Vykładčyk Vajskovaj akademii: Naš staražytny hierb «Pahonia» maje biezumoŭna vajenny składnik
Čamu viedy biełaruskaha vajskoŭca pra Jana Karala Chadkieviča i Bahusłava Radziviła nia mienš važnyja, čym viedańnie najnoŭšaj vajskovaj techniki? Chto varty być u panteonie biełaruskich vajskavodaŭ? U čym admietnaść biełaruskaj vajskovaj škoły? Pra heta ŭ interviju Svabodzie raspavioŭ padpałkoŭnik zapasu Vital Čyrvinski.
Padpałkoŭnik Čyrvinski — karenny miančuk, jakich u siońniašnim Miensku nia tak i šmat. Jahony prodak Jan Čyrvinski byŭ dałučany da mienskich miaščanaŭ jašče ŭ 1851 hodzie. Historyja dla jaho — i chobi, i praca. U volny čas piša knihi pra biełaruskich vajskavodaŭ, a ŭ pracoŭny vykładaje vajskovuju historyju kursantam Vajskovaj akademii.
Na čale vajskovych historykaŭ Uzbrojenych siłaŭ
Da historyi jak navuki spadar Vital uvohule doŭhi čas nia mieŭ dačynieńnia. Jon kamandny aficer piachoty. U 1992 hodzie skončyŭ Bakinskaje vyšejšaje ahulnavajskovaje kamandnaje vučylišča. Apynuŭsia ŭ składzie tych samych 4 tysiač lejtenantaŭ-biełarusaŭ, jakich paśla vypusku nakiravali ŭ Biełaruś. Na Radzimie pravioŭ «u botach» 25 hadoŭ. Słužbu prachodziŭ u motastrałkovych, tankavych i vyviednych padraździełach.
U apošnija hady słužby padpałkoŭnik Čyrvinski pačaŭ dumać, što jaho čakaje paśla vychadu na pensiju. Vyrašyŭ pastupić na histaryčny fakultet pedahahičnaha ŭniversytetu imia Maksima Tanka, jaki skončyŭ u 2010 hodzie. Aficera zaŭvažyli ŭ hałoŭnym vajskovym viedamstvie Biełarusi, dzie akurat brakavała prafesijnych vajskovych historykaŭ.
«Vajskoŭcaŭ z histaryčnaj adukacyjaj niašmat. Mianie zaprasili na sumoŭje, a zatym prapanavali adkaznuju pasadu — načalnika hrupy arhanizacyi vajskova-histaryčnaj pracy i hieraldyčnaha zabieśpiačeńnia Ŭzbrojenych siłaŭ Respubliki Biełarusi. Heta byŭ vielmi cikavy čas. Supracoŭnictva z vajskovymi historykami inšych krain, udzieł u šmatlikich kanferencyjach, seminarach, kruhłych stałach, mižnarodnych sustrečach, dzie vypadaŭ honar pradstaŭlać Uzbrojenyja siły Biełarusi. Vialikuju maralnuju padtrymku i pavahu adčuvaŭ paśla svaich vystupaŭ pa-biełarusku. Biełaruskamoŭny aficer dla mnohich byŭ niejkim adkryćciom, ale chutčej pryjemnym», — raspaviadaje Čyrvinski.
U toj čas spadar Vital u składzie hrupy razam sa svaimi padnačalenymi kalehami i adnadumcami, Andrejem Špuntom i Ŭładzimieram Kałatkovym, pačynajuć publikavać u hałoŭnym časopisie dla vajskoŭcaŭ «Armija» artykuły pa-biełarusku, pryśviečanyja biełaruskim vajskavodam, pačynajučy ad Usiasłava Połackaha (Čaradzieja). Niekalki hadoŭ čytačy časopisa (hałoŭnym čynam biełaruskija vajskoŭcy) znajomilisia z asobami Alhierda, Andreja Połackaha, Vitaŭta Vialikaha, Jana-Karala Chadkieviča, Kanstancina Astroskaha, Kazimiera Siemianoviča, Michajły Hlinskaha dy inšych.
