Vybary ŭ Hiermanii i Francyi: jakija šancy na pieramohu ŭ ultrapravych «siabroŭ Pucina»?
Piša Maksim Machańkoŭ.
2016 hod adznačyŭsia cikavymi i losavyznačalnymi padziejami ŭ suśvietnaj palitycy: Tramp staŭ prezidentam ZŠA, a Vialikabrytanija vyrašyła vyjści ź ES. Na fonie hetych dźviuch padziej Jeŭrapiejski Sajuz pieražyŭ rost papularnaści ŭltrapravych radykalnych partyj. Sioleta ŭ Jeŭropie adbudziecca šerah vybaraŭ, na jakich ultrapravyja kali nie pieramohuć, to dakładna ŭzmocniać svaje pazicyi.
Heta źjaŭlajecca vialikim vyklikam dla ES, tamu što ŭltrapravyja partyi źjaŭlajucca hałoŭnymi jeŭraskieptykami i amatarami niezaležnaści svaich krain ad Brusela. Akramia taho, hetyja partyi ŭ toj ci inšaj formie źjaŭlajucca chaŭruśnikami Kramla, što nie moža nie vyklikać aściarohu ŭschodnich susiedziaŭ ES.
Chto ź jeŭrapiejskich ultrapravych radykałaŭ budzie ŭdzielničać u biahučych vybarach, jakija ŭ ich šancy na pośpiech, čamu jeŭrapiejskija ŭltrapravyja pasiabravali z pucinskaj Rasijaj i čym ich pośpiech moža pahražać Biełarusi — adkazy na hetyja pytańni šukała «Naša Niva».
Francyja
Sioleta ŭ Francyi adbuducca adrazu i prezidenckija, i parłamienckija vybary. Na apošnich rehijanalnych vybarach u 2015 hodzie partyja Maryn Lo Pen «Nacyjanalny front» pakazała dobryja vyniki. Za pravaradykalnuju siłu prahałasavała bolš za 27% vybarcaŭ. Pa kolkaści nabranych hałasoŭ «Nacyjanalny front» staŭ lidaram i apiaredziŭ kirujučuju partyju sacyjalistaŭ, a taksama respublikancaŭ. I tolki śpiecyfika vybarčaha pracesu ŭratavała Francyju ad tryumfu ultrapravych.
U vyniku partyja Lo Pen tak i nie zdoleła pieramahčy ni ŭ adnym rehijonie, tamu što sutyknułasia z uzhodnienym taktyčnym hałasavańniem sacyjalistaŭ i respublikancaŭ. Chacia «Nacyjanalny front» u vyniku prajhraŭ vybary, ale značna pašyryŭ svaju elektaralnuju bazu.
Sioleta francuzy spačatku abiaruć prezidenta: 23 krasavika adbudziecca pieršy tur, a 7 maja — druhi. Jašče da kanca minułaha hoda vidavočnymi favarytami ličylisia kansiervatar Fijon i ultrapravaja kandydatka Lo Pen. Dziejny prezident Fransua Ałand z «Sacyjalistyčnaj partyi» vyrašyŭ nie bałatavacca ŭ druhi raz z-za nizkich rejtynhaŭ. Pieradvybarčyja apytańni pakazvali, što Fijon i Łe Pen u pieršym tury išli ŭporavień, ale ŭ druhim tury najbolš imaviernym pieramožcam byŭ Fijon. Ličyłasia, što pravy kansiervatar Fijon u druhim tury atrymaje padtrymku levych i libierałaŭ, jakija hatovyja hałasavać navat za Fijona, aby da ŭłady nie pryjšła jašče bolš pravaja Lo Pen.
