Decentralizacyja va Ukrainie: jak pracuje samaja paśpiachovaja reforma, kali dola padatkaŭ zastajecca ŭ miascovych biudžetach
Z kim by ja ni sustrakaŭsia va Ukrainie, usie pahadžajucca, što samaja paśpiachovaja reforma za paślarevalucyjny čas — heta reforma miascovaha samakiravańnia, ci decentralizacyja. Heta taja reforma, jakaja pryniesła kankretnyja vyniki kankretnym ludziam, jakija žyvuć daloka ad bujnych i adnosna paśpiachovych Kijeva, Adesy, Lvova ci Dniapra. Kab pravieryć, jak prachodzić samaja paśpiachovaja reforma va Ukrainie i jakija ad jaje vyniki, my vyrašyli źjeździć u haradski pasiołak Hałoby na Vałyni, jaki znachodzicca za 117 kiłamietraŭ da biełaruskaj miažy.
Miastečka Hałoby viadomaje z XVI stahodździa, kali jano padparadkoŭvałasia Łuckamu zamku. Ciapier Hałoby administratyŭna naležać da Kovielskaha rajona Vałynskaj vobłaści. 14 žniŭnia 2015 hoda pačaŭsia novy etap u žyćci hetaha miastečka: u ramkach decentralizacyi Hałoby stali centram abjadnanaj terytaryjalnaj hramady, jakaja łučyć, akramia Hałob, jašče 18 navakolnych viosak z ahulnym nasielnictvam 7899 čałaviek (u samich Hałobach — 4349 čałaviek).
Abjadnanaja terytaryjalnaja hramada (ATH) — heta asobnaja administracyjna-terytaryjalnaja adzinka, jakaja moža ŭtvarycca ŭ vyniku dobraachvotnaha abjadnańnia sumiežnych viosak i haradoŭ, ale tolki tych viosak i haradoŭ, jakija znachodziacca ŭ miežach adnaho rajona. ATH nie mohuć vychodzić za miežy rajonaŭ i abłaściej.
Interaktyŭnaja mapa pakazvaje, što najbolš aktyŭna praces stvareńnia novych hramad adbyvajecca na zachadzie Ukrainy.
Bolšaja častka padatkaŭ, jakaja raniej išła ŭ Kijeŭ, ciapier zastajecca ŭ hramadzie.
Ja jechaŭ u Hałoby praz Brest. Z Bresta na Koviel rehularna chodziać aŭtobusy i dyziel praz Małarytu, a z Koviela ŭ Hałoby — dyziel.
Tyja darohi, jakija my pabačyli ŭ Hałobach, byli davoli dahledžanymi i jakasnymi ŭ paraŭnańni ź inšymi darohami va Ukrainie.
Na vulicach miastečka pobač z ukrainskaj dziaržaŭnaj simvolikaj možna sustreć i ściahi ES.
U administratyŭnym budynku žychary abjadnanaj hramady mohuć atrymać lubuju nieabchodnuju im pasłuhu.
Na pieršym paviersie my pabačyli śpis z vakansijami ŭ Kovielskim rajonie. U siarednim vakansii prapanujuć zarobak ad 4 da 5 tysiač hryvień (300—360 rubloŭ).
Nas sustrakaje Julija Frančuk, jakaja pracuje mieniedžarkaj prajektaŭ u Hałobskaj hramadzie. Jana raspaviała pra asablivaści raboty z pačatkam pracesu decentralizacyi.
«Raniej amal usie hrošy z padatkaŭ, jakija źbiralisia ź fizičnych asob i pradpryjemstvaŭ, išli «navierch», u Kijeŭ. U miascovych biudžetach amal ničoha nie zastavałasia. Tolki potym užo Kijeŭ hetyja hrošy pieraraźmiarkoŭvaŭ. Ale ŭ vyniku hetaha pieraraźmierkavańnia da miascovych biudžetaŭ mała što dachodziła. My byli vymušany klančyć hetyja hrošy. Ciapier situacyja pryncypova inšaja. Bolšaja častka hrošaj zastajecca ŭ našym biudžecie, i my sami vyrašajem, na što ich tracić».
Sapraŭdy, kali raniej usie padatki (akramia miascovych) išli ŭ Kijeŭ, ciapier 60% padatku ad fizičnych asob zastajecca ŭ hramady i tolki 40% idzie ŭ Kijeŭ. Akramia taho, terytaryjalnaja hramada maje dostup da hrošaj z akcyznych padatkaŭ, ekałahičnaha padatku, padatku na dachody kamunalnych pradpryjemstvaŭ, adzinaha padatku i padatku na majomaść. Adpaviedna, hramada zacikaŭlenaja ŭ dobraj źbiralnaści padatkaŭ.