«U adnym z artykułaŭ ja napisaŭ pra vielizarnuju rolu ŭ pieramozie padčas Kulikoŭskaj bitvy našaha suajčyńnika kniazia Andreja Połackaha, jaki nia tolki pryvioŭ svaju mocnuju družynu, ale raspracavaŭ i prapanavaŭ vajavodam abjadnanaha ruskaha vojska plan hieneralnaj bitvy. Mienavita jon nastajaŭ na tym, kab abjadnanaje ruskaje vojska dziela atrymańnia pazycyjnaj vyhody pierajšło Don, dzie zrytaja jarami miascovaść była pieraškodaj dla šparkaj ardynskaj końnicy, a ŭ bližejšym lesie možna było schavać zasadny połk. Maskoŭski kniaź Dźmitry Ivanavič na vajskovaj radzie prosta padtrymaŭ hety plan i, nadzieŭšy daśpiechi šarahovaha ratnika, rastvaryŭsia siarod tysiačaŭ vajaroŭ. Na žal, paśla pieramožnaj bitvy hałoŭnuju słavu razam z hanarovaj mianuškaj «Danski» atrymaŭ mienavita maskoŭski kniaź, a Andrej Połacki niezasłužana zastaŭsia ŭ cieni. Paśla vychadu časopisa častku nakładu padčas abjadnanych vučeńniaŭ pieradali ŭ padarunak rasiejskim vajskoŭcam. Niekatoryja kazali: nu voś, zaraz rasiejcy pakryŭdziacca. Ale nichto, na ščaście, nie pakryŭdziŭsia. Tekst byŭ pa-biełarusku, peŭna, nie zrazumieli», — havoryć padpałkoŭnik.
«Nadpisy na ścianie čytajucca značna lahčej, čym knihi»
Paśla seryi artykułaŭ Vital Čyrvinski prydumaŭ bolš efektyŭny, jak jon ličyć, sposab pašyreńnia viedaŭ pra biełaruskich vajskavodaŭ. Historyju jon u litaralnym sensie vyrašyŭ vynosić na ścieny.
«Ja niekali skazaŭ adnoj svajoj vielmi pavažanaj vykładčycy historyi va ŭniversytecie, što stendy, ścieny — heta vielmi važny sposab pašyreńnia viedaŭ. A jana mnie kaža: — Vy tak dapišaciesia da komiksaŭ. A ja kažu: — A ludzi nia chočuć čytać navukovych artykułaŭ. A na ścianie — cudoŭna čytajuć», — raspaviadaje Vital Stanisłavavič.
Jon zahareŭsia idejaj zrabić seryju plakataŭ «Pałkavodcy i vajenačalniki ziamli biełaruskaj». Ździejśnić zadumanaje dapamoh siabar Siaržuk Bachun. Aŭtaram idei i tekstaŭ byŭ sam, a mastackaje afarmleńnie zrabiŭ mastak i hieraldyst Andrej Špunt. Padrychtavany kamplekt plakataŭ pra 28 asobaŭ tysiačahadovaj historyi Biełarusi byŭ nadrukavany dziakujučy padtrymcy dobraha siabra, jaki achviaravaŭ na hetuju spravu ŭłasnyja hrošy. Vital Čyrvinski ŭpeŭnieny, što niekali plakaty buduć zapatrabavanyja ŭ vojsku. Pakul ža ich možna nabyć u vyhladzie paštovak u internet-kniharniach.
Paźniej hrupu, dzie pracavaŭ Čyrvinski, rasfarmavali. Pavodle padpałkoŭnika, heta była planavaja aptymizacyja Ministerstva abarony, i jon byŭ vymušany zvolnicca ŭ zapas. Vielmi pieražyvaŭ, što nie davioŭ šmat cikavych svaich planaŭ da zaviaršeńnia. Ale navat pakinuŭšy šerahi biełaruskaj armii, dušoj i sercam zastaŭsia ź joj. Volny čas, što raptam «abrynuŭsia» na padpałkoŭnika zapasu na pensii, dazvoliŭ jamu ździejśnić daŭniuju zadumu.
