Sto hadoŭ apłambavanamu vahonu
U krasaviku 1917 u Rasiju viarnuŭsia Lenin Heta była adna z klučavych padziej, jakaja niepasredna paŭpłyvała na zachop ułady balšavikami — tajemnaja apieracyja hiermanskaha Hienštaba pa pierakidcy Uładzimira Lenina i jaho paplečnikaŭ u razhar Pieršaj suśvietnaj vajny sa Šviejcaryi ŭ Pietrahrad.
Daśledčyki sychodziacca na tym, što biez prysutnaści Lenina ŭ Rasii ŭ 1917 hodzie los krainy moh być inšym.
Kamientujučy źjaŭleńnie Lenina ŭ Pietrahradzie ŭ krasaviku 1917 hoda, Uinstan Čerčyl pisaŭ: «Nieabchodna nadać samuju pilnuju ŭvahu hniusnaj zadumie hiermanskaha vajennaha kiraŭnictva, jakuju jano ŭžo realizavała. Toje, što jano vykarystoŭvała suprać Rasiei samuju strašnuju zbroju, vyklikaje mistyčny žach.
Jany pierapravili Lenina ŭ apłambavanym vahonie sa Šviejcaryi ŭ Rasieju jak čumnuju bacyłu».
Palityčny imunitet Rasii byŭ nievierahodna asłableny vajnoj i palitykaj Časovaha ŭrada, tak što leninskaja «čumnaja bacyła» akazałasia žachliva zaraznaj - jaje achviarami stali miljony ludziej.
Da 1916 hoda vajna na Zachodnim froncie stabilizavałasia i pierajšła ŭ pazicyjnuju fazu. Hiermanski ŭrad marnavaŭ miljony marak na mirnuju prapahandu ŭ krainach Antanty.
Praz svaich ahientaŭ u Rasii jon pašyraŭ pacyfisckija i paraženčyja revalucyjnyja partyi i hrupoŭki, imknučysia vyvieści Rasiju z vajny.
Mir z Rasijaj daŭ by mahčymaść pierakinuć z Uschodniaha frontu na Zachodni da 500 tysiač sałdataŭ,
i tady pieramoha Hiermanii ŭ Pieršaj suśvietnaj była b zabiaśpiečana.
Ideju vykarystoŭvać Lenina i jaho partyju dla vyvadu Rasii z vajny hiermanskamu Hienštabu prapanavaŭ dziejač rasiejskaha i hiermanskaha sacyjał-demakratyčnaha ruchu Alaksandr Parvus (psieŭdanim Alaksandra Hielfanda).
Da taho času Lenin užo vystaviŭ łozunh pieratvareńnia vajny impieryjalistyčnaj u vajnu hramadzianskuju, i Parvus pierakanaŭ niemcaŭ subsidavać revalucyjny ruch u Rasii.
Parvus byŭ nie tolki levym sacyjalistam, adzin čas blizkim siabram i paplečnikam Trockaha, ale i bujnym kamiersantam, i da taho ž niamieckim ahientam.
Ideja Parvusa znajšła padtrymku ŭ niamieckich praviačych kołach, i 9 krasavika 1917 hoda hrupa z 32 rasijskich revalucyjanieraŭ-emihrantaŭ na čale ź Leninym vyjechała ź Ciurycha ŭ ciahniku, jaki prajšoŭ praz terytoryju Hiermanii, a zatym hiermanski «trajanski koń» praz Šviecyju i Finlandyju bieśpieraškodna prybyŭ u Pietrahrad.
Heta byŭ pieršy z troch ciahnikoŭ z «revalucyjnaj čumnoj bacyłaj», jakija niemcy pierapravili ŭ Rasiju.
Praź niekatory čas pradstaŭnik hiermanskaha ministerstva zamiežnych spraŭ zmoh dałažyć uradu: «Lenin spakojna dabraŭsia da Rasii i pracuje tam u dakładnaści tak, jak my chacieli b».
Za amal stahodździe losavyznačalny dla rasijskaj historyi leninski vajaž abros šmatlikimi mifami.
Aŭtar manahrafii «Lenin u ciahniku» (Lenin on the Train), brytanskaja daśledčyca Ketryn Merydejł, apisvajučy leninski ciahnik, adznačaje, što adnym z takich mifaŭ pra jaho byŭ «apłambavany vahon».
«Lenin pierasiok nie tolki terytoryju Niamieččyny, — kaža jana. — Kab dabracca da Rasii, jon pavinien byŭ prajechać pa Šviejcaryi, Šviecyi i Finlandyi (praŭda, apošniaja ŭ toj čas była častkaj Rasijskaj impieryi). Adzinaj častkaj hetaha maršrutu, kali Lenin nie karystaŭsia zvyčajnym hramadskim transpartam, była terytoryja Hiermanii. Jaho ciahnik składaŭsia z adzinaha čyhunačnaha vahona, u jakim było piać kupe druhoha i treciaha kłasa. U vahonie znachodzilisia dva aficery hiermanskaj armii ŭ jakaści achoŭnikaŭ i 32 abo 34 pasažyry.