Akramia ŭsich pieraličanych vyšej dziaržaŭnych padatkaŭ, za abjadnanaj hramadoj zastajucca i takija krynicy napaŭnieńnia biudžetu, jak raniej zamacavanyja miascovyja padatki i zbory. Taksama abjadnanyja hramady mohuć raźličvać na padtrymku Dziaržaŭnaha fondu rehijanalnaha raźvićcia, a taksama dziaržaŭnaje i zamiežnaje finansavańnie šlacham napisańnia prajektaŭ dla ŭdziełu ŭ konkursnych inviestycyjnych prahramach.
«Dobra, što my ciapier sami vyrašajem, na što tracić hrošy: na škołu, ci na darohu, ci na park, ci na ŭsio adnačasova. Ale, z druhoha boku, heta i bolšaja adkaznaść. Kali raniej žyćciadziejnaść asnoŭnych abjektaŭ padtrymlivałasia hrašyma ź dziaržaŭnaha biudžetu, to zaraz my adkazvajem za heta sami.
Takaja sistema raźmierkavańnia padatkaŭ bolš efiektyŭnaja, bo jana ŭ pieršuju čarhu stymuluje sami miascovyja hramady pracavać. Raniej było nie tak važna, kolki hrošaj ty zarobiš, bo ŭsio išło ŭ Kijeŭ. A ciapier my sami zacikaŭlenyja ŭ stvareńni novych pracoŭnych miescaŭ. Čym ich budzie bolš, tym bolš padatkaŭ my zmožam sabrać, tym bolš hrošaj zastaniecca ŭ nas».
Biudžet kožnaj abjadnanaj hramady možna biez prablem znajści ŭ internecie na dziaržaŭnym sajcie. Na staroncy možna znajści infarmacyju, jak z 2015 pa 2016 hod uzros biudžet i Hałobskaj hramady.
Julija Frančuk naradziłasia ŭ Hałobach, doŭhi čas žyła i vučyłasia ŭ Łucku, ale ŭsio ž taki vyrašyła viarnucca na radzimu. Vidavočna, što zrabiła jana heta nie z-za hrošaj. Niahledziačy na pośpiechi ŭ decentralizacyi, zarobki ŭ administratyŭnych rabotnikaŭ abjadnanaj hramady mizernyja. Julija Frančuk pracuje na poŭnuju staŭku, maje zarobak 2118 hryvień (kala 160 rubloŭ). Pamier staŭki navat mienšy za aficyjna zaćvierdžany minimalny zarobak va Ukrainie (3200 hryvień). Ale z ulikam usich premij i nadbavak realny zarobak usio ž dasiahaje minimalna mahčymaha pa krainie ŭzroŭniu.
«Samaje kaštoŭnaje na hetaj pracy toje, što mianie čujuć», — kaža Julija.
Aktyŭna stvarajucca pa Ukrainie tak zvanyja adzinyja CNAPy (centry nadańnia administratyŭnych pasłuh). Robiacca jany ŭ asnoŭnym za srodki zamiežnych donaraŭ. Padobny CNAP byŭ stvorany i ŭ Hałobskaj hramadzie, dzie možna atrymać asnoŭnyja administratyŭnyja pasłuhi ŭ adnym miescy.
Usia infarmacyja pra košt takoha CNAPu dastupnaja, ličby jość u adkrytym dostupie. Zhodna sa spravazdačaj, taki CNAP kaštavaŭ kala 36 tysiač jeŭra. Bolšaja častka finansavańnia — jeŭrapiejskija hranty.
Z-za taho, što prajekt finansujecca ES, jon ža i vystaŭlaje patrabavańni da prajektavańnia i budaŭnictva takich CNAPaŭ. Usio robicca adpaviedna prajektam i standartam donaraŭ, i miascovaja administracyja hramady nie moža hety prajekt źmianić. Praduhledžanyja ŭ takich CNAPach navat tualety dla asob ź invalidnaściu.