400 staronak vajennaj historyi Biełarusi
Nad knihaj «Biełaruś u vojnach. Padziei i asoby» Vital Stanisłavavič pačaŭ pracavać adrazu paśla zvalnieńnia. Na siońnia heta badaj adziny surjozny i kompleksny vajskova-bijahrafičny ahlad biełaruskaj vajennaj historyi. Padpałkoŭnik Čyrvinski raspaviadaje, što pracavaŭ nad knihaju dva hady, ale materyjał źbiraŭ jašče z pačatku 1990-ch hadoŭ, kali małady aficer adkryvaŭ dla siabie historyju svajoj Baćkaŭščyny.
«Chodziš, byvaje, pa vajskovaj častcy, hladziš na ścieny, a tam adnyja rasiejskija pałkavodcy z savieckich časoŭ: Kutuzaŭ, Suvoraŭ, Rumiancaŭ i savieckija maršały. A dzie svajo, dumaju? Kali ja čytaŭ niedzie artykuł u hazecie pra vybitnych vajskoŭcaŭ, jakija mieli biełaruskija karani, to zanatoŭvaŭ sabie infarmacyju. Pabaču ŭ internecie, taksama zapisvaju. Cełyja stosy tečak z vyrazkami i śpisanymi arkušami i ciapier zajmajuć značnaje miesca ŭ chatniaj biblijatecy. Užo ŭsia infarmacyja apracavanaja ŭ elektronnym vyhladzie, ale vykidać tyja zžaŭciełyja papiery škada. I voś u pieršyja dni na «zasłužanym adpačynku» i pryjšła dumka — usio systematyzavać i vydać asobnaj knihaj», — raspaviadaje Čyrvinski.
Jahonaja kniha adrasavanaja biełaruskim vajskoŭcam i ŭsim, chto cikavicca vajennaj historiaj. U joj bijahrafii amal dźvuch socień najbolš značnych asobaŭ biełaruskaj vajennaj historyi, kalendary vajennych padziejaŭ i faktaŭ. Na 400 staronkach Čyrvinski pasprabavaŭ pakazać praces raźvićcia biełaruskaha vajennaha majsterstva, vajennaj navuki i vynachodnictva. Pieršaja kniha zakančvajecca padziełami Rečy Paspalitaj i vajnoj 1812 hoda.
Ciapier da druku rychtujecca druhaja kniha, jakaja stanie praciaham papiaredniaj. Jana budzie pryśviečanaja adnamu z samych składanych peryjadaŭ biełaruskaj historyi. Stahodździe, jakoje praviali biełaruskija ziemli ŭ składzie Rasiejskaj imperyi, adznačyłasia bieśpierapynnymi vojnami i vajennymi kanfliktami. Značnuju častku knihi zajmajuć padziei paŭstańniaŭ 1831 i 1863 hadoŭ: sotni bitvaŭ, bajoŭ i sutyčak paŭstancaŭ Litvy-Biełarusi z uradavymi vojskami, uzajemny teror i trahičnyja losy kamandzieraŭ paŭstanckich adździełaŭ.
Aŭtar užo pracuje nad treciaj, zaklučnaj častkaj svajho vajskova-bijahrafičnaha ahladu, jaki pačniecca z burlivych padziejaŭ 1918—1920-ch hadoŭ: abviaščeńniem BNR, vajskova-dyplamatyčnych misijaŭ BNR; miaciažu korpusu Doŭbar-Muśnickaha, abviaščeńnia «Lit-BiełSSR», a zatym Biełaruskaj SSR; pieršych biełaruskich atradaŭ Raboča-sialanskaj čyrvonaj armii; «buntu» 1-j Litoŭska-biełaruskaj dyvizii Žalihoŭskaha, spravakavanaha palakami; dziejnaści Asobnaha atradu BNR S. Bułak-Bałachoviča; polska-savieckaj vajny; Słuckaha zbrojnaha čynu…
«Treciaja kniha budzie praciaham vajskova-bijahrafičnaha ahladu pra ŭsich biełarusaŭ, a taksama ŭradžencaŭ biełaruskaj ziamli, jakich možna pryličyć da pałkavodcaŭ, vajskavodaŭ, vajskovych vučonych i vynachodnikaŭ. Novaja kniha achopić mižvajenny pieryjad, Druhuju ŭsiaśvietnuju vajnu, paślavajenny čas i pieršyja 25 hadoŭ niezaležnaj Biełarusi. Apošnimi hierojami knihi stanuć najvyšejšyja słužbovyja asoby Uzbrojenych siłaŭ Respubliki Biełaruś, jakija zakłali i zamacavali fundament sučasnaj biełaruskaj armii. A takich užo naźbirałasia kala sotni čałaviek. Ja, darečy, prašu mnohich svaich znajomych adstaŭnikoŭ — hienerałaŭ i aficeraŭ, a karystajučysia nahodaj, zaklikaju taksama ŭsich, kamu nieabyjakavy los Biełarusi: spadary, pišecie svaje memuary pra hady stanaŭleńnia našych Uzbrojenych siłaŭ, a hałoŭnaje — pra ludziej, jakija pryčynilisia da ich stvareńnia. Praz 100 hadoŭ hetyja ŭspaminy buduć biascennymi. Niekatoryja abiacajuć, što napišuć. Heta vielmi važna, heta historyja nia tolki našaj armii, ale heta historyja Biełarusi», — zaklikaje padpałkoŭnik.