Mif pra toje, što vahon byŭ apłambavany, uźnik z-za patrabavańnia Lenina, vystaŭlenaha hiermanskim uładam, kab jaho ciahniku byŭ nadadzieny status eksterytaryjalnaści, a značyć, kab jon nie mieŭ ničoha ahulnaha z Hiermanijaj.
Padčas prajezdu praz Hiermaniju nichto nie pavinien byŭ uvachodzić u ciahnik i vychodzić ź jaho, kab zachavać iluziju, što Lenin nie supracoŭničaje z uradam kajziera.
Lenin (źleva) padčas pajezdki ŭ Pieciarburh. 1917.
U vahonie krejdaj była praviedzienaja rysa, jakaja padzialała vahon na dźvie častki: zadniuju, dzie znachodzilisia hiermanskija aficery, i piaredniuju, dzie jechali revalucyjaniery.
Paśla Karł Radek, jaki byŭ pasažyram ciahnika, a taksama inšyja jaho pasažyry admaŭlali, što dźviery ciahnika byli apłambavanyja. Adny z čatyroch dźviarej naohuł nie začyniałasia, i šviejcarski sacyjalist Fryc Płaten, praź jakoha Lenin i jaho spadarožniki razmaŭlali z achovaj, moh bieśpieraškodna vychodzić na ŭsich prypynkach, kuplać haziety, małako dla dvuch dziaciej, jakija byli siarod pasažyraŭ, i inšyja pradukty».
Daśledčyca, kab zahłybicca ŭ materyjał, navat prajechała pa leninskim maršrucie.
Praŭda, u jaje padarožža pakinuła zusim inšyja ŭražańni: «U krasaviku 1917 Jeŭropa nie znachodziłasia ŭ stanie vajny. Mnie nie prychodziłasia atrymlivać vizy dla pierasiačeńnia miežaŭ, było ŭražańnie, što padarožničaju pa adnoj krainie. Dla Lenina ž kožnaja miaža chavała niebiaśpieku. Jon byŭ hatovy da taho, što jaho mohuć spynić, viarnuć nazad, aryštavać. Ja mahła vychodzić z vahona dzie zaŭhodna i spać u lubym hateli, tady jak Leninu i jaho spadarožnikam davodziłasia spać, siedziačy ŭ ciesnych kupe svajho vahona. Spadarožniki Lenina nie mahli navat zachodzić u zadniuju častku vahona. Dla ich heta było žudasnaje i tryvožnaje padarožža, majo ž było ŭ vyšejšaj stupieni kamfartabielnym, choć da jaho kanca ja ładna stamiłasia».
Leninu spatrebiłasia vosiem dzion, kab dabracca da Pietrahrada. Jon pakinuŭ Ciurych u katalicki vielikodny paniadziełak i prybyŭ u Rasiju taksama ŭ vielikodny paniadziełak, ale ŭžo pravasłaŭny.
Pierad pajezdkaj Lenin i jaho spadarožniki vystavili niemcam śpis patrabavańniaŭ, zrabiŭšy ich umovaj udziełu ŭ apieracyi pa pierakidcy revalucyjanieraŭ u Rasiju.
Pieršym było nadańnie vahonu eksterytaryjalnaha statusu.
Druhoj umovaj była apłata kvitkoŭ z ułasnych srodkaŭ pasažyraŭ. Heta było simvaličnym žestam: jany chacieli pakazać, što nie prymajuć niamieckich hrošaj.
Ale, viadoma, arhanizacyja pajezdki kaštavała niemcam vielizarnych srodkaŭ i niemałych namahańniaŭ i času. Ciahnik pavinien byŭ pierajechać liniju frontu, u im było vajennaje abstalavańnie i zbroja. Tamu było b iluzijaj mierkavać, što pajezdka dla Lenina i jaho spadarožnikaŭ była biaspłatnaj.
Trecim patrabavańniem była admova pakazvać jakija-niebudź dakumienty pry pierasiačeńni hiermanskaj miažy. Revalucyjaniery nie žadali raskryvać svaje sapraŭdnyja imiony, amal usie jany, u tym liku i Lenin, karystalisia psieŭdanimami.
Jany taksama abumovili prava ŭziać z saboj ułasny zapas ježy, i byli šakavanyja, kali pry pierasiačeńni šviejcarska-hiermanskaj miažy šviejcarskija mytniki kanfiskavali ŭsiu ich ježu - było zabaroniena vyvozić ježu ŭ vajujučyja krainy.
