Što adbyvajecca ŭ Małdovie?
9 maja ŭ Maskvie, padčas parada Pieramohi, adzinym zamiežnym prezidentam na hetym mierapryjemstvie staŭ kiraŭnik Małdovy Ihar Dadon. Prezident Małdovy sustreŭsia z Uładzimiram Pucinym i inšymi aficyjnymi asobami Rasii. U Kramli impet Dadona acanili. Užo na nastupny dzień, 10 maja, stała viadoma, što małdaŭskaje vino viartajecca ŭ Rasiju. Za adzin dzień pradukt z Małdovy, jaki były hałoŭny sanitarny doktar Rasii Hienadź Aniščanka nazyvaŭ «atrutaj, jakoj možna tolki farbavać płot», pieratvaryŭsia ŭ biaśpiečny i hodny tavar.
Da abrańnia Dadona prezidentam 7 hadoŭ va ŭładzie ŭ Małdovie znachodzilisia prajeŭrapiejskija siły. Za hety čas Małdova padpisała pahadnieńnie ab asacyjacyi ź ES, atrymała biaźvizavy režym z šenhienskimi krainami, peŭny čas hetaja kraina navat ličyłasia ŭzoram paśpiachovaj jeŭraintehracyi dla inšych krain Uschodniaha partniorstva. Jak tak vyjšła, što Małdova ŭ vyniku abrała prarasijskaha prezidenta, ci kančatkova hetaja kraina źmianiła svoj zamiežnapalityčny kurs i što budzie ź jeŭrapiejskimi pierśpiektyvami Małdovy — na hetyja pytańni šukała adkazy «Naša Niva».
Jak prajeŭrapiejskija siły siabie dyskredytavali
Z 2009 hoda krainaj kiravała hrupa pravych, nacyjanalistyčnych i centrysckich prajeŭrapiejskich partyj, jakaja farmavała parłamienckuju bolšaść: libierał-demakraty, libierały i demakraty. Ale hetyja palityčnyja siły viečna zmahalisia za ŭpłyŭ, z-za hetaha jany niekalki hadoŭ nie mahli abrać prezidenta (z 2000 pa 2016 hod prezident abiraŭsia parłamientam). Akramia palityčnaj niestabilnaści, Małdovu ŭ hetyja hady skałynali i karupcyjnyja skandały, apahiejem jakich stała tak zvanaja «afiera stahodździa», kali z bankaŭskaj sistemy Małdovy byŭ vyviedzieny miljard dalaraŭ, što było ekvivalentna pałovie zołatavalutnych reziervaŭ krainy. Pa hetaj spravie były premjer-ministr Małdovy, lidar libierał-demakrataŭ Uład Fiłat byŭ asudžany na 9 hadoŭ, chacia realnych arhanizataraŭ hetaj afiery tak i nie sudzili.
Hetaja sprava padarvała davier da prajeŭrapiejskich sił, jakija stali ŭ zvyčajnych małdavan taksama asacyjavacca z karupcyjaj, jak i ich papiaredniki. Hałoŭnym «tvaram karupcyi» lidar Demakratyčnaj partyi Uład Płachatniuk. Heta taki prykład palityka-aliharcha. U Płachatniuka, jaki ličycca «małdaŭskim Piatrom Parašenkam», jość ułasnaja miedyjaimpieryja: jamu naležyć kala 70% usich małdaŭskich telekanałaŭ. Taksama jon maje vialiki ŭpłyŭ na siłavyja struktury Małdovy.
U 2015—2016 hadach u Małdovie adbyvalisia akcyi pratestu, hałoŭnym patrabavańniem jakich była adstaŭka ŭrada i prezidenta, praduchileńnie pryznačeńnia Płachatniuka novym premjeram, daterminovyja parłamienckija vybary, a taksama viartańnie da ŭsienarodnych vybaraŭ prezidenta.
Pratest abjadnaŭ samyja roznyja palityčnyja siły: tam byli i prarasijskija levyja (u tym liku Sacyjalistyčnaja partyja Dadona), i novyja prajeŭrapiejskija siły (jakija padtrymlivaje ŭ asnoŭnym moładź, bo tradycyjnyja prajeŭrapiejskija partyi siabie dyskredytavali), i navat junijanisty (prychilniki abjadnańnia z Rumynijaj). Pratesty dasiahnuli svaich metaŭ — urad byŭ adpraŭleny ŭ adstaŭku, Płachatniuk nie staŭ premjeram, i Małdova viarnułasia da pramych vybaraŭ prezidenta.
Na vybarach asnoŭnaja baraćba adbyvałasia pamiž pradstaŭnicaj «novych» prajeŭrapiejskich sił Majaj Sandu i prarasijskim sacyjalistam Iharam Dadonam. Dadon, jaki abiacaŭ skasavać pahadnieńnie ab asacyjacyi Małdovy ź ES i abjadnać Małdovu i Prydniastroŭje ŭ fiederatyŭnuju dziaržavu, pieramoh u druhim tury z vynikam 52,27%.