Ale z pačatku 2017 hoda situacyja kardynalna źmianiłasia. Paśla šmatlikich karupcyjnych skandałaŭ z udziełam Lo Pen i Fijona na viaršyni rejtynhaŭ apynuŭsia Emanuel Makron, jakoha nielha nazvać ni levym, ni pravym kandydatam. Jaho ideałohiju možna acharaktaryzavać jak prahresivizm, jaki jon supraćpastaŭlaje kansiervatyzmu. Makron, jaki sumiaščaje niesumiaščalnaje, źbiraje hałasy jak levych, tak i pravych francuzaŭ. Taksama jon ličycca najbolš prajeŭrapiejskim kandydatam.
Pieradvybarčyja apytańni dajuć Makronu i Lo Pen pa 23%, a Fijonu i kandydatu lavicy Melanšonu — kala 20%. A voś u druhim tury Makron upeŭniena pieramahaje Lo Pen (65% u Makrona suprać 35% u Lo Pen).
Kali niejkim čynam Makron nie trapić u druhi tur, to pieramoha Lo Pen nie vyhladaje ŭžo takoj niemahčymaj. U hipatetyčnym druhim tury z udziełam Fijona i Lo Pen pieramahaje pieršy, ale adryŭ nie nadta vialiki — mienš za 10%.
Na parłamienckich vybarach, jakija adbuducca letam, pierśpiektyvy Maryn Lo Pen jašče bolš zmročnyja. Mažarytarnaja vybarčaja sistema, kali vybarcy hałasujuć nie za partyju, a za kankretnaha kandydata ad kožnaj akruhi, nie ihraje na ruku nacyjanalistam. Naprykład, na minułych parłamienckich vybarach «Nacyjanalny front» atrymaŭ kala 13,6% hałasoŭ vybarcaŭ, ale tolki 2 miescy ŭ parłamiencie. U toj čas jak za «zialonych» prahałasavała 5,5% vybarcaŭ, ale jany atrymali ažno 17 miescaŭ.
Ultrapravaja Lo Pen amal nie chavaje svaich suviaziaŭ z Kramlom. Palityki z «Nacyjanalnaha frontu» padtrymlivajuć dziejańni Rasii ŭ Krymie i Danbasie. Lo Pen niekalki razoŭ naviedvała Maskvu, a sielota ŭ kancy sakavika navat sustrakałasia z Pucinym.
Akramia ideałahičnaj blizkaści (jeŭraskieptycyzmu i sacyjalnaha kansiervatyzmu), Lo Pen i Kreml abjadnoŭvaje i finansavaje pytańnie. Viadoma pra toje, što partyja Lo Pen atrymoŭvaje hrošy ŭ rasijskich bankach. Tak, u 2014 hodzie «Nacyjanalny front» atrymaŭ «kredyt» pamieram 9 młn jeŭra ŭ Pieršym Češska-rasijskim banku. Hety bank naležyć strukturam miljardera Hienadzia Cimčanki, jaki ŭ sakaviku 2014 hoda trapiŭ u sankcyjny śpis Jeŭrapiejskaha Sajuza z-za dziejańniaŭ RF u Krymie.
Hiermanija
Vybary ŭ niamiecki Bundestah adbuducca 24 vieraśnia 2017 hoda.
U adroźnieńnie ad Francyi, dzie sistema vybaraŭ mažarytarnaja, u Hiermanii jana źmiešanaja. Pałova deputataŭ abirajecca ad adnamandatnych akruh, pałova — pa partyjnych śpisach.
Upieršyniu ŭ niamiecki Bundestah moža trapić ultrapravaja partyja AfD («Alternatyva dla Hiermanii»). U kancy 2016 hoda apytańni davali ultrapravym 15% padtrymki. Ciapier jana nižejšaja — kala 10%, ale tym nie mienš nichto nie sumniavajecca, što AfD trapić u parłamient.
Fraŭkie Pietry — staršynia AfD.
Atrymać miescy ŭ adnamandatnych akruhach AfD budzie składaniej. Imavierna, u jaje heta atrymajecca ŭ niekalkich akruhach va Uschodniaj Hiermanii. Na ziemlach byłoj HDR ultrapravyja karystajucca tradycyjna bolšaj padtrymkaj, čym na zachadzie krainy.
Letaś u vieraśni na rehijanalnych vybarach u ziamli Mieklenburh-Piaredniaja Pamieranija AfD z vynikam 20,8% zaniała druhoje miesca i navat apiaredziła kirujučuju partyju CHDS.
Pramych dokazaŭ suviazi AfD i Kramla niama, ale pieryjadyčna kiraŭnictva partyi ŭ svaich zajavach padtrymlivaje dziejańni Rasii. Naprykład, namieśnik staršyni AfD Alaksandr Holend zajaviŭ, što «Krym užo kaliści byŭ rasijskim. Zaraz jon znoŭ staŭ rasijskim. I ŭžo nikoli nie vierniecca da Ukrainy. Hiermanija maje heta pryznać».
Uzrovień padtrymki partyi Mierkiel CHDS pačaŭ padać ź siaredziny 2015 hoda, kali Hiermanija sutyknułasia ź mihracyjnym kryzisam. U toj čas jak rejtynh AfD z taho hoda pačaŭ raści. Vidavočna, što AfD pieravablivaje krajnie pravy elektarat CHDS, niezadavoleny mihracyjnaj palitykaj kanclera i palitykaj u śfiery biaśpieki.
I partyi Mierkiel davodzicca na heta reahavać. Kab viarnuć častku hetaha elektaratu, CHDS sprabuje hulać na adnym poli z AfD i pierajmaje niekatoryja najmienš radykalnyja punkty jaje prahramy. Na schodzie svajoj partyi Anhieła Mierkiel vystupiła za zabaronu musulmanskaha adzieńnia, jakoje zasłaniaje tvar, a taksama adznačyła, što «Hiermanija musić zastavacca niamieckaj».
AfD naŭrad ci stanie lidaram honki, albo navat častkaj kaalicyi. Ale ich źjaŭleńnie ŭ parłamiencie ŭžo vymušaje niejak reahavać na heta bujniejšyja palityčnyja partyi Hiermanii (CHDS i SDP), jakija, zhodna z prahnozami, buduć zmahacca za pieršaje miesca. Možna čakać, što błok CHDS/CHSS budzie imknucca pazicyjanavać siabie jak bolš pravuju palityčnuju siłu, čym centrysckuju.
U svaju čarhu, značna palepšyła svaje pazicyi za apošnija miesiacy «Sacyjał-demakratyčnaja partyja» Hiermanii. Paśla taho, jak staršynioj partyi staŭ były prezident Jeŭraparłamienta Marcin Šulc, rejtynh SDPH padniaŭsia ŭhoru. Ciapier CHDS/CHSS i SDPH majuć amal adnolkavy ŭzrovień padtrymki — kala 32%.
Pa prośbie «Našaj Nivy» vybary ŭ Francyi i Hiermanii, a taksama ich mahčymy ŭpłyŭ na adnosiny ES-Biełaruś prakamientavali ekśpierty.
Kiraŭnik biełaruskaha rehijanalnaha pradstaŭnictva niamieckaha Fonda Konrada Adenaŭera (Fond Chryścijanska-demakratyčnaha sajuza) Volfhanh Zender:
Spačatku treba pahladzieć, ci zdolnyja i ŭ jakoj stupieni hetyja partyi i ich pradstaŭniki realna pavialičyć svaju padtrymku padčas vybaraŭ. Vyniki ŭ Niderłandach, Bałharyi abo na vybarach u fiederalnaj ziamli Saar u Hiermanii ŭ niadzielu dajuć padstavy dla aściarožnaha aptymizmu nakont taho, što pieramohuć rozum i centrysckija padychody, a nie papulisckija i ekstremisckija siły.
