Narviežski piśmieńnik z Homiela natchniŭ na vialiki pierakładnicki prajekt
19-y numar internet-časopisu «PrajdziCviet» pryśviečany narveskaj litaratury. Numar prezentuje panaramu tekstaŭ starych i sučasnych aŭtaraŭ z krainy fjordaŭ, paviedamlaje Radyjo Svaboda
Numar pabačyŭ śviet dziakujučy narveskamu vydaŭcu Krystyjanu Chielstrupu. Jon znajšoŭ u Osła pierakładčycu na biełaruskuju movu i prafinansavaŭ jaje pracu.
Pra narveskuju litaraturu pa-biełarusku raspaviadajuć redaktar «PrajdziŚvietu» Julija Cimafiejeva i Krystyjan Chielstrup. Ź imi razmaŭlaje Dźmitry Hurnievič.
Krystyjan, vy adzin ź inicyjataraŭ narveskaha numaru «PrajdziŚvietu». U pradmovie da jaho vy apisali nievierahodnuju historyju, jakaja źviazała vas ź Julijaj i biełaruskimi pierakładnikami. Raskažycie jaje, kali łaska, našym słuchačam i čytačam.
Krystyjan Chielstrup: Niekalki hadoŭ tamu ja ŭpieršyniu čytaŭ ramany narveskaha piśmieńnika Jana Ruara Lajkvała. Jon nia vielmi papularny piśmieńnik u Narvehii. Ja pra jaho čuŭ, ale nie čytaŭ. I voś kali ja pračytaŭ, to ŭraziŭsia. Ja liču, što heta mocnaja suśvietnaja litaratura. Na žal, jon pamior za niekalki miesiacaŭ da taho, jak ja pračytaŭ jahonyja knihi. Jamu było ŭsiaho 40 hadoŭ. Ja paličyŭ heta niespraviadlivym. Pra jahonuju litaraturu pavinny viedać bolš ludziej.
Spampavać narveski numar «PrajdziŚvietu» možna tut.
Ja žyvu ŭ Osła. Vyrašyŭ pajechać u druhi pa vieličyni horad u Narvehii, dzie vyras Lajkvał — Berhien. Tam ja adkryŭ kniharniu. Nienadoŭha, usiaho na try dni. Z saboju ŭziaŭ 500 knih Lajkvała i ŭsie ich tam pradaŭ. U mianie ŭ rukach byli hrošy za ich, i mnie chaciełasia zrabić ź imi niešta dobraje. Heta mieła niejkim čynam być źviazana ź litaraturaj. Ja daviedaŭsia, što jahonaja ŭdava — biełaruska, z Homla. Jon sam žyŭ u Homli, i napisaŭ tam raman. Ja vyrašyŭ źviazacca ź litaraturnymi kołami ŭ Biełarusi i pačać supracu. Praz adnaho znajomaha daviedaŭsia pra «PrajdziŚviet». I tak my ź Julaj stali rychtavać hety numar.
Jula, u adnym z tekstaŭ numaru Hanna Jankuta napisała, što akurat sioleta spaŭniajecca 50 hadoŭ pierakładam narveskaj litaratury na biełaruskuju movu. Adnym ź pierakładnikaŭ byŭ Ivan Čyhrynaŭ. Naŭrad ci jon viedaŭ narveskuju. A chto rabiŭ pierakłady ŭ vaš numar?
JUC: Hetyja pierakłady tolki z narveskaj movy. Siarod numaroŭ «Prajdziśvieta» hety admietny tym, što absalutnaja bolšaść tekstaŭ naležyć sučasnym aŭtaram. Usiaho ŭ numary 13 aŭtaraŭ. 12 ź ich — heta sučasnyja piśmieńniki. 10 tekstaŭ pierakłała Lidyja Johansen, biełaruska, jakaja žyvie ŭ Osła. Ese Karła Uve Knaŭsgora, napeŭna, samaha znakamitaha narveskaha piśmieńnika siońnia, pierakłała Hanna Makarava. I Volha Hapiejeva pierakłała vieršy Lindy Klakien. Akramia hetaha, pakazanaja ŭ nas staražytnaja narveskaja litaratura. Heta «Starejšaja Eda» ŭ pierakładzie Ihara Kulikova. I pierakłady vielmi važnaha narveskaha paeta XIX stahodździa Syhbjorna Obstfeldera ŭ pierakładzie Lavona Barščeŭskaha.
Kali Krystyjan apisaŭ historyju, jak jon pryjšoŭ da hetaj idei, to heta vyhladała jak niejkaja kazka. Patychaje mistykaj. Narveski piśmieńnik, źviazany ź Biełaruśsiu. Jak vy ŭspryniali hetuju ideju i kolki išli da mety?
Julija Cimafiejeva
JUC: Krystyjan da mianie źviarnuŭsia niezadoŭha da taho, jak pračytaŭ knihu Lajkvała. Heta byŭ kaniec 2015 hodu. Najciažej było znajści pierakładnikaŭ i pierakładnic. Lidyja Johansen pahadziłasia zrabić hetuju spravu. Za davoli karotki termin jana zrabiła vielmi šmat. Bo numar my rychtavali praktyčna apošnija miesiacy pierad premjeraj. Jak pisała Hanna Jankuta, pierakładaŭ z narveskaj u nas nia šmat. Pryčyna, vidać, u adsutnaści niejkich suviaziaŭ. Ale my, u tym liku i hetym numaram, i praz pryjezd Krystyjana i piśmieńnika Ary Bena sprabujem ich naviazać.
Krystyjan, vy napisali ŭ numary: «Biełaruś ža znachodzicca u centry Eŭropy, kali Rasieju prynamsi hieahrafična ličyć «Eŭropaj», ale na peryferyi myśleńnia bolšaści narvežcaŭ. Što narvežac viedaje pra Biełaruś?» Dyk što, adkažycie? Što viedali da pryjezdu vy?
KCH: Pryznajusia, maje viedy vielmi abmiežavanyja. Ja pracuju redaktaram u vydaviectvie i nie mahu skazać, što mieŭ ščylny kantakt ź Biełaruśsiu i što čytaŭ šmat biełaruskich piśmieńnikaŭ. Uvohule nie. Dla bolšaści narvežcaŭ, jakija cikaviacca litaraturaj, synonim biełaruskaj litaratury — heta Śviatłana Aleksijevič. Zrobleny pieršy krok, kab narveskija piśmieńniki byli troški bolš viadomyja ŭ Biełarusi. Nastupny krok, kab my tut adkryvali biełaruskuju litaraturu, jakaja isnuje mienavita na biełaruskaj movie.
Ale kali dahetul nie było pierakładaŭ, to ci budzie heta zapatrabavana ŭ Narvehii? Ci heta inšy śviet, jaki mała cikavić narveskaha čytača, jak biełarusaŭ mała cikavić Aŭstralija abo Papua — Novaja Hvinieja?
Krystyjan Chielstrup
KCH: Pryčyny roznyja. Spraviadliva budzie skazać, što litaratura, jakuju my čytajem, — sa Švecyi, Danii ci ZŠA, bo ŭ kulturnym planie jany nam blizkija. Viadoma, mova adyhryvaje važnuju rolu. Biaź Lidyi Johansen naš prajekt nie adbyŭsia b. Ale nia tolki. Lajkvał byŭ małaviadomy tut, chacia pisaŭ vielmi dobra. Treba pracavać dziela adkryćcia na śviet. Paŭsiul jość dobryja piśmieńniki. Ale treba ich paznajomić. Ja mocna vieru ŭ mižnarodnuju kulturnuju supracu.
Važnaja jašče infrastruktura. Nam u Narvehii pašancavała. Umovy dla litaratury majem vielmi dobryja. Jość arhanizacyja NORLA, jakaja aktyŭna padtrymlivaje narveskuju litaraturu. Jany finansujuć pryjezdy zamiežnych pierakładnikaŭ, jakija viedajuć narveskuju litaraturu. Takim čynam, chacia Narvehija maleńkaja kraina, ciapier užo niekalki narveskich piśmieńnikaŭ karystajucca vialikim pośpiecham za miažoju. U Biełarusi ŭmovy dla litaratury inšyja. Tym važniej padtrymlivać Juliju Cimafiejevu i kamandu «PrajdziŚvietu», jakaja ź vialikim entuzijazmam dzień i noč pracuje dla litaratury.
Jula, ci biełarus, jaki čytaje knihi, moža viedać Hamsuna abo Neśbio? Heta abo klasyčnaja litaratura, abo detektyvy. A jak by vy akreślili tvory, jakija ŭvajšli ŭ narveski numar «PrajdziŚvietu»?
JUC: Heta vielmi roznaja litaratura. Padboram tvoraŭ zajmaŭsia nie biełaruski bok, a sam Krystyjan. Šukaŭ tak, kab jany nie byli padobnyja adno na adnoha. Tut tvory i maładych, i starejšych. Jość i eseistyka, i ŭryŭki z ramanaŭ, pjesaŭ, apaviadańni. Hety roznyja žanry, padychody, styli. Ale jość i niešta ahulnaje. Ja zaŭvažyła, što adna z asnoŭnych temaŭ, jakaja prachodzić praz amal usie tvory, — aŭtabijahrafičnaść. Heta žadańnie havaryć ad pieršaj asoby, pra ŭnutranyja adčuvańni čałavieka. Z druhoha boku heta zvarot da siamji, što, mnie padajecca, nie zusim charakterna dla sučasnaj biełaruskaj litaratury — kali apisvajucca stasunki ŭ siamji, adnosiny čałavieka sa svaimi siamiejnikami, ź blizkimi. Taksama heta ŭzajemadziejańnie čałavieka i pryrody. Heta ŭžo kali iści dalej i čytać inšyja tvory. Ja ciapier čytaju tvory Tumasa Espedała, jaki pradstaŭleny ŭryŭkam sa svajho apošniaha ramanu «Hod». Jon piša pra ŭzajemaadnosiny čałavieka i pryrody, čałavieka i kultury.
Krystyjan, darečy, a čamu Ju Neśbio nie ŭvajšoŭ u vaš śpis? Heta, badaj, samy raspaznavalny ŭ śviecie narveski piśmieńnik.
KCH: Ja vielmi dobra viedaju Ju. Akurat pracuju ŭ vydaviectvie, dzie jon publikuje svaje knihi. Bieź jaho, badaj, u mianie nie było b pracy. Jon vielmi važny dla nas. Ale ŭ nas vielmi šmat dobrych piśmieńnikaŭ. Možna było vybrać i značna bolš. Dumaju, inšym piśmieńnikam było važniej patrapić u hety śpis, čym jamu. Jaho ŭžo pierakłali na hetulki movaŭ, i ja dumaju, što jon dastupny i dla biełarusaŭ. Moj hust aryjentujecca nie na kryminalnuju litaraturu.
Berhen - rodny horad Lajkvała
A jak by vy sami akreślili tematyku i styl narveskaj litaratury? Jaki stryžań narveskaj litaratury?
KCH: Daviadziecca abahulniać. Jula ŭžo ŭzhadała, što ŭ hetym numary jość tekst, vierahodna, samaha parularnaha našaha piśmieńnika Karła Knaŭsgora. Kali adkazvać na pytańnie, pra što jon piša — piša pra siabie. Napisaŭ šeść knih pad nazvaj «Maja baraćba». Heta ŭ vialikaj miery aŭtabijahrafičny raman. Nielha skazać, što jaho žyćcio cikaviejšaje, čym žyćcio inšych ludziej. Ale jon nahetulki padrabiazna i pryhoža apisvaje roznyja detali, što šmat chto paznaje siabie ŭ jahonaj litaratury. I mnohija piśmieńniki ŭ nas pišuć aŭtabijahrafičnuju litaraturu. Z hetaj pryčyny mnie byŭ cikavy Lajkvał, bo ŭ jaho było niešta inšaje. Jon žyŭ i pracavaŭ u Biełarusi, i heta adčuvajecca ŭ jahonych knihach. Biełaruś — troški inšaja realnaść, čym Narvehija. Mnie cikava, kali hramadztva ŭpłyvaje na litaraturu. Ale hałoŭnaje, kab litaratura sama pa sabie była cikavaj. Niemahčyma skazać, što jana musić być takoj abo inšaj.
Jula, a kali b vam daviałosia rabić biełaruski «Prajdziśviet» u Narvehii, to što cikavaha možna było b pakazać u biełaruskaj litaratury?
JUC: Dźmitry, vy mnie zadajecie pravakacyjnaje pytańnie.
Viedaju.
JUC: Mnie padajecca, što nam było b ciažej. Jak skazaŭ Krystyjan, Narvehija bolš prystasavanaja dla raźvićcia litaratury. I litaratary ŭ nas krychu ŭ inšych umovach. Ja ŭsio ž nie redaktar i nie vydaviec, tamu nia budu nazyvać imionaŭ. Ale dumaju, što dziasiatak aŭtaraŭ my b naźbirali.
Krystyjan, hetym numaram «Prajdziśvietu» vašaja pryhoda ź biełaruskaj litaraturaj pakul spyniajecca ci vy planujecie praciah?
KCH: Heta tolki pačatak. Ciapier budzie cełaja chvala biełaruskaj litaratury na narveskaj movie (śmiajecca). Pakul nia viedaju. U mianie svaja praca, abmiežavany čas. Ale navat kali hety prajekt pryviadzie da taho, što adzin ci dva piśmieńniki buduć pierakładzienyja na narveskuju, to heta vielmi dobra. Ciapier našyja siabry ź Biełarusi pryjeduć u Narvehiju. Nia dumaju, što paśla hetaha ŭsia kraina pačnie čytać biełaruskija knihi, nie. Časam kali litaratura zakranaje navat niekalki čałaviek, hetaha dastatkova.
Vy byli ŭ Miensku. Što vas tam uraziła, akramia čyścini, viadoma, pra jakuju ŭsie kažuć?
KCH: Dla mianie padarožžy — heta sustrečy ź ludźmi. U Narvehii jość peŭnyja zababony nakont Biełarusi. Peŭna, niešta takoje isnuje nakont Narvehii ŭ Biełarusi. Niekatoryja skažuć, što Biełaruś — heta Paŭnočnaja Kareja ŭ Eŭropie. Ale možna dadać, što navat u Karei jość niešta cikavaje, pra što my nia viedajem. U nas byli cudoŭnyja sustrečy ź ludźmi, i ja ŭvohule nie adčuvaju nijakaj miažy pamiž narveskim i biełaruskim mentalitetam. U hetym planie ŭ nas supolnaja mova.
Jula, u narveskim numary «Prajdziśvietu» drukujucca tolki ŭryŭki tvoraŭ. I mnie, i, dumaju, inšym cikava, a ci budzie praciah dla tych, chto choča viedać, čym hetyja ramany skončacca? Ci vy prosta pahulali z čytačami, kinuŭšy im začepku?
JUC: Z adnaho boku my, naturalna, kinuli začepku. My pasprabavali achapić vialikuju kolkaść narveskich piśmieńnikaŭ. A dalej nam chaciełasia b, kab biełaruskija vydaŭcy hetym zacikavilisia. Choć u internecie mnie kažuć, što heta pierakładniki pavinny źviartacca da sučasnaj litaratury, ale mnie padajecca, što źviartacca majuć vydaŭcy. Krystyjan kazaŭ, što možna zajmieć padtrymku — NORLA, naprykład. Z hetym treba pracavać dalej. Kali kahości zacikavić uryvak z ramanu ci pjesy, to vydaŭcam treba pracavać dalej. My stvaryli panaramu narveskaj litaratury. Mahčyma, jana niapoŭnaja. Ale dla tych, chto ničoha nia viedaje, aprača Ju Neśbio, padajecca, heta pieršy krok. My budziem naviazvać suviazi i raźvivać ich.