«U nas chapaje svaich patronaŭ i dla specnazu, i dla pamiežnikaŭ, i dla artylerystaŭ i rakietnikaŭ…»
Ci moža być karysnym dla sučasnaha vojska dośvied tysiačahadovaj vajennaj biełaruskaj historyi? Pavodle Vitala Čyrvinskaha, sučasnaja armija žyvie inakšymi realijami, čym vajskavody Siaredniaviečča abo Novaha času. Važna inšaje — psychalahičny i patryjatyčny čyńniki.
«Ty pavinien viedać, što za tvajoju śpinaju historyja. Ja časam kažu kursantam: chłopcy, ci pavinien biełaruski aficer praciahvać słaŭnyja tradycyi svaich prodkaŭ? Usie kažuć: tak, pavinien. Ja tady dalej: a jak jon moža praciahvać tradycyi prodkaŭ, kali nia viedaje ich? Što jon źbirajecca praciahvać? Alaksandar Łukašenka słušna skazaŭ: maŭlaŭ, my tut nabudavali sučasnaj techniki, a jakaja b jana ni była, kali tam budzie siadzieć zdradnik, to hetaja technika nia vykanaje svajoj funkcyi», — havoryć Čyrvinski.
Panteon biełaruskaj vajskovaj słavy, ličyć Čyrvinski, vielizarny. Jon pryhadvaje, što tolki ŭ pieršym tomie jahonaj knihi, jaki skančvajecca padziełami Rečy Paspalitaj, kala 250 vybitnych vajskoŭcaŭ. Ale najbolš hodnymi vajskavodami, imiony jakich varta ŭšanavać navat na dziaržaŭnych uznaharodach, Čyrvinski ličyć Kanstancina Astroskaha i Jana Karala Chadkieviča.
«Čamu b patronam Pamiežnaha kamitetu abo Hałoŭnaha raźviednaha ŭpraŭleńnia nie zrabić Fiłona Kmitu-Čarnobylskaha, aršanskaha starostu, vajskovaha dziejača VKŁ, jaki prasłaviŭ svajo imia padčas vajennych padziejaŭ siaredziny XVI stahodździa? Heta ž samy pieršy hałoŭny biełaruski pamiežnik. U adnoj asobie jon trymaŭ usiu ŭschodniuju miažu. Ale byŭ nia tolki pieršym pamiežnikam, kali kazać sučasnaj movaj. Asobnaja ŭvaha pavinna być nadadziena jaho vyviednaj dziejnaści. Arhanizacyi vajskovaj vyviedki i kontravyviedki moža pazajzdrościć navat HRU Uzbrojenych siłaŭ Respubliki Biełarusi. Na ŭłasnyja srodki jon utrymlivaŭ vialikuju kolkaść vyviednikaŭ («vižaŭ» i «špiehaŭ»). Mieŭ svaich ludziej navat kala tronu rasiejskaha cara. U słužbovych daniasieńniach, jakija adsyłaŭ u Vilniu panam-radzie, napisanych, darečy, na starabiełaruskaj movie, padrabiazna spyniaŭsia na palityčnych rašeńniach i dziejańniach Ivana Žachlivaha, jaho vajennych planach, zahadach, rasparadžeńniach i navat na ŭnutranych pieražyvańniach i emocyjach maskoŭskaha manarcha. Ździejśniŭ niekalki bliskučych pieramoh i na ratnym poli. Možna skazać, što ad jaho vajennaha majsterstva lacieli iskry.
