Prosta kosmas! Top-5 fantastyčnych knih pa-biełarusku pra žyćcio pa-za płanietaj Ziamla
U 1961 hodzie Juryj Haharyn staŭ pieršym u historyi čałaviekam, jaki ździejśniŭ palot u kaśmičnaj prastory. Cikava, ci stanie ŭ 2061 hodzie Iłan Mask prezidentam Marsijanskaj dziaržavy? Kali, viadoma ž, vynajdzie srodak dla bieśśmiarotnaści, ci, prynamsi, dla padaŭžeńnia žyćcia. A pakul možacie paznajomicca z raznastajnymi litaraturnymi fantazijami (i nie zusim fantazijami) na kaśmičnyja i kalakaśmičnyja temy.
Jazep Drazdovič. «Niabiesnyja biehi»
Jazep Drazdovič ciońnia zaniaŭ by dobruju pasadu ŭ kamandzie kampanii SpaceX, pasiabravaŭšy z takim ža inžynieram-letucieńnikam Iłanam Maskam. U «Niabiesnych biehach» Drazdovič zapisaŭ šerah svaich teoryj, naprykład, pra pazaatmaśfiernuju broń ziamnoj pavierchni, pra pachodžańnie płaniet Soniečnaj sistemy, pra mahčymaści isnavańnia žyćcia na kolcach Saturna i inšyja. Knihu jon azdobiŭ ułasnymi malunkami.
«Dziakujučy svajej atmaśfiernaj brani, našaja płanieta, na jakoj my žyviom, zusim nie baicca sutyčak z hroznymi, nie raz užo pałochaŭšymi ludziej kasatymi abo mietłavastymi kametami, jakija ŭžo nie raz pahražali źmiaści saboj ź ziamli ŭsio, što jość na jejnaj pavierchni».
Drazdovič spadziavaŭsia, što kali-niebudź znojducca ludzi, jakija ŭsie zapisanyja im teoryi zmohuć pravieryć i paćvierdzić. Z nadziejaj na heta i praciahvaŭ zajmacca takoj niaprostaj dziejnaściu.
Duhłas Adams. «Aŭtaspynam pa hałaktycy» (pierakład z anhielskaj Paŭła Kaściukieviča)
« —Toj Samy Adkaz na Vialikaje Pytańnie…
— Tak!
— …pra Sens Žyćcia, pra Suśviet i Ŭsio Takoje… — praciahvaŭ Hłybakadumny.
— Tak!!
— … Voś taki… — vymaviŭ Hłybakadumny i zrabiŭ paŭzu.
— Davaj!!!!!!!
— Takim čynam…
— Nu?!!!!!
— Sorak dva, — ź biaźmiežnaj vieličču vymaviŭ Hłybakadumny i zamaŭčaŭ».
Jašče adzin letucieńnik Duhłas Adams pasprabavaŭ prostyja ziamnyja prablemy davieści da hałaktyčnych maštabaŭ. Tak, dom hałoŭnaha hieroja Artura Denta płanujuć źnieści, kab pabudavać aŭtamabilny prajezd, a ŭ toj ža čas taki ž los čakaje ŭsiu Ziamlu, jakaja stała pieraškodaj na šlachu pabudovy mižzorkavaj trasy. A jašče vyśviatlajecca, što my ŭsie — myšyny prajekt. Nie razumiejecie, što heta značyć? Tady čytajcie cudoŭnuju iraničnuju fantastyku ad Duhłasa Adamsa. Zdarovy rohat i dobry nastroj harantavanyja.
Varta adznačyć cikavuju łakalizacyju nazvaŭ, imion i taponimaŭ, zroblenuju pierakładčykam. Naprykład, u knizie źjaŭlajucca «mandranitavyja kapalni płaniety Salizorsk», «palašuskaja zvyšmiata» z «płaniety Palašus», vydańnie «Naša piva» i «butelka viskara «Ku-Palonka»».
U kancy knihi čytačoŭ čakaje daścipnaja Instrukcyja pa ŭciokach z płaniety Ziamla, ale nie raim vam uciakać adsiul, napieradzie jašče šmat cikavaha.
Pavieł Miśko. «Erpidy na płaniecie ziamla»
« —Dyk ty što — Erpid-adzin? — zusim paśmialeŭ Vania.
— Tak. Hetaja nazva skaročanaja… Jak heta… Abrevijatura! A poŭnaściu — elektronny robat-palihłot izalavanaha dziejańnia».
Zvyčajny treciakłaśnik Vania Hardziej traplaje ŭ fantastyčnuju historyju, vartuju stać praciaham kinaprajektaŭ Majkła Beja. Bo Erpidy Paŭła Miśko — čym nie biełaruskaja zamiena aŭtabotam (kali vy znajomyja z suśvietam «Transformieraŭ»).
Dva erpidy prylatajuć u kaśmičnym karabli na Ziamlu, kab zaniacca jaje vyvučeńniem. Adzin cikavicca raślinnym i žyviolnym śvietam, a druhi zaprahramavany na kantakt z čałaviekam. Vania dapamahaje Erpidam, a tyja, u svaju čarhu, dapamahajuć jamu, dzielacca peŭnaj kolkaściu karysnaj infarmacyi. Kniha stanie nie prosta cikavym baŭleńniem času, ale jašče i krynicaj viedaŭ, bo Hardziejeŭ pry razmovie ź inšapłanietnikami čuje tłumačeńni roznych słoŭ, naprykład, «kureć — słaba hareć, tleć, vyłučajučy mnoha dymu». A sam vučyć ich cikavym prykazkam i prymaŭkam.