Padarožža nie było asabliva kamfartabielnym i ŭ inšych aśpiektach. Pasažyry skardzilisia na niazručnaści i adsutnaść hrošaj, skardzilisia, u pryvatnaści, i svaim siabram-sacyjalistam u Šviecyi, atrymlivajučy ad ich subsidyi. Lenin i jaho spadarožniki jechali druhim i trecim kłasam, nichto nie jechaŭ pieršym. Čyhunačnyja bilety byli nie vielmi darahija. Rasijskija revalucyjaniery pastajanna raźjazdžali pa Jeŭropie, i hrošy znachodzilisia.
Ź piaci kupe vahona dva byli druhoha, a try treciaha kłasa.
U Lenina i Krupskaj było asobnaje kupe. druhoha kłasa - pieršaje ŭ pačatku vahona - kamfartabielnaje i davoli cichaje.
Ale jany sutyknulisia ŭ ciahniku ź niepryjemnaj prablemaj: u vahonie byŭ tolki adzin tualet, jakim mahli karystacca ruskija revalucyjaniery na praciahu troch z pałovaj sutak prajezdu pa Hiermanii. Druhi tualet znachodziŭsia na «hiermanskaj terytoryi» vahona i byŭ niedastupny.
32 abo 34 čałavieki mahli karystacca tolki adnym tualetam i stvarali doŭhija čerhi i nievierahodny hvałt kala leninskaha kupe. Heta supravadžałasia jašče adnoj prablemaj: Lenin zabaraniŭ kureńnie ŭ vahonie. Adzinym miescam, dzie možna było kuryć, byŭ toj ža tualet. Heta rabiła čarhu jašče daŭžejšaj.
Lenin vyrašyŭ hetuju prablemu ŭ sapraŭdy balšavickim styli: jon vypuściŭ dla naviedvańnia tualeta kvitki dvuch kłasaŭ. Kvitki pieršaha kłasa davalisia tym, chto spraŭlaŭ naturalnuju patrebu, — u ich była pieravaha pierad kurcami, jakim dastavalisia kvitki druhoha kłasa.
Aproč pobytavych abstavin vyklikaje cikavaść stratehičnaje pytańnie: ci mieŭ Lenin pramyja kantakty z hiermanskaj raźviedkaj abo hiermanskim Hienštabam, u čym jaho vinavaciŭ Časovy ŭrad i antybalšavickija koły.
«Lenin pavinien byŭ vieści pieramovy z hiermanskim pradstaŭnictvam u Biernie, — ličyć daśledčyca. — Biez hetaha jon nie zmoh by atrymać niamieckija tranzitnyja dakumienty i viarnucca na radzimu. Adnak
Lenin kateharyčna admaŭlaŭ, što ŭ jaho byli kantakty z hiermanskaj raźviedkaj, z hiermanskaj vajennaj raźviedkaj abo ź jakimi b tam ni było aficyjnymi pradstaŭnikami hiermanskaha ŭrada.
Jon zajaŭlaŭ pra heta ŭ svaich publičnych vystupach i ŭ Šviecyi, i ŭ Pietrahradzie.
Adnak nie mahło nie vyklikać padazreńniaŭ, što balšavickaja prapahanda ŭ Rasii, partyjnyja vydańni — «Praŭda», «Sałdackaja praŭda» i inšyja, a taksama partyjnyja palityčnyja kampanii vielmi dobra finansavalisia.
Naturalna było padazravać, što hrošy na heta pastupali z-za miažy. Z upeŭnienaściu možna skazać, što Niamieččyna subsidavała vielizarnuju kolkaść roznaha rodu padryŭnych arhanizacyj u jeŭrapiejskich krainach. Niemcy finansavali irłandskich nacyjanalistaŭ, ukrainskich nacyjanalistaŭ, hruzinskich nacyjanalistaŭ, padryŭnyja hrupoŭki na Blizkim Uschodzie. Tak što zdahadka, što jany mahli finansavać Lenina i jaho partyju, była absalutna łahičnaj, naturalnaj i praŭdapadobnaj. I adzinym dziŭnym momantam było lutaje admaŭleńnie hetaha Leninym».
Zatoje, kaža Kejt Merydejł, hiermanskim ahientam byŭ Parvus: «Jaho nazyvali «kupcom revalucyi».
Jon prymaŭ hiermanskija hrošy, pakolki horača chacieŭ źviaržeńnia samadziaržaŭja. Parvus byŭ pierakananym sacyjalistam i pry hetym miljanieram, zapivaŭ radykalnyja pierakanańni šampanskim. Jon naŭprost nieadnarazova atrymlivaŭ ad hiermanskaha MZS vielizarnyja sumy, miljony marak na padryŭnuju revalucyjnuju pracu».