Abo, naprykład, artylerysty. Navošta nam asoby susiednich krainaŭ z epochi Piatra I. Jość uradženiec biełaruskaj ziamli Mikałaj Janavič Abramovič — hienerał artyleryi litoŭskaj. U 1640 hodzie jon staŭ pieršym kiraŭnikom artyleryi VKŁ. Byŭ pryznačany «na dazor harmaty Vialikaha Kniastva Litoŭskaha». Pry im artyleryja stała asobnaj vajskovaj arhanizacyjaj, była vyłučanaja ŭ asobny korpus. Abo Kazimier Siemianovič — vajskovy inžyner, tearetyk artyleryi, vynachodnik šmatstupieńčataj rakiety. U nas chapaje svaich patronaŭ i dla specnazu, i dla pamiežnikaŭ», — kaža Čyrvinski.
Jašče adnym biełaruskim vajskavodam, vartym konnaha pomnika ŭ Žodzinie (jon byŭ zasnavalnikam miastečka na hetym miescy, jakoje nazyvałasia Bahusłaŭ-pole), Čyrvinski nazyvaje Bahusłava Radziviła, vojenačalnika Polščy, Halandyi, Francyi, Švecyi i Prusii. Pavodle niekatorych źviestak, Bahusłaŭ Radzivił zakłaŭ padmurak budučaj znakamitaj pruskaj armii. Taksama vartym najvyšejšaha ŭšanavańnia ŭ biełaruskaj armii historyk ličyć Tadevuša Kaściušku.
«Ź imiem Kaściuški pamiataju adzin vypadak. Siarod prapanavanych temaŭ dla referataŭ była tema «Kaściuška — hieroj dvuch kantynentaŭ». Adzin z kursantaŭ, pačuŭšy heta, praburčaŭ sabie pad nos: «Najomnik». Ja tut ža prapanvaŭ jamu napisać referat na źmienienuju temu: «Tadevuš Kaściuška — hieroj abo najomnik». Kažu: kali vy dakažacie, što jon najomnik, to ja vam staŭlu 10 i vy aŭtamatam atrymlivajecie zalik. Chłapiec rychtavaŭ pracu miesiac, padyšoŭ da jaje surjozna i potym pryznaŭsia, što jon całkam pieraasensavaŭ asobu Kaściuški. Jak, kaža, najomniku mahli dać najvyšejšuju na toj čas uznaharodu ZŠA, dy jašče z ruk jaje prezydenta Džordža Vašynhtona? Najomnikam dajuć hrošy, a nie ŭznaharody», — uspaminaje Vital Stanisłavavič.
Pobač z Kastusiom Kalinoŭskim, jakoha padpałkoŭnik Čyrvinski stavić na adnym uzroŭni z bujnymi arhanizatarami partyzanskaha ruchu na biełaruskich ziemlach, jon nazyvaje Michaiła Čarniajeva — bajavoha hienerała Rasiejskaj imperyi.
