Čas źbirać kamiani. Na Staŭbcoŭščynie pišuć historyju na vałunach
Staŭbcoŭščyna: žychary Rubiaževičaŭ i navakolnych viosak stvaryli kartu rodnaj miascovaści. Na joj nasielenyja punkty — niekatoryja ź ich užo źnikli nazaŭsiody — paznačany šmatkiłahramovymi vałunami.
Śled na vałunie
Ansambl «Pamiać u kamieni» byŭ stvorany dvanaccać hod tamu. Jaho ŭračystaje adkryćcio prymierkavali da značnaj miascovaj padziei — 100-hodździa zakładki pieršaha kamienia pad budaŭnictva kaścioła Śviatoha Juzafa ŭ miastečku.
— Naša pakaleńnie taksama chacieła pakinuć paśla siabie jakiści pamiatny znak. Parailisia z parafijanami, sa śviatarom — jany padtrymali ideju, sutnaść jakoj była ŭ nastupnym. Na toj momant la Rubiaževičaŭ było 43 vioski, jakija naležali da parafii kaścioła Śviatoha Juzafa. My prapanavali, kab kožnaja vioska pryviezła ad siabie kamień. Ludzi duža staralisia. Kali dastaŭleny vałun padavaŭsia im nie vielmi pryhožym — zabirali, pryvozili inšy. Kamiani rasstavili tak, jak raźmieščany vioski na karcie, — raskazvaje adzin ź idejnych natchnialnikaŭ prajekta, miascovaja nastaŭnica ruskaj movy i litaratury Ramualda Sabaleŭskaja.
Vałuny znachodziacca na nievialikim placy cieraz darohu ad kaścioła.
— Na kamianiach pačali vybivać nazvy viosak. Ludzi ŭzvažana stavilisia da napisańnia nazvy svajho nasielenaha punkta, — praciahvaje Ramualda Ihnaćjeŭna. — Voś, naprykład, kamień — vioska Vasileŭščyna. A nazyvałasia jana kaliści Žydavičy. Tamu žychary starejšaha ŭzrostu chvalavalisia — što ž vybrać? Kab nie było kryŭdna, vyrašyli: niachaj buduć adrazu dźvie nazvy.
Navakolnyja vioski źviazany pamiž saboj roznymi puciavinami — brukavanka, hravijka, asfalt. Simvaličnyja vioski-kamiani taksama złučyli ŭ adpaviednaści z kartaj — usie darožki vysypali piaskom. La kožnaha vałuna jość ściežka, jakaja viadzie da centralnaj. A taja ŭ svaju čarhu — da simvała chryścijanskaj viery — kryža. Jon taksama vykładzieny z kamieniu. Jak i arka. Jana zroblena nakšałt toj, što pry ŭvachodzie u kaścioł. Ludzi nie chacieli, kab tut było štości inšaje, akramia kamieniu. Katalickaja śviatynia ŭ Rubiaževičach całkam pabudavana z časanych kamianioŭ.
— Było ŭračystaje adkryćcio pamiatnaha znaka. My zaprasili duchoŭnyja, śvieckija ŭłady — nichto nie admoviŭ, usie zavitali. Kožnaja vioska sabrała navat tych, chto ŭžo daŭno pierasialiŭsia adtul. Usie jany papryjazdžali: chtości zdalok, chtości bližej. I taki kalarovy ludski dyvan upryhožyŭ usiu hetuju terytoryju, — z chvalavańniem dzielicca ŭspaminami nastaŭnica. — Adbyłasia naša pryhožaja ŭračystaść. Ale, jak časta byvaje pamiž ludźmi, pačalisia razmovy: patrebna było heta ci nie? My byli ciarplivymi. Viedali: tolki čas skaža praŭdu i daść samy spraviadlivy adkaz. Minuła niekalki hod, i ŭsie pierakanalisia: dobruju spravu zrabili.
Ściažynkami pamiaci
Lažyć kamień — vioska Lichačy. U 2006 hodzie tut jašče žyŭ adzin čałaviek — Jura Siman. Nie stała Jury. A zatym chtości spaliŭ i jaho chatu ŭ poli. I śledu nie zastałosia ad hetaj vioski. Kałhas sieje, kałhas ubiraje. Navat daroha, jakaja kaliści zbočvała da Lichačoŭ, z kožnym hodam robicca karaciejšaj: dzieści zarastaje lesam, dzieści jaje pryarali. Ale ŭ ludskoj pamiaci vioska nie źnikła — tolki troški źmianiła łakacyju.
Na vialikija ŭračystaści, asabliva 2 listapada — na Dziady, kali kataliki ŭspaminajuć svaich pamierłych, ludzi zaŭsiody prychodziać da hetych kamianioŭ. Byccam na tałaku ŭ svajoj vioscy…
— Inšym razam prachodziš siarod vałunoŭ i bačyš: dzieści trymcić zapalenaja łampadka, dzieści kvietki lažać — ludzi prychodzili ŭ svaju viosku ściažynkami pamiaci, — zaŭvažaje Ramualda Ihnaćjeŭna.
Na žal, ź ciaham času los Lichačoŭ napatkaŭ jašče dva nasielenyja punkty. Źnikli vioski Hrań i Misali. Niamym dakoram lažać kamiani ź ich nazvami…
Pablizu pamiatnaha znaka vierniki vykapali štučnaje aziarco, jakoje pieryjadyčna zapaŭniajuć vadoj. Pastavili ŭmoŭny kałodziež-žuraviel — rodny vobraz dziedavaj chaty… Pobač pakłali čatyry vialikija kamiani, na ich vybity słovy: «Vioska žyvie ź vieraj, nadziejaj i luboŭju».
— Mocna vierym u toje, što vioska budzie žyć. Zrazumieła, Rubiaževičy ŭžo nie stanuć tym miastečkam, jakim byli da Vialikaj Ajčynnaj vajny, kali tam pražyvała try tysiačy nasielnictva: biełarusy, palaki, ruskija, ale bolšaść žycharoŭ — dźvie tysiačy — składali jaŭrei. Mienavita jany zasnavali hetaje miastečka prykładna ŭ 1530 hodzie. Tut byli dźvie sinahohi — zimovaja i letniaja, dva katalickija kaścioły — Śviatoha Antonija i Śviatoha Juzafa, pravasłaŭny chram Mikałaja Cudatvorca. Niahledziačy na svaju šmatkanfiesijnaść, viaskoŭcy, pavodle apoviedaŭ staražyłaŭ, žyli dosyć zhurtavana i družna, — padkreślivaje Ramualda Sabaleŭskaja.
Siońnia ŭ miastečku tolki kala 150 žycharoŭ. Heta ludzi ŭ asnoŭnym pažyłyja.
— Kali chtości ź ich pamiraje, chavajem jak svajho rodnaha, — kaža nastaŭnica. Harenić rasstańnie, mocna škadujem, bo razumiejem: adhetul štości stračvajuć i naša historyja, samabytnaść, kultura. Starajemsia jak najčaściej sustrakacca z našymi žycharami, bo pry kožnaj razmovie — jakiści uspamin, albo fotazdymak, albo reč na pamiać: niemateryjalnaja i materyjalnaja historyja našaha miastečka.
Rostań nie adužać, nie adsłanić. Skončyŭsia čas — adychodziać viaskoŭcy ŭ nieviadomyja dali. A za imi łancužok śladoŭ — vałunoŭ, źnitavanych pamiž saboj ludskoj pamiaćciu. Tak, pa kamieńčyku, uzvodziać našy ziemlaki chram nadziei i viery…
