Pomnik Vitaŭtu Vialikamu ŭ Kaŭnasie vyklikaŭ niečakanuju dyskusiju
Pobač z centralnym budynkam meryi Kaŭnasa ŭzvyšajecca pomnik Vitaŭtu Vialikamu. Kala jahonych noh — pieramožanyja rusin, palak, kryžak i tataryn. Mastak Vicianis Jakas nazyvaje hety pomnik histaryčnaj pamyłkaj, paviedamlaje DELFI.
Kaŭnasiec nie žadaje padymać šumichu, adnak zapeŭnivaje, što pryjšoŭ čas vypravić hetaje histaryčnaje nieparazumieńnie. A voś znaŭcy historyi navat nie chočuć ustupać u abmierkavańnie — bo pomnik Vitaŭtu heta typovy tvor mastactva mižvajennych hadoŭ, takich u Jeŭropie było šmat, — ličać jany.
Pomnik byŭ stvorany Vincasam Hrybasam i źjaviŭsia ŭ 1932 hodzie. Jaho ŭstalavali ŭ Paniamunie, na terytoryi Litoŭskaj vajennaj akademii. Tady Vilnia była zachoplenaja palakami. Tamu Polščy nadavałasia asablivaja ŭvaha. Zamoŭcy jasna dali zrazumieć, što chočuć, kab tam była adlustravanaja fihura palaka.
«Palak nie moža pieranieści vieličy Vitaŭtasa Vialikaha, tamu zapluščvaje vočy z boku Vitaŭtasa, kab jaho nie bačyć, jon niaščyra prynižajecca. Pastava palaka pavinna adlustroŭvać jahonuju pryhniečanaść, rasčaravany pozirk nakiravany ŭ bok Vitaŭta, byccam jon prosić litaści», — patrabavali zamoŭniki.
Kali pačałasia II Suśvietnaja vajna, skulptura była źniščanaja.
U 1990 hodzie pa inicyjatyvie ciapier užo nie isnujučaha hramadzianskaha ruchu Aukuras pomnik byŭ adnoŭleny. Była zroblenaja dakładnaja kopija pomnika. Praŭda, na hety raz fihury voinaŭ byli vykananyja ŭ bronzie. U Paniamunie jaho ŭžo nielha było ŭstalavać — tam stajali kazarmy. Tamu pomnik ustalavali kala meryi.
U nižniuju častku pomnika ŭmantavali kamień z pola, dzie adbyvałasia Hrunvaldskaja bitva, a na im — pomnik. Užo tady, u 1990 h. hetaja skulptura vyklikała haračyja dyskusii. Ułady horada dazvolili ŭstalavać pomnik na alei Łajśvies, ale pry adnoj umovie.
«Pakolki ŭ Litvie znachodzicca armija akupantaŭ, na raniejšym miescy pomnik ustalavać nielha, a kali savieckuju armiju vyvieduć, pomnik pavinny viarnuć na jahonaje raniejšaje miesca», — takaja šylda była navat na pomniku. Ale była jašče adna ŭmova: pomnik pavinny pieranieści, «pa patrabavańni hramadstva».
Savieckaje vojska syšło, a pomnik da siońnia zastajecca tam, dzie jaho pastavili.
Jakas skazaŭ, što isnujuć dva makiety pomnika Vitaŭtu Vialikamu. Adzin dla miesca la kazarmaŭ, druhi — dla alei Łajśvies. Apošni tak i nie zrabili, i adzinym vykananym zastaŭsia sproščany varyjant.
«Pa sutnaści, u śpiešcy my ŭstalavali na alei Łajśvies nie toj pomnik», — kanstatavaŭ Jakas.
Pomnik staić ŭžo amal 30 hadoŭ, ale vialikich dyskusij jon nie vyklikaŭ. Adnak Jakas zirnuŭ na jaho skroź pryzmu svajho žyćciovaha dośviedu. — Bo mastak vyras u savieckim dziciačym domie.
«My žyli ŭ sapraŭdnaj turmie, dzie naśmieški i hvałt byli paŭsiadzionnaju źjavaj. Takim było majo dziacinstva. Moža, hety bol i zastaŭsia ŭ padśviadomaści. Ja sprabavaŭ vybracca z hetaj situacyi. Mastactva pavinna słužyć ludziam», — skazaŭ Jakas.
«Kali ja bačyŭ hety pomnik, viartaŭsia dumkami ŭ dziacinstva i nie moh z hetym źmirycca. Nie mahu i ciapier. Heta simvał hvałtu, nianaviści, źniavahi. Heta vobraz vajny, stvorany dla padachvočvańnia da nianaviści, źniavahi i supracivu. Heta padrychtoŭka da vajny. Heta prapahandysckaja skulptura», — ličyć kaunasiec.
Na pomniku vykarystanyja simvały krainy. Da prykładu, turyst z Polščy biez prablem zrazumieje, što Vitaŭtas staić na śpinie ŭ jahonaha suajčyńnika. Na vajary-tatarynie možna znajści simvały isłamu.
«U dadzienym vypadku hvałt navat nie chavajecca, jon vidavočny. Čamu my hetaha nie bačym? (…) Hety simvał nianaviści staić na alei Łajśvies», — ździŭlaŭsia mastak.
Jon ličyć, što pomnik treba pieranieści da Vajennaha muzieju, jaki znachodzicca niepadalok.
U pačatku nastupnaha hoda la pomnika pačnie dziejničać vystava, na jakoj raskažuć pra historyju pomnika. Jakas nazvaŭ heta pieršym krokam da dyjałohu z meryjaj.
Dacent Kafiedry palityčnych navuk i dypłamatyi ŭniviersiteta im. Vitaŭtasa Vialikaha Kaścicis Antanajcis acaniŭ razvažańni mastaka kateharyčna: «Kožny moža mieć svajo mierkavańnie — my svabodnaja kraina. Ale mnie heta nahadvaje vysnovy marhinała. Heta mižvajenny pomnik. Kali tut bačać niejki šavinizm, to treba lačycca. Kryžaki, ruskija, palaki, tatary — nie simvalizujuć sučasnyja krainy Rasiju ci Polšču. Heta vorahi tych časoŭ, kali žyŭ Vitaŭt. I tolki. Ja nie razumieju, u čym prablema».
Ahulny vid pomnika