Dakazany fakt, što Parvus atrymaŭ ad niemcaŭ piać miljonaŭ marak na subsidavańnie pacyfisckaj i paraženčaj revalucyjnaj prapahandy ŭ Rasii.
Niemahčyma skazać, kamu pajšli hetyja hrošy, jon nie braŭ raśpisak. Nie isnuje piśmovych śviedčańniaŭ, jakija paćviardžajuć pieradaču Parvusa hrošaj Leninu. Usio heta — zdahadki i zdahadki. Piać miljonaŭ marak, jakija jon atrymaŭ u 1916 hodu na ruskuju revalucyju, napeŭna syšli na finansavańnie padpolnych ekstremisckich hrupovak, padryŭnyja vydańni i akcyi.
Parvus sprabavaŭ arhanizavać u Rasii ŭsieahulnuju stačku ŭ pačatku 1916 hoda. Sproba pravaliłasia. Paśla hetaha jon pierakanaŭ hiermanski MZS, što dla jaho metaŭ lepš za ŭsio pastavić na Uładzimira Uljanava.
Dyk ci byŭ kastryčnicki pieravarot 1917 hoda zamiežnaj zmovaj piataj kałony — raz Lenin i jaho partyja, pa sutnaści spravy, pracavali na voraha Rasii?
«Isnuje vielizarnaja kolkaść śviedčańniaŭ, što balšaviki karystalisia masavaj padtrymkaj u kastryčniku 1917 hoda, — kaža daśledčyca. — Narod stamiŭsia ad vajny. Niemahčyma ździejśnić revalucyju ŭ krainie tolki z dapamohaj zamiežnych ahientaŭ.
Leninskaja partyja była adzinaj palityčnaj siłaj u Rasiei, paśladoŭna vystupała ŭ toj čas suprać vajny. Sialanie patrabavali ziamielnaj reformy, Časovy ŭrad hublaŭ aŭtarytet, armija raskładałasia i dezierciravała. Narodnyja nadziei i spadziavańni, mahčyma vypadkova, supali z balšavickaj prapahandaj. Inšaja sprava, što abiacańni balšavikoŭ apynulisia padmanam, i ŭžo da 1921 hodu ŭ naroda iluzii raśsiejalisia».
U svajoj knizie Merydejł piša, što brytanskaja vyviedka viedała ab niamieckaj apieracyi pa pierakidcy Lenina ŭ Pietrahrad.
Brytanija była sajuźnikam Rasii, tamu ŭ jaje byŭ svoj naziralnik na finska-rasijskaj miažy ŭ Tornia, dzie byŭ prapuskny punkt. Hetaha brytanskaha aficera zvali Charold Hrunier, a ŭ brytanskaj vyviedcy ŭ jaho było kodavaje imia «Špijon».
Hrunier telehrafavaŭ Alaksandru Kieranskamu, u toj čas ministru justycyi Časovaha ŭrada, prosiačy jaho zabaranić Leninu ŭjezd u Rasiju. Toj adkazaŭ, što demakratyčnaja Rasija nia moža admović svaim hramadzianam va ŭjeździe ŭ krainu.
Brytanski naziralnik zrabiŭ usio, što moh, adnak u jaho nie było ŭsioj paŭnaty ŭłady na prapusknym punkcie.
Hrunier pasprabavaŭ maksimalna zaciahnuć dopyt i vobšuk Lenina ŭ nadziei, što rasiejski ŭrad raspačnie niejkija dziejańni. Raździeŭ jaho dahała i dapytvaŭ niekalki hadzin, korpaŭsia ŭ jaho rečach, knihach, papierach.
Lenin nie stamlaŭsia paŭtarać, što jon usiaho tolki rasijski žurnalist, jaki viartajecca na radzimu. U rešcie rešt Lenina pryjšłosia adpuścić.
Adzin ź jaho siabroŭ zaŭvažyŭ, što kali b na miescy Hruniera byŭ japoniec, jon by ździejśniŭ paśla hetaha charakiry.
Charald Hrunier da kanca žyćcia nie stamlaŭsia vinavacić siabie ŭ tym, što dazvoliŭ Leninu trapić u Rasiju,
ličačy, što heta jon paspryjaŭ uźniknieńniu Savieckaj Rasii i Kastryčnickaj revalucyi.
Lenin apynuŭsia ŭ Rasii ŭ patrebny čas i ŭ patrebnym miescy dla revalucyjnaha pieravarotu, i jaho prysutnaść była ŭ najvyšejšaj stupieni efiektyŭnaj. Mnohija historyki padzialajuć mierkavańnie, što biez «apłambavanaha vahona» nie było b ni Kastryčnickaj revalucyi, ni SSSR.
* * *
Čytajcie taksama:
