Ci možna zabivać niemaŭlat, pakul jany jašče nie majuć samaśviadomaści? Niekatoryja bijaetyki ličać, što tak
Piša fiłosaf Piotra Rudkoŭski.
U vieraśni 2016 u Mačuliščach, što ŭ Mienskaj vobłaści, žančyna naradziła dzicia i vykinuła jaho ŭ śmiećciepravod ź siomaha paviercha. Susiedzi byli šakavanyja, hramadskaja dumka nie chavała abureńnia, a śledstva vystaviła žančynie abvinavačańnie ŭ zamachu na zabojstva, ździejśnienym z asablivaj žorstkaściu. U asnovie takoj reakcyi na ŭčynak žančyny lažyć šyroka raspaŭsiudžanaje pierakanańnie, što zabivańnie niemaŭlat, niezaležna ad abstavinaŭ i matyvaŭ, zaŭždy źjaŭlajecca złačynstvam.
Z takim pierakanańniem niazhodny niekatoryja śpiecyjalisty pa bijaetycy. U lutym 2012 hoda akademičny časopis Journal of Medical Ethics apublikavaŭ artykuł Albierta Džubilini i Frančeski Minervy pad nazvaj «Paślarodavy abort: čamu niemaŭla pavinna žyć?» Paślarodavy abort — heta nie što inšaje, jak zabićcio novanarodžanaha dziciaci. Na dumku aŭtaraŭ, baćki pavinny atrymać prava svabodna prymać rašeńnie, ci pakinuć niemaŭla pry žyćci, ci nie. Pradbačačy naturalnaje piarečańnie: «Ale ž heta čałaviek», aŭtary spasyłajucca na praktyku abortaŭ, u chodzie jakich taksama zabivajecca čałaviečaja istota. «Maralny status dzicia-niemaŭlaci źjaŭlajecca takim samym, što status embryjona — u tym sensie, što i dzicia, i embryjon nie vałodajuć charaktarystykami, jakija dazvolili b pradstaŭlać im prava na žyćcio» — pajaśniajuć jany. «Jak embryjon, tak i novanarodžanaje dzicia — heta čałaviečyja istoty i patencyjnyja asoby, ale nivodzin ź ich nie źjaŭlajecca asobaj u sensie maralnaha subjekta z pravam na žyćcio».
Aznajomiŭšysia z hetaj arhumientacyjaj, niaciažka zdahadacca, čamu ŭ nazvu artykuła byŭ vyniesieny taki śpiecyfičny termin-navatvor: «paślarodavy abort» (after-birth abortion). Jak sami aŭtary pajaśniajuć: «…kab padkreślić, što maralny status novanarodžanaha čałavieka paraŭnalny z maralnym statusam embryjona». U źviazku z hetym, «toje, što my nazyvajem «paślarodavym abortam», pavinna być dapuščalna va ŭsich vypadkach, kali dapuščalny «darodavy abort»».
Artykuł, choć byŭ apublikavany ŭ vuzkaśpiecyjalizavanym akademičnym časopisie, vyklikaŭ šyroki rezanans. Nie tolki na aŭtaraŭ, ale taksama na redakcyju časopisa abrynułasia chvala krytyki z roznych bakoŭ. Na peŭnym etapie ŭ palemiku ŭstupiŭ redaktar časopisa Džulijan Savulesku (katory sam źjaŭlajecca prafiesaram bijaetyki). U intervju dla brytanskaha The Telegraph u duža emacyjnaj formie jon zajaviŭ, što reakcyja na artykuł pra «paślarodavy abort» — heta ataka na akademičnuju svabodu i ŭvohule svabodu słova. Najbolš zaciatych krytykaŭ jon nazvaŭ «fanatykami, jakija zamachvajucca na fundamientalnyja kaštoŭnaści libieralnaha hramadstva. (…) Heta adna z samych niebiaśpiečnych tendencyjaŭ, što pryvodzić da samasudu i hienacydu», — narakaŭ Savulesku.
A što z sutnaściu spravy: niemaŭlaty majuć prava na žyćcio ci nie? U błohu, jaki viadziecca ad imia redakcyi Journal of Medical Ethics, Savulesku napisaŭ tekst «U abaronu publikacyi «Paślarodavy abort», u jakim jon padkreślivaje, što «arhumienty na karyść prava na zabivańnie novanarodžanych nie źjaŭlajucca novymi». Minerva i Džubilini paprostu praciahvajuć peŭnuju tradycyju. Navizna ichniaha padychodu palahaje tolki ŭ tym, što jany pakazvajuć, jakim čynam daŭno vypracavanyja arhumienty možna dapasavać da «maciarynskich i siamiejnych intaresaŭ». Ad siabie dadamo, što publikacyja artykuła Džubilini i Minervy — nie pieršy raz, kali časopis Journal of Medical Ethics davaŭ prava hołasu prychilnikam prava na zabojstva niemaŭlat. Prykładam, u 1986 hodzie časopis apublikavaŭ tekst pad amal identyčnaj nazvaj «Ci niemaŭla pavinna žyć? Prablema niemaŭlat-invalidaŭ» — heta była ŭchvalnaja recenzija na knihu Chielhi Kuse i Pitera Sinhiera, u jakoj aŭtary pastulavali prava na zabojstva ciažka chvorych niemaŭlat.
Kali Džulijan Savulesku kazaŭ, što ideja zabivańnia niemaŭlat nie novaja, to viedaŭ, što kazaŭ. I sprava tut nie ŭ tym, što ŭ Staražytnaj Hrecyi abo ŭ damadernaj Japonii heta praktykavałasia. Havorka tut idzie pra toje, što hetaja ideja nie novaja dla zachodniaha akademičnaha asiarodździa. Kancepcyja «prava na zabojstva niemaŭlat» pačała raspracoŭvacca ŭžo ŭ 70-ja hady ŭ ciesnaj poviazi z kancepcyjaj «prava na abort». Važnaj fihuraj u hetym płanie byŭ (i ŭ niejkaj stupieni nadalej jość) Majkł Tulej, prafiesar Prynstanskaha ŭniviersiteta. U 1972 hodzie jon apublikavaŭ artykuł «Abort i zabojstva niemaŭlat», jaki šmat razoŭ pieravydavaŭsia ŭ akademičnych vydańniach (apošni raz u 2011 hodzie).
Majkł Tulej pierakanany, što paŭsiudny supraciŭ adnosna zabivańnia niemaŭlat — heta vyklučna pradukt iracyjanalnych emocyj, jakim časam taksama paddajucca navukoŭcy i fiłosafy. «Pytańnie zabojstva niemaŭlat cikavaje taksama pa pryčynie emocyj, jakija jano vyklikaje. Typovaja reakcyja na zabojstva niemaŭlat nahadvaje (…) reakcyju minułych pakaleńniaŭ na masturbacyju abo aralny seks», — piša aŭtar. Racyjanalny padychod, na jaho dumku, nastupny. «Arhanizm nabyvaje prava da žyćcia tolki tady, kali pačynaje ŭsprymać siabie jak subjekt bieśpierapynnaha dośviedu i inšych mientalnych stanaŭ i pry hetym sam uśviedamlaje, što źjaŭlajecca takoj bieśpierapynnaj istotaj». Embryjon i niemaŭla nie spaŭniajuć hetaha kryteru. U źviazku z hetym zabarona pazbaŭlać ich žyćcia — heta paprostu adno ź iracyjanalnych tabu, jakoje nieapraŭdana abmiažoŭvaje čałaviečuju svabodu.
U 80-ja hady na haryzoncie tak zvanaj libieralnaj bijaetyki ŭzyšła novaja zorka, jakaja zaśviaciła našmat jarčej i šyrej, čym usie papiarednija zorki — Piter Sinhier, prafiesar Prynstanskaha ŭniviersiteta (ZŠA) i Univiersiteta Mielburna (Aŭstralija), viehietaryjaniec, aktyvist pa zmahańni ź biednaściu i paśladoŭny abaronca prava na aborty i zabojstva niemaŭlat. Rektar Prynstanskaha ŭniviersiteta adnojčy śćvierdziŭ, što prafiesar Sinhier — najbolš upłyvovy spasiarod etykaŭ, jakija žyvuć na hety momant. U svajoj manumientalnaj pracy «Praktyčnaja etyka», jakaja ŭpieršyniu była vydadziena ŭ 1979 hodzie i pieravydavałasia šmat razoŭ, hety ŭpłyvovy etyk ćvierdziŭ: «Čałaviečyja niemaŭlaty nie naradžajucca sa samaśviadomaściu i niazdolny zrazumieć, što jany isnujuć u časie. Jany — nie asoby». U źviazku z hetym, «žyćcio novanarodžanaha maje mienšuju kaštoŭnaść, čym žyćcio [darosłaj] śvińni, sabaki abo šympanze». U druhim vydańni hetaj pracy prafiesar udakładniŭ svaju pazicyju: «Sabaki, katy abo delfiny źjaŭlajucca asobami, tady jak embryjony, novanarodžanyja i niekatoryja achviary chvaroby Alchiejmiera — nie».