«Jon byŭ synam rasiejskaha hienerała, z dvaranskaha rodu, jaki pachodziŭ z Noŭharadzkaj ziamli, ale jon tut naradziŭsia ŭ vioscy Tubyški na Mahiloŭščynie. Tut jon i pamior, i pachavany tut. Michaił Čarniajeŭ zachapiŭ dla Rasiejskaj imperyi Turkiestan, za što byŭ prazvany sučaśnikami «Jermakom XIX stahodździa». Abo dvaranin Mahiloŭskaj huberni feldmaršał Josif Ramiejka-Hurka — pieradapošni feldmaršał Rasiejskaj imperyi, jakoha mnohija vajskovyja historyki ličać hałoŭnym pieramožcam rasiejska-tureckaj vajny 1877 — 1878 hadoŭ, vyzvolnikam Baŭharyi ad asmanskaha pryhniotu. Viadoma, jość tut adna akaličnaść. Čarniajeŭ i Ramiejka-Hurka byli ščyrymi prychilnikami rusyfikacyi tutejšaha kraju. Mo i ciažka takimi hanarycca sučasnamu biełarusu, ale ŭsio roŭna jany našyja. Mahčyma, mienavita biełaruskaja ziamla dała im tuju svaju žyćciovuju siłu, jakaja potym uvasobiłasia ŭ ichny nieardynarny vajskovy talent»
Biassprečnym honaram biełaruskaj armii historyk nazyvaje maršała Savieckaha Sajuzu Ivana Ihnataviča Jakuboŭskaha. Čyrvinski znajšoŭ u archivie jahonuju ankietu 1928 hodu. Tam rukoju Jakuboŭskaha pa-biełarusku napisana: «Ja, Janka Jakuboŭski, Ihnataŭ syn». Biełarusam byŭ i saviecki desantnik numar adzin Vasil Pilipavič Marhiełaŭ, raspaviadaje Čyrvinski:
«Da vajny jon słužyŭ u Biełaruskaj vajskovaj akruzie. Skončyŭ Abjadnanuju vajskovuju škołu ŭ Miensku. Darečy, prysiahu prymaŭ pa-biełarusku. Na staronkach tahačasnaj «Čyrvonaarmiejskaj praŭdy» imia Vasila Marhiełava (da reformy biełaruskaha pravapisu 1933 h. tam pisali Bazyl Markiełaŭ) sustrakałasia vielmi časta. Biełaruski paet Siarhiej Hrachoŭski jamu navat svoj vierš pryśviaciŭ. Padčas vajskovaj słužby ja sustrakaŭ tych, chto vykazvaŭ sumnieńni nakont taho, što Marhiełaŭ biełarus: naradziŭsia va Ŭkrainie, pachavany ŭ Maskvie. Mahu skazać — ja trymaŭ u rukach asabistuju spravu Marhiełava ŭ Padolskim vajskovym archivie. I tam čornym pa biełym — biełarus, i podpis Vasila Pilipaviča. Baćki jahonyja — biełarusy. Darečy, padčas vučoby ŭ ABVŠ jaho rychtavali jak «nacyjanalnaha kadra», kab kamandavaŭ takimi samymi biełarusami ŭ častkach pieramiennaha składu», — kaža padpałkoŭnik.
Svaja škoła. U čym admietnaść vajennaha majsterstva biełarusaŭ?
«Nas pryvučyli, što biełarus — mužyk, pan sachi i kasy. U nas jość u kryvi i sacha, i kasa, ale jak vajskoŭcy biełarusy vielmi vytryvałyja. Siaržantami u savieckaj armii stavili mienavita biełarusaŭ, i biełarusy nie padvodzili. Bo ŭmiejuć vajavać. Heta, vierahodna, niejkaja hiennaja pamiać, a nia tak, što nas zabrali z pola bulbianoha i na vajnu, a my tam usich ździŭlajem svaimi vajskovymi zdolnaściami. Niezdarma naš staražytny hierb «Pahonia» maje biezumoŭna vajenny składnik», — kaža Čyrvinski.
Prykładaŭ nie brakuje. Historyk nahadvaje, što padčas Druhoj usiaśvietnaj vajny kiraŭnik BSSR Pancielajmon Panamarenka słaŭ Stalinu prapanovy, kab na froncie sfarmavać dźvie Biełaruskija asobyja armii ŭ składzie 150 tysiač čałaviek. Panamarenka davodziŭ, što heta buduć armii sapraŭdnych mściŭcaŭ, jakija buduć pomścić za svaju akupavanuju radzimu. Ich možna budzie vykarystoŭvać na najciažejšych učastkach frontu. Ale Stalin nie prysłuchaŭsia da prapanovy.
