryki», jaki akurat maje taki padychod, kab atrymać dypłom bakałaŭra, treba vykanać 20 metaŭ («palepšyć arhanizacyjnuju efiektyŭnaść» ci «vykarystać matematyku dla vyrašeńnia prablem»). Sens u tym, što dobraja častka hetych navykaŭ patrebnaja ledź ci nie na ŭsich pracoŭnych miescach, jakija siońnia jość u śviecie.
Dosyć naturalna, što biełaruskaja adukacyja taksama musić pierastać vučyć prafanacyi ŭ vyhladzie niepatrebnych zaniatkaŭ pa pracoŭnym navučańni ci ispytaŭ, jakija nasamreč mnohija zdajuć biez vysiłkaŭ.
Pa-druhoje, praces kultyvacyi talentaŭ pavinien być jak maha bolš šyrokim. Stratehija raskryćcia talentaŭ vymahaje supolnych vysiłkaŭ dziaržaŭnych orhanaŭ, univiersitetaŭ, pryvatnych pracadaŭcaŭ, ekśpiertaŭ, fiłantropaŭ, hramadzianskaj supolnaści, orhanaŭ miascovaha kiravańnia i h.d. Talenty varta šukać nie tolki siarod biełarusaŭ (abodvuch pałoŭ), ale i za miežami Biełarusi, kali nam heta treba.
Samy banalny prykład — heta dyjałoh pamiž pracadaŭcami i ŭniviersitetami, jak heta jość u śfiery IT. Ale ci jość padobny dyjałoh u śfierach jurydyčnaj ci ekanamičnaj adukacyi? Hetkija dyskusii musiać pašyracca i ŭ inšych śfierach, i varta pavialičvać kolkaść udzielnikaŭ-stejkchołdaraŭ, kab razam abmiarkoŭvać, jakija talenty siońnia patrebnyja Biełarusi i jak ich možna adkryvać unutry Biełarusi ci šukać pa-za miežami. Heta nie nastolki kaśmična, jak moža padavacca.
U Aŭstralii dachodzić da taho, što Departamient pracy i małoha biznesu (Minpracy «pa-nasku») štohod publikuje dadzienyja ab kolkaści patrebnych admysłoŭcaŭ u roznych halinach, i pavodle hetaha dakłada Aŭstralija vydaje zamiežnikam paśviedčańni na prava žycharstva.
Pa-treciaje, usie padobnyja pačynańni składana ažyćciavić biez dastatkovaj kolkaści svabody. Havorka ž nie tolki pra palityčnyja svabody, ale prosta pra mahčymaść dziejańnia — bo nasamreč vykładčyki biełaruskich univiersitetaŭ mohuć nienavidzieć Minadukacyi za nikomu nie patrebnyja papierki navat bolš, čym čytačy «Chartyi-97». Prosta talent składana hadavać u krainie, dzie za niejki parol ad BiełTA redaktary jeduć u IČU. Ale ŭrešcie, šmat možna rabić i bieź dziaržavy.