Dla Sinhiera, hetaksama jak i dla Majkła Tuleja ci Albierta Džubilini, vidavočna, što žyćcio čałavieka pačynajecca z momantu začaćcia. U śviatle sučasnaj embryjałohii hety fakt niemahčyma adprečyć. Ale heta nie značyć — padkreślivajuć jany, — što aborty abo zabivańnie niemaŭlat źjaŭlajucca niemaralnymi. Čałaviečyja embryjony i niemaŭlaty možna zabivać niahledziačy na toje, što jany — ludzi. «Skažam tak: kali ludzi znachodziacca na takim nizkim intelektualnym uzroŭni, što navat nie ŭśviedamlajuć samich siabie, to my nie majem abaviazku padtrymlivać ich pry žyćci», — skazaŭ Sinhier u intervju dla niamieckaj haziety Der Spiegel u listapadzie 2001 hoda.
U źviazku z hetym paŭstaje praktyčnaja prapanova, jakuju Sinhier ahučvaje ŭ Praktyčnaj etycy: paśla naradžeńnia dziciaci baćki pavinny mieć čatyry tydni (28 dzion), kab, skansultavaŭšysia sa śpiecyjalistami, pryniać rašeńnie, ci pakinuć dzicia pry žyćci, ci zabić jaho. Dziejničaje tut taja samaja łohika, što i ŭ vypadku abortaŭ: «Ja ŭžo pakazaŭ, — piša Sinhier, — što žyćcio [čałaviečaha] embryjona maje nie bolšuju vartaść, čym žyćcio žyvioliny z padobnym uzroŭniem racyjanalnaści, samaśviadomaści, zdolnaści adčuvać i hetak dalej, i što pakolki nivodzin embryjon nie źjaŭlajecca asobaj, to nivodzin embryjon nie maje takoha ž prava da žyćcia, što i asoba. A ciapier my pavinny pryniać toj fakt, što ŭsie hetyja arhumienty tyčacca novanarodžanaha dziciaci nie ŭ mienšaj stupieni, čym embryjona. Dzicia va ŭzroście adnaho tydnia nie źjaŭlajecca racyjanalnaj i samaśviadomaj istotaj».
Jak bačym, mieŭ racyju praf. Džulijan Savulesku, što pastulavańnie «prava na zabivańnie niemaŭlat» nie jość niečym novym. Hety pastułat źjaviŭsia ŭ 70-ja hady ŭvadnačas z pastułatam prava na abort, i arhumientacyja na karyść pieršaha faktyčna supadaje z arhumientacyjaj na karyść druhoha. Supadaje taksama i rytoryka: jak prava na abort, tak i prava na zabojstva niemaŭlat prezientujecca jak elemient libieralnaj etyki, a admaŭleńnie hetaha prava — jak pradukt kansiervatyzmu myśleńnia i źniavoleńnia relihijnymi dohmami.
Nie supała, adnak, palityčna-zakanadaŭčaja praktyka. Za apošnija paŭstahodździa bolšaść partyj zachodniaha śvietu pastupova pierajšli na bok padtrymki tak zvanaha prava na abort, ale pakul što nivodnaja partyja nie ryzyknuła prasoŭvać prava na zabivańnie niemaŭlat (kali nie ličyć padtrymku eŭtanazii dla śmiarotna chvorych dziaciej u Bielhii i Niderłandach). Nie viedajem, adnak, u jakim kirunku pavierniecca palityčnaja praktyka ŭ budučyni. Chto viedaje, moža, taja žančyna z Mačuliščaŭ, jakaja vykinuła svajo dzicia ŭ śmiećciepravod, praź niejki čas stanie dla kahości novaj ikonaj baraćby za svabodu — svabodu ad niežadanych niemaŭlat.