Za košt miascovaha i dziaržaŭnaha biudžetaŭ, a taksama zamiežnych hrantaŭ istotna źmianiłasia i miascovaja škoła. Zaraz va Ukrainie realizujecca kancepcyja stvareńnia tak zvanych «apornych škoł», kali škoły z małoj kolkaściu vučniaŭ zakryvajucca, a ŭ centry abjadnanaj hramady stvarajecca škoła z najlepšymi śpiecyjalistami i najsučaśniejšym abstalavańniem. Dziaciej ź inšych nasielenych punktaŭ u centr abjadnanaj hramady zavoziać śpiecyjalnyja aŭtobusy (u Hałobskaj hramadzie 3 takija aŭtobusy), a nastaŭniki z zakrytych małych škoł pracaŭładkoŭvajucca ŭ apornych škołach.
U Hałobskaj apornaj škole praciahvajecca maštabny ramont, ale ŭžo ciapier jana ŭražvaje. Tam jość fotastudyja; u kožnym kłasie jość albo prajektar, albo vialiki manitor; skroź novaja i sučasnaja mebla; u kalidorach stajać tenisnyja stały; u kabiniecie infarmatyki — samyja sučasnyja kampjutary.
Košt charčavańnia dziaciej u školnaj stałovaj mizerny ŭ paraŭnańni ź biełaruskimi koštami. Charčavańnie školnika siarednich i starejšych kłasaŭ kaštuje 110 hryvień (8 rubloŭ) za miesiac. Dla paraŭnańnia: moj plamieńnik u minskaj himnazii płacić za adzin śniadanak 3 rubli.
Jašče adzin z abjektaŭ, jaki istotna źmianiŭ svaje abličča paśla pačatku decentralizacyi, staŭ miascovy stadyjon, dzie źjavilisia placoŭki sa štučnym pakryćciom i sučasnyja trybuny. Hrošy na stadyjon, jak i na škołu, iduć z samych roznych krynic: miascovych, dziaržaŭnych i zamiežnych.
Ale ŭsio nie abmiažoŭvajecca tolki CNAPam, škołaj i stadyjonam u Hałobach. Adramantavanyja darohi, vulicy, budynki nie tolki ŭ Hałobach, ale i ŭ inšych nasielenych punktach hramady — usio navat ciažka pieraličyć.
Kiraŭnikom Hałobskaj hramady pracuje Siarhiej Harbaruk, jaki raniej pracavaŭ u škole nastaŭnikam fizičnaj kultury.
«Z pačatkam decentralizacyi pracavać stała składaniej. Dadałosia šmat pytańniaŭ, jakija treba vyrašać, i paŭnamoctvaŭ. Chacia pracavać i składana, ale cikava, bo jość vynik, jaki my bačym užo siońnia. Nam udałosia realizavać šmat prajektaŭ, jakija my prosta nie mahli realizavać da decentralizacyi. Na ŭzroŭni dziaržavy abjadnanyja hramady padtrymlivajucca dziakujučy dadatkovym subviencyjam».
Kali kazać pra ciažkaści na šlachu decentralizacyi, Siarhiej Harbaruk adznačaje mižpartyjnyja supiarečnaści ŭ miascovych savietach, kali deputaty zamiest plonnaj pracy zajmajucca palityčnymi svarkami i staviać partyjnyja intaresy vyšej za hramadskija.
«Partyjnaja palityka — vielmi składanaja reč», — kaža jon.
Zhadžajecca sa svaim kiraŭnikom i Julija Frančuk: «Byvajuć takija momanty, kali treba zrabić usio dakładna i stroha. Ale časam naša demakratyja nu zanadta demakratyčnaja!»
Ale, choć ukraincy i hanaracca svajoj novaj sisitemaj hramad, jany pa-raniejšamu zajzdrościać biełaruskamu dabrabytu. Siarhiej Harbaruk chvalić biełaruski horad Kobryn, pabracim Koviela.
«Tam vielmi kłasna, i nam chaciełasia b, kab u nas była padobnaja infrastruktura. U Biełarusi paradak. Ja bačyŭ Minsk, ja bačyŭ Kobryn. Moj kum kaža: kali pierajazdžaješ biełaruska-ŭkrainskuju miažu, robicca soramna za ŭkrainskuju dziaržavu. My ŭsio heta projdziem, ale ciapier majem toje, što majem», — z horyčču dadaje jon.
U toj ža čas maje ŭkrainskija surazmoŭcy razumiejuć, što ŭ Biełarusi niama demakratyi i svabody. Ukraincy spadziajucca, što reformy ŭ ich krainie dazvolać spałučyć svabodu i niezaležnaść z rostam jakaści žyćcia.
