Historyja Lidčyny na staronkach starych haziet — vyjšła daśledavańnie Lavona Łaŭreša
Łaŭreš Ł. Ł. Šept pažoŭkłych staronak. Lidčyna ŭ lusterku presy. 1900—1939 hh. — Hrodna: TAA «JurSaPrynt», 2017. — 432 s.
Kniha Lavona Łaŭreša ŭ peŭnym sensie ŭnikalnaja. Heta svajho rodu chronika minułaha Lidy, składzienaja karespandentami šmatlikich haziet i časopisaŭ, u jakoj adlustravałasia žyćcio horada i navakollaŭ u pieršaje sarakahodździe XX st.
Pieryjadyčny druk — davoli śpiecyfičnaja histaryčnaja krynica, ź jakoj nie vielmi lubiać pracavać historyki. Jak praviła, jany imknucca da abjektyŭnaha aśviatleńnia minułaha, ale časta nie ŭśviadamlajuć taho, što kožny histaryčny dakumient niepaźbiežna ŭtrymlivaje «piačatku» jahonaha stvaralnika. Apošni, zvyčajna, nie imknuŭsia da abjektyŭnaści, a sprabavaŭ davieści ŭłasnuju pravatu ci pravatu toj supolnaści, da jakoj naležyŭ. Na samaj spravie abjektyŭnaść dla historyka — niedasiahalnaja meta. Faktyčna, jon zajmajecca rekanstrukcyjaj minułaha na padstavie tych śladoŭ, jakija jano pakinuła ŭ piśmovych dakumientach, u pamiaci, u reštkach materyjalnaj kultury dy inš. Adnak histaryčny dakumient, znojdzieny ŭ archivie, jak praviła, ličycca «abjektyŭnym» užo tolki dziakujučy miescu jahonaha znachodžańnia. Inšaja sprava — pieryjadyčny druk. Tut adsutnaść abjektyŭnaści navidoku. Redakcyja kožnaha vydańnia imknułasia danieści da čytačoŭ ułasnaje bačańnie situacyi, asabliva kali heta datyčyła sacyjalna-palityčnych ci nacyjanalnych i kanfiesijnych padziejaŭ. Ale mienavita hetaja vidavočnaja subjektyŭnaść i stvaraje tuju šmatkolernuju karcinu minułaha, jakaja ŭ najbolšaj stupieni pieradaje duch i atmaśfieru minułaj epochi i maksimalna nabližaje nas da jaje razumieńnia.
Horad Lida — słaŭny svajoj historyjaj, jakaja maje talenavitych daśledčykaŭ. I Lavon Łaŭreš — adzin ź ich. Jahonymi namahańniami ŭžo adnoŭlenyja mnohija važnyja staronki minułaha Lidy i lidskaha kraju. Postać daśledčyka prysutnaja i ŭ hetaj knizie. Praŭda, jana znachodzicca na druhim płanie, i čytač maje mahčymaść samastojna aceńvać tyja padziei i zdareńni historyi Lidčyny, jakija adlustravalisia na staronkach šmatlikich haziet i časopisaŭ. Ale ich adboram i ŭkładańniem zajmaŭsia jakraz daśledčyk, i ich prysutnaść u knizie, biezumoŭna, źjaŭlajecca peŭnym adlustravańniem aŭtarskich pryjarytetaŭ jak u razumieńni roli historyka, tak i ŭ vybary najbolš aktualnych histaryčnych siužetaŭ. Dyk voś, siarod hetych pryjarytetaŭ vidavočnaje imknieńnie da samastojnaści ŭ daśledavańniach. Jano spałučajecca z žadańniem raspavieści pra toje, što moža vyzvalić čytača z pałonu ideałahičnych šabłonaŭ, sfarmavanych jašče ŭ savieckija časy, pieraadoleć biespamiactva, jakoje na našaj ziamli naviazvałasia amal usimi ŭładami XX stahodździa. Daśledčyk z dapamohaj pieryjadyčnaha druku raskryvaje pierad čytačom novyja dalahlady minułaha i dapamahaje jamu ŭbačyć pryhažość i vielič ajčynnaj biełaruskaj historyi, adčuć jaje bol, časta schavany pad nakinutymi ideałohijami, jakija ihnarujuć ahulnačałaviečyja kaštoŭnaści i samuju vialikuju ź ich — kaštoŭnaść čałaviečaha žyćcia.
Prapanavanaja chronika Lidy dazvalaje zazirnuć u małaviadomyja staronki historyi horada i navakollaŭ u apošnija hady isnavańnia Rasiejskaj Impieryi, u časy vajennych vyprabavańniaŭ, jakija praciahvalisia dla Lidčyny doŭhija 7 hadoŭ — z 1914 pa 1921. Šmat miesca ŭ knizie zajmaje chronika horada mižvajennaha pieryjadu, kali Lida znachodziłasia ŭ składzie Polskaj Respubliki. Hetyja staronki pryciahvajuć asablivuju ŭvahu ŭ suviazi z tym, što ŭ raniejšyja časy hety pieryjad historyi zvyčajna adpraŭlali ŭ zabyćcio. Kniha zakančvajecca padziejami, u jakich adčuvalny podych Druhoj suśvietnaj vajny… Maju nadzieju, što aŭtar praciahnie svajo daśledavańnie, i my atrymajem praciah «Lidskaj chroniki».
