Kšyštaf Zanusi pra Kurapaty: Biełaruś pahadziłasia na varvarstva
Polski režyser, scenaryst, filozaf i piśmieńnik Kšyštaf Zanusi dla Radyjo Svaboda vykazaŭsia nakont restaranu kala miesca masavych rasstrełaŭ achviaraŭ stalinskich represij u Kurapatach.
— Spadar Zanusi, jak vy aceńvajecie isnavańnie takoha restaranu pobač ź miescam rasstrełaŭ dziasiatkaŭ tysiač ludziej? Ci varta suprać takoha pratestavać?
— Heta vielmi pryncypovaja sprava. Raźvićcio čałaviectva pačałosia ad taho momantu, kali ludzi pačali chavać pamierłych. Žyvioły miortvych nie chavajuć. Prymityŭny čałaviek pačaŭ być čałaviekam paśla taho, jak pačaŭ adčuvać suviaź z tym, što minuła. Adnosiny da hetaha miesca — heta pakaźnik kultury krainy i narodu. Mnie vielmi sumna, što ŭ centry Eŭropy razumieńnie hetaha važnaha pytańnia takoje słaboje. Ja vieru, što prosty čałaviek u Biełarusi razumieje, što nielha taptacca pa mohiłkach i budavać tam restaran. Heta niahodny ŭčynak. Mnie vielmi prykra, što znajšlisia ludzi, jakija ŭ takim miescy chočuć zarablać hrošy. Heta dokaz nizkaha ŭzroŭniu kultury i vielmi kiepska pakazvaje Biełaruś u śviecie. Dumaju, što ŭłady Biełarusi zadumajucca, ci dobraj idejaj było dać zhodu na takuju ŭstanovu.
— Ci ŭjaŭlajecie vy, kab niešta takoje adbyłosia ŭ Polščy? I jakaja była b reakcyja polskaha hramadztva?
— U Polščy takoje ŭjavić niemahčyma. Palaki vielmi pryviazanyja da miescaŭ pamiaci. Barbarstva zdarajecca paŭsiul, ale važnaja reakcyja na jaho. Ja vieru, što hodnaja reakcyja budzie i ŭ Biełarusi.
— Čynoŭniki, supracoŭniki i prychilniki restaranu kažuć: tak, tut pobač Kurapaty, ale šmat dzie ŭ krainie pachavanyja ludzi, a žyćcio ŭsio ž praciahvajecca i, maŭlaŭ, davajcie dumać pra žyvych.
— Žyvyja ludzi, jakija viartajucca ŭ časy barbarstva, — heta kiepskaja ideja. Dumajučy pra žyvych, jany dehradujuć i ciahnuć za saboju biełaruskaje hramadztva. Heta vielmi prykra, bo i dla žyvych ludziej u Biełarusi dastatkova miesca dla restaranu. Ja byŭ nia raz u Kurapatach. Da ich i tak užo pryklejenaja aŭtastrada. Heta prosta adsutnaść dalikatnaści ŭ važnych pytańniach.
— Vy kažacie, što byli ŭ Kurapatach. Što vy adčuvali ŭ hetym miescy? Z adnaho boku — heta miesca vializarnaj trahiedyi, a ź inšaha — prosta niepatrebny dziaržavie hałaŭny bol, ad jakoha jana nia moža pazbavicca hadami.
— Ja adčuvaŭ tam vialiki sum, jak i ŭ mnohich inšych zabytych miescach čałaviečych pakut. Usio heta adbyłosia tak niadaŭna. I hetaja karotkaja pamiać — heta kiepski znak pra žycharoŭ Miensku. Chaču vieryć, što šmat chto maje ŭsio ž pačućcio, što spakoj hetaha miesca parušany. Hetaje barbarstva — kiepski znak na budučyniu. Škada, što mnohija hetaha nie razumiejuć. Niepavaha da pamierłych adhukniecca ŭ budučyni. Dzieci i ŭnuki potym buduć hetaha saromiecca.
— U Biełarusi kažuć, što miortvym nie balić. Ale i žyvym nia vielmi balić, bo baranić Kurapaty prychodzić žmieńka ludziej.
— Miortvym moža nie baleć. Ale čałaviectva pačałosia ad kultury. A my nazirajem u Kurapatach advarot ad kultury. I na heta baluča hladzieć. Biełaruś pahadziłasia na barbarstva. Pra takoje navat dyskusii być nie pavinna, bo heta vidavočnyja rečy.
— Vy ŭ adnym interviju skazali, što «na chłuśni možna pabudavać tolki prapahandu, jakaja chutka minie, bo sapraŭdnyja tolki praŭda, pryhažość i dabro». Čamu z Kurapatami tady vajujuć 80 hadoŭ i heta nijak nia skončycca?
— Praŭda adna: systema, pabudavanaja na chłuśni, moža žyć, ale jaje los vidavočny. Adna takaja systema ŭžo rassypałasia 30 hadoŭ tamu. I heta jakraz paćviardžaje, što na chłuśni doŭha ničoha nie isnuje. I heta paŭtorycca taksama ŭ vypadku z Kurapatami.
* * *
Kšyštaf Zanusi (nar. 17 červienia 1939 hodu ŭ Varšavie) — polski kinarežyser, scenaryst, piśmieńnik. Laŭreat nacyjanalnych premijaŭ Polščy, Italii, Francyi i Ŭkrainy. Hanarovy prafesar Horadzienskaha dziaržaŭnaha ŭniversytetu imia Janki Kupały.