Małdova — novy satelit Kramla?
Niahledziačy na abrańnie prezidentam Dadona, heta nie zusim tak. Zhodna z kanstytucyjaj, prezident Małdovy — asoba ź simvaličnym statusam, realnaja ŭłada znachodzicca ŭ rukach parłamienta, dzie pakul jašče parłamienckuju bolšaść farmujuć prajeŭrapiejskija siły. Małdova — heta nie Biełaruś, tamu Dadon nie moža samastojna skasavać dziejańnie pahadnieńnia ab asacyjacyi ź ES i źmianić kurs krainy na jeŭraintehracyju.
Ale ŭ prezidenta jość dźvie važnyja funkcyi. Pa-pieršaje, prezident vykonvaje reprezientatyŭnyja funkcyi i farmuje imidž krainy. Pastajannyja vizity Dadona ŭ Maskvu, a taksama jaho jeŭraskieptycyzm nie mohuć nie ŭpłyvać na zamiežnuju palityku Małdovy, tamu hetuju krainu ŭsio čaściej usprymajuć jak čarhovaha satelita Kramla. Pa-druhoje, prezident źjaŭlajecca viarchoŭnym hałoŭnakamandujučym uzbrojenymi siłami krainy. Ihar Dadon skarystaŭsia svaim pravam i zabaraniŭ zapłanavanyja sumiesnyja vučeńni małdaŭskich i rumynskich vajskoŭcaŭ.
Takim čynam, nielha skazać, što Małdova całkam źmianiła svoj zamiežnapalityčny kurs i budzie ciapier aryjentavacca tolki na Rasiju. U Dadona niama paŭnamoctvaŭ, parłamientam kiruje prajeŭrapiejskaja kaalicyja, a asnoŭnyja miedyjaresursy znachodziacca ŭ multymiljaniera Płachatniuka.
Što budzie dalej?
Ihar Dadon zacikaŭleny ŭ pašyreńni svaich paŭnamoctvaŭ. 24 vieraśnia ŭ Małdovie moža adbycca inicyjavany Dadonam refierendum, na jaki vynosiacca pytańni pašyreńnia paŭnamoctvaŭ prezidenta, u tym liku pieradača prava prezidentu raspuskać parłamient i pryznačać daterminovyja vybary. Były prezident Małdovy, kamunist Uładzimir Varonin, jaki źjaŭlajecca niefarmalnym nastaŭnikam Ihara Dadona, ličyć, što ŭ novaha prezidenta manija ŭłady i jon hetaj uładaj zachaplajecca.
Nie treba zabyvać pra toje, što ŭsio ž asnoŭnyja ryčahi ŭłady znachodziacca ŭ parłamienta. Pakul u parłamiencie pieravažajuć prajeŭrapiejskija siły, chacia, chutčej za ŭsio, hety raskład źmienicca ŭžo ŭ nastupnym hodzie, paśla parłamienckich vybaraŭ.
Demakraty, libierały i libierał-demakraty, jakija zaraz składajuć bolšaść, u novy parłamient mohuć navat i nie trapić, bo buduć niazdolnyja pieraadoleć nieabchodny barjer. Chutčej za ŭsio, pašyryć svaju prysutnaść Sacyjalistyčnaja partyja Dadona, chacia ŭ ich nie budzie absalutnaj bolšaści ŭ parłamiencie. Ale ŭ lubym vypadku Rasija praz Dadona i sacyjalistaŭ budzie ŭzmacniać svoj upłyŭ.
Zamiest starych prajeŭrapiejskich partyj, u parłamiencie źjaviacca novyja. U pieršuju čarhu heta libieralnaja partyja «Dziejańnie i salidarnaść» kandydata ŭ prezidenty Mai Sandu, a taksama partyja «Hodnaść i praŭda», jakaja arhanizoŭvała pratesty 2015—2016 hadoŭ.
Takim čynam, Małdova chacia i nie źjaŭlajecca paśpiachovaj krainaj, ale ŭsio ž tam dziejničajuć peŭnyja demakratyčnyja pracedury, što nie dazvalaje kazać pra 100% upłyŭ Rasii na situacyju ŭ hetaj krainie. Ź inšaha boku, prykład Małdovy źjaŭlajecca pakazalnym dla inšych krain Uschodniaha partniorstva: padpisanaha pahadnieńnia ab asacyjacyi, biaźvizavaha režymu i ekanamičnych reform niedastatkova dla paśpiachovaj jeŭraintehracyi. Biez pośpiechaŭ u ekanomicy i nieciarpimaści da karupcyi hetyja krainy majuć usie šancy znoŭ trapić u śfieru ŭpłyvu Kramla.
