Viktar Marcinovič: Novyja «my» i novyja «jany»
Raniej usio było prosta. Asnoŭnaja linija napružańnia ŭ hramadstvie prachodziła pa pryncypach ściaha i ŭrada. Heta była kanfrantacyja pamiž «čyrvona-zialonaj» «uładaj» i «bieł-čyrvona-biełymi» «zmaharami». «Frontaŭcy» (to bok: mova, VKŁ, Stalin drenny, «Krama», nacyjanalnaje Adradžeńnie) supraćstajali «vykankamaŭcam» (jazyk, BSSR, Stalin dobry, «Pieśniary», baraćba z nacyjanalizmam).
Siońnia hety adnaznačny i pryhožy binarny raskład blaknie. Dziaržava sprabuje pieravodzić prapahandu na rejki biełaruskaj movy, BRSM eksprapryjuje vyšyvanku, a čynoŭniki navat robiać vyhlad, što rychtujucca supolna z «bieł-čyrvona-biełymi» śviatkavać stahodździe BNR.
Ale samo supraćstajańnie nikudy nie padziełasia. Kanfrantacyi ŭ hramadstvie dahetul bolej za zhodu. Prosta «my» i «jany» źmianilisia. Linij sutyčki zrabiłasia amal stolki ž, kolki i hramadzian.
Jak usio było vidavočna, kali ŭ 1996-m čytačy haziety «Svaboda» Paŭła Žuka (jaje paźniej likvidavaŭ Vyšejšy haspadarčy sud) sutykalisia z čytačami haziety «Savieckaja Biełarusija». Adrazu było zrazumieła, chto na jakich pazicyjach, chto za što vystupaje, chto čałaviek «dziaržaŭny», a chto «baraćbit». Kali siońnia zaciaty čytač «Našaj nivy» raspačynaje na forumie svarku z čytačom tut.by, roźnica pamiž imi vyznačajecca składaniej.
Bo i tam, i tam — miedyi niedziaržaŭnyja, papularnyja i roŭnyja ŭ svajoj jakaści. I ich čytačy mohuć adnolkava niepryjazna stavicca da dziejańniaŭ ułady.
Ale jak tolki hetyja ludzi začepiacca za Ukrainu ci za źnikłych u Siryi ruskich vajskoŭcaŭ — stanie horača. I ŭźniknie adčuvańnie, što spračajucca žychary roznych krain. U hetych ludziej budzie raźmiežavańnie mienavita pa pryncypie «my» i «jany»: zvyčajna naležnyja da adnoj jednaści ludzi nie varahujuć tak jaŭna.
Miežy pohladaŭ praciahnulisia paŭsiul. Tyja, chto zaŭzieŭ za Shuma na nacyjanalnym adbory na Jeŭrabačańnie, vystaŭlajuć pretenzii žury, jakoje padtrymała Alekseev. Pryčym pretenzii nie ŭ tym, što Alekseev drenna śpiavaŭ — heta jakraz było b całkam vytłumačalna i naturalna dla inšaj krainy. Nie, prablema ŭ tym, što Alekseev — ukrainiec, što žury naohuł nie musiła jaho dapuskać praz historyju ź jahonaj pieśniaj. Prychilniki Alekseev u adkaz chiejciać prychilnikaŭ Shuma: «Jak ža prykolna nazirać, jak ludzi ź pienaj la rota «balejuć» za Shuma. Alo, kali čałaviek śpiavaje na biełaruskaj, heta nie značyć, što heta aŭtamatam kruta» (realnaje vykazvańnie adnaho błohiera). Sprečka pra hust vokamhnienna pierakidvajecca na sprečku pra movu, pieratvarajučysia ŭ tuju samuju razmovu farmatu «my» i «jany».
Ravarysty suprać aŭtamabilistaŭ, prychilniki Coja i Vysockaha suprać tych, chto ličyć, što biełarusy nie musiać słuchać savieckuju muzyku, nastaŭniki suprać tych, chto ličyć nastaŭnikaŭ falsifikatarami, zmahary za biełaruskamoŭnyja dziciačyja sadki suprać tych, chto nie bačyć u takich sadkach patreby — voś daloka nie poŭny śpis minijaciurnych hramadzianskich vojnaŭ minułaha tydnia.
Tak, peŭnym čynam abvastreńniu sprečak na lubyja temy ŭ Biełarusi paspryjali novyja miedyi.