«Na pytańnie, ci majuć biełarusy svaju admietnaść u vajennym majsterstvie, svaju nacyjanalnuju vajennuju tradycyju, možna adkazać stanoŭča. Tak. Prykładaŭ chapaje. I tut varta kazać pra tendencyju. Abmiežavanyja mabilizacyjnyja mahčymaści nie dazvalali mieć vialikuju armiju, tamu vyrašalnuju rolu adyhryvali prafesijnaja padrychtoŭka, mužnaść i advaha asabistaha składu, a taksama vajenny talent vajskovych kiraŭnikoŭ. Praściej kažučy, u nas nie było mahčymaści rasparadžacca ludźmi jak «harmatnym miasam». Amal uva ŭsich bitvach (z vyniatkam Hrunvaldu), dzie my pieramahali, praciŭnik mieŭ kolkasna bolšyja siły. Najbolš viadomyja ź ich — bitvy pad Voršaj 1514 hodu i pad Kirchholmam 1605 hodu», — raspaviadaje Čyrvinski.
Uzor vajskovaha majsterstva pakazaŭ Januš Radzivił u bitvie pad Škłovam 1654 h., dzie jahonaje 6-tysiačnaje vojska raźbiła 20-tysiačnuju armiju Jakava Čarkaskaha. Pavodle historyka, Radzivił napoŭnicu vykarystaŭ adzin z pryncypaŭ vajennaha majsterstva — umiełaje vykarystańnie fizyka-hieahrafičnych umovaŭ miascovaści. Vybraŭšy ŭdałaje miesca na paŭdniovym bierazie raki Škłoŭki, nasuprać brodu, vialiki hietman spačatku ŭciahnuŭ avanhard maskoŭskaj armii ŭ bitvu. Praciŭnik padychodziŭ da miesca bitvy pačarhova i ŭstupaŭ u boj častkami. U vyniku piacihadzinnaj bitvy armija Čarkaskaha była pieramožanaja i adkinutaja za raku.
Kali praciahvać razmovu pra biełaruskuju vajennuju tradycyju, to nielha abminuć partyzanski ruch, ličyć historyk. Jon nazyvaje jaho adnoj z hałoŭnych nacyjanalnych vajennych tradycyjaŭ.
Pieršyja prykłady vykarystańnia partyzanskich formaŭ baraćby na biełaruskaj ziamli možna znajści jašče ŭ CHIV stahodździ. Pieramoha Davyda Haradzienskaha nad kryžakami pad Navaharadkam u 1314 hodzie, partyzanski ruch u ChVII stahodździ, antypolskaja partyzanka na terytoryi Zachodniaj Biełarusi ŭ 1920-ja hady, usienarodny partyzanski ruch u Biełarusi padčas Druhoj usiaśvietnaj vajny.
Minusam biełaruskaj vajennaj tradycyi Čyrvinski ličyć adsutnaść ułasnaj vajskova-vučebnaj ustanovy. Pradstaŭniki biełaruskaj šlachty zvyčajna atrymlivali dośvied viadzieńnia vajny ŭ zachodnieeŭrapiejskich armijach, a tolki potym viartalisia słužyć damoŭ.
«Svaja nacyjanalnaja systema vajskovaj adukacyi ŭ nas źjaviłasia tolki ŭ niezaležnaj Biełarusi. Treba adznačyć, što ŭzrovień padrychtoŭki davoli dobry. Vajskovaja akademija, jakaja paŭstała na bazie dvuch vučyliščaŭ, ciapier rychtuje kadry amal dla ŭsich specyjalnaściaŭ, zapatrabavanych u armii. A hałoŭnaje — rychtujučy aficeraŭ aperatyŭna-taktyčnaha źviana, a taksama aperatyŭna-stratehičnaha ŭzroŭniu, my sami stali hadavać svaich hienerałaŭ», — havoryć padpałkoŭnik.
Vychad knihi Vitala Čyrvinskaha supaŭ z pačatkam jaho pracy ŭ Vajskovaj akademii. Jon vykładaje vajskovuju historyju budučym aficeram biełaruskaj armii.
«Kursanty ŭ nas cudoŭnyja. Patryjoty svajoj krainy. Heta budučynia našaj krainy, našaj armii. Da biełaruskaj movy staviacca stanoŭča. Jość i biełaruskamoŭnyja aficery-vykładčyki. Adno škada, što ŭ nas u niekatorych srodkach massavaj infarmacyi tolki čakajuć nahody, kab pnuć armiju. A treba, naadvarot, znachodzić stanoŭčaje i kazać pra heta», — ličyć padpałkoŭnik zapasu Vital Čyrvinski