Sučasnym školnikam varta adarvacca ad historyj pra «Mściŭcaŭ» i inšych supierhierojaŭ i pačytać hetuju śvietłuju historyju na aktualnyja temy isnavańnia pazaziamnych cyvilizacyj i suisnavańnia ludziej i robataŭ.
Stanisłaŭ Lem. «Salarys» (pierakład z polskaj Maksima Vałoški)
«Apošniaje, što ja paśpieŭ ubačyć, heta ŭkratavanyja ŭźlotnyja katapulty i dva, vieličynioj u niekalki pavierchaŭ, lustry ažurnych radyjoteleskopaŭ. Niešta prymusiła kapsułu spynicca, pačułasia praniźlivaje skryhatańnie stali, jakaja pruhka stuknułasia ab stal, unizie niešta adčyniłasia, i mietaličnaja škarłupina, u jakoj ja siadzieŭ, z praciahłym uzdycham źnieruchomieła, zakončyŭšy svajo stovaśmidziesiacikiłamietrovaje padarožža.
— Ja — Stancyja Salarys. Nul-nul. Pasadka zakončana. Kaniec,— pačuŭ ja niežyvy hołas robata».
Doktar Krys Kielvin prybyvaje na bort daśledčaj stancyi Salarys, raźmieščanaj na adnajmiennaj płaniecie. Užo mnohija hady ŭ centry ŭvahi daśledčykaŭ znachodzicca Akijan — žyvy arhanizm, jaki pakryvaje amal 90% pavierchni płaniety. Šukajucca sposaby kantaktu z hetaj niezvyčajnaj substancyjaj. Adnak, pa prybyćci Kielvin bačyć na stancyi zusim nie toje, što čakaŭ. Lem nie stvaraje dynamičnaha apoviedu, typovaha dla mnohich fantastyčnych tvoraŭ. Jon imkniecca zacikavić čytača dumkami, a nie dynamikaj. Jon daśleduje samyja ciomnyja kutočki čałavieka, prymušajučy nas zazirnuć uhłyb siabie.
Stolki knih, filmaŭ pryśviečana pošuku pazaziamnych cyvilizacyj, kantaktu čałavieka ź imi, ale nie zaŭždy ŭ mastactvie hety kantakt maje pazityŭnaje zaviaršeńnie. Hetaja tema była aktualnaj nie tolki ŭ tyja časy, kali Stanisłaŭ Lem pisaŭ svoj «Salarys» (1960-ja hh.), ale i ŭ naš čas uźnikajuć takija tvory, jak film «Life» (2017 h.) Daniela Eśpinosy, «Arrival» (2016 h.) Deni Vilniova i mnohija inšyja. Usie jany majuć supolnuju dumku: a ci hatovyja my da takoha kantaktu? Ci byli hatovyja ŭ časy Lema, i ci hatovyja ciapier?
Raisa Baravikova. «Kazačnyja apovieści pra mižpłanietnaha pažarnika i inšych mamurykaŭ»
«U mamuryka jość sačok, amal taki ž samy, jakim usie dzieci na Ziamli łoviać matyloŭ. Dy mamuryk matyloŭ nie łović. Jon łović zorki. Tyja samyja zorki, jakija niechta ŭ paru zorkapadu nazvaŭ na Ziamli źničkami. Tamu što zorki ŭ paru zorkapadu laciać… Laciać… I źnikajuć. I heta niapraŭda. Ich łović svaim sačkom mamuryk. I robić jon heta tolki dziela taho, kab nidzie, ni na adnoj płaniecie, kudy moža ŭpaści niepasłuchmianaja zorka nie ŭźnikła pažaru».
Ci viedajecie vy pra isnavańnie płaniety Mamuryi, dzie žyvuć niezvyčajnyja istoty — mamuryki? Raisa Baravikova stvaryła ceły kaśmičny suśviet, nasieleny roznymi cikavymi piersanažami. Adzin ź ich — mamuryk, abo mižpłanietny pažarnik, jaki choć i maleńki, ale vykonvaje vielmi važnuju misiju — łović zorki i takim čynam ratuje płaniety ad pažaraŭ. Akramia hetaha, jon adroźnivajecca vialikaj cikaŭnaściu i žadańniem spaścihać śviet, vychodzić pa-za miežy viadomaj jamu płaniety. Adnojčy na svaim piki-paku (heta taki latalny aparat, padobny da strakazy) jon traplaje na Ziamlu, dzie znajomicca z kratom Butuzam i jaho rakietaj, a taksama kažanom Brysiaj, pra što raspaviadajecca ŭ troch apovieściach knihi.
Mastačka Maryja Mickievič ažyviła hetych piersanažaŭ u jarkich malunkach, tak što dzietki zmohuć bližej paznajomicca z usimi dziejučymi asobami, a taksama pasprabavać ujavić, jak by moh vyhladać latajučy aparat mižpłanietnaha pažarnika.