Jany kožnaha z nas źmiaścili va ŭtulny puchir «nibyta adnadumcaŭ». U hetaj burbałcy ŭźnikaje adčuvańnie, što ŭsia kraina — takaja, jak ty sam. A ŭsie astatnija — «vorahi» ci «jany». Ale ja nizašto nie pavieru, što pytańnie movy vychavańnia ŭ sadkach u ZŠA tak chutka budzie raspalvać žarści. Što tak chutka z hetaha pytańnia baki buduć pierachodzić da ŭzajemnaj varožaści i admaŭleńnia čałaviečych jakaściaŭ u inšaha boku.
Usie z usimi pierasvarylisia, pryčym pierasvarylisia da toj stadyi, paśla jakoj idzie vydaleńnie numaroŭ z pamiaci telefona i pierachod na inšy bok vulicy pry sustrečy. Tyja, chto ŭkładaje elektronnyja pietycyi, i tyja, chto ličyć, što bolšaj duraty, čym padpisańnie biasplonnych pietycyj, niama.
Tyja, chto za drevy, i tyja, chto za parkinhi. Tyja, chto piša pa-rusku «riedaktorka», i tyja, chto kaža, što heta bzdura i kałchazanstva, bo jość abiełarušvańniem ruskaj marfałohii. Tyja, chto zmahajecca z drenna pastaŭlenymi mašynami ŭ centry, i tyja, chto kažuć, što pa praviłach na Internacyjanalnaj u pryncypie niemahčyma. Tyja, chto za Asmałoŭku, i tyja, chto hetak ža zaciata suprać jaje («nijakaj kaštoŭnaści», «horad musić abnaŭlacca» i h.d.). Tyja, chto (blin!) za Iłana Maska, jaki zašpurliŭ u kosmas svoj kabryjalet Tesla, i tyja, kaho aburyŭ Devid Boŭi i cytatka z Adamsa pry hetym pusku. Pryčym navat voś u hetym drobnym i takim dalokim ad Biełarusi topiku znajšłosia miesca chajpu z elemientami «my» i «jany»: «siabry Iłana Maska» papraknuli «vorahaŭ Maska» ŭ «miestačkovym» dyskursie, maŭlaŭ, hetyja biełarusy ŭsie takija, lubiać dakalabacca da drabiazy ŭ hłabalnych prajektach. Pryčym paprakali biełarusaŭ biełarusy ž.
Tut navat dyskusija Apple vs Microsoft maje schilnaść da taho, kab skacicca na pytańni Ukrainy, Druhoj suśvietnaj, movy i Stalina.
Niavyrašanych pytańniaŭ pra toje, jak heta — być biełarusam (navat nie «dobrym biełarusam», a prosta «biełarusam»!) nazapasiłasia stolki, što kožny hramadzianin musić adkazvać na tyja pytańni pobytavym šlacham, navobmacak. Spračajučysia pra novy telefon ci aptymalnaje miesca dla zimovaha adpačynku. Dziaržaŭnaja ideałohija — śfiera, u jakuju štohod ukidajucca vialikija hrošy, — sparadziła za čverć stahodździa chiba što nabor niavyznačanaściaŭ. I prapahanda zaciata ŭznaŭlaje ich pa ŭsich kanałach. «Razam my Biełaruś»… A chiba paasobku — nie?
U kožnaj z hetych asobnych sutyčak vielmi lohka zrabicca hierojem. Pa zakonach epochi mikratarhietynhu pieramahaje zaŭsiody samy emacyjny i samy biazdokazny kastamizatar. Šukaj słovy, jakija kryŭdziać bolš za ŭsio, ščodra abahulniaj — i stanieš pieršym siarod zhrai.
Ale Biełaruś robiać inšyja hieroi. Tyja, chto vandruje pamiž padroblenymi frahmientami i złučaje ich.
Tyja, chto tłumačyć arhanizataram 100-hodździa VŁKSM, čamu nie ŭsie prychilniki BNR źjaŭlajucca «banderaŭcami». Tyja, chto davodzić amataram Aksany Zabužki, čamu Coj nie byŭ «prajektam KDB» i ahientam «ruskaha śvietu». Heta rola zaŭsiody budzie niaŭdziačnaj, bo parłamienciory spradvieku adhrabajuć pieršymi.
Ale «my» i «jany» musiać abjadnacca: tolki tady biełarusy zrobiacca narodam.