Navat kali ŭ asobnych krainach-siabrach ES buduć abranyja papulisckija siły, ja nie čakaju praz heta źmieny pazicyi ES u dačynieńni Biełarusi. Ni zaraz, ni ŭ pradbačanaj budučyni papulisckija partyi nie buduć vyznačać zamiežnuju palityku. Kab upłyvać na palityku ES u dačynieńni Biełarusi, papulisckija partyi pavinny być pradstaŭlenyja va ŭradavych kaalicyjach, a hetaha ja zaraz nidzie nie naziraju. I navat kali ŭ niejkaj krainie partyja abo pradstaŭnik partyi voźmuć na siabie adkaznaść za farmavańnie ŭrada, usie krainy ES u nas usio jašče dziejničajuć supolna, heta značyć, što dla hetych nacyjanalnych padychodaŭ treba budzie znajści padtrymku bolšaści na jeŭrapiejskim uzroŭni.
U vačach Kramla pravapapulisckija partyi da siońniašniaha dnia dobra kacirujucca, tamu što jany musiać razburyć davier da našaha hramadstva i palityki i takim čynam asłabić Jeŭropu. Ja pakul nie zaŭvažaju, kab Kreml mieŭ stratehiju pa ŭciahvańni sił, jakija jon padtrymlivaje, u ažyćciaŭleńnie svaich ułasnych zamiežnapalityčnych met, jakija iduć značna dalej. Ale
ŭ Hiermanii treba asobna vyłučyć Partyju levych, pierajemnicu byłych kamunistaŭ z HDR. Kali jany praz sajuz pamiž levymi trapiać razam z sacyjał-demakratami ŭ niamieckuju ŭradavuju kaalicyju, možna čakać inšaj palityki z boku Hiermanii ŭ dačynieńni da Rasii. Pradstaŭniki levych łabiravali nieadnarazova taki padychod, zhodna ź jakim Hiermanija i Rasija musiać śpiecca za śpinami siarednie- i ŭschodniejeŭrapiejskich dziaržaŭ.
Ale palityka ES u dačynieńni da Biełarusi imavierna budzie vyznačacca, chutčej, u zaležnaści ad raźvićcia situacyi ŭnutry Biełarusi i raźvićcia Biełarusi ŭ kantekście Rasii, čym partyjami i palitykami, jakija pryjduć da ŭłady na Zachadzie.
Jaŭhien Prejhierman, dyrektar pa daśledavańniach «Libieralnaha kłuba»
Miarkuju, što imaviernaść pieramohi ultrapravych na biahučych vybarach — minimalnaja. Najlepšyja šancy jość u Maryn Lo Pen na prezidenckich vybarach, ale, chutčej za ŭsio, prezidentam jana nie stanie. Kaniešnie, paśla padziej apošnich hadoŭ ciažka apielavać da apytańniaŭ hramadskaj dumki.
Ale navat kali Lo Pen i stanie prezidentam, małaimavierna, što jaje partyja zmoža pieramahčy na parłamienckich vybarach.
Toje, što AfD u Hiermanii zmoža pieramahčy — taksama nierealistyčny scenar. Toje, što jany ŭmacujuć svaje pazicyi, — biassprečna, ale ŭmacujuć u tym sensie, što raniej ich naohuł nie było ŭ Bundestahu. Vielmi vierahodna, što jany zaraz patrapiać u Bundestah i stvorać tam svaju frakcyju, ale nie bolš za toje. Nijakich fundamientalnych źmien ja nie čakaju. Tamu ŭ Hiermanii my budziem nazirać za tradycyjnaj honkaj pamiž chryścijanskimi demakratami i sacyjał-demakratami. Nie dumaju, što ŭ Jeŭropie adbudziecca napłyŭ pravaradykałaŭ na kirujučyja palityčnyja pasady.
Ci zmohuć hetyja vybary niejak paŭpłyvać na adnosiny Biełarusi i ES? Nie dumaju. Hałoŭnaja prablema ŭ tym, što Biełaruś u Jeŭrasajuzie stratehična nichto nie ŭsprymaje. Tamu nie tak važna, chto pryjdzie da ŭłady ŭ krainach ES: levyja albo pravyja.
Drukujecca ŭ miežach śpiecyjalnaj rubryki «Naviny Hiermanii»
