7 krasavika — dzień pačatku biełaruskaj palityčnaj revalucyi
7 krasavika (25 sakavika pa starym styli) 1917 u Minsku adbyŭsia Źjezd biełaruskich nacyjanalnych arhanizacyj. Čamu hetaja data vyłučajecca navat u bahaty na padziei 1917 hod, raskazvaje historyk Anatol Sidarevič.
«Heta pieršy ŭ historyi źjezd biełarusaŭ. Jak levyja, tak i pravyja, jak palityčnyja, tak i kulturnyja dziejačy sabralisia razam, kab abmierkavać budučyniu.
Upieršyniu byli sfarmulavanyja biełaruskija pastułaty. Abranaje biełaruskaje pradstaŭnictva pierad rasijskim Časovym uradam i miascovymi orhanami ŭłady, — kaža Anatol Sidarevič. —
I jość peŭnaja simvolika ŭ tym, što jon adbyŭsia 25 sakavika pa starym styli, u dzień, kali i pravasłaŭnyja, i kataliki adznačali Źviestavańnie. A praz hod, 25 sakavika — pa novym užo styli — 1918 hoda była abvieščanaja niezaležnaść Biełaruskaj Narodnaj Respubliki.
Takim čynam sto hadoŭ tamu pačałasia biełaruskaja palityčnaja revalucyja. Ideałahičny bazis jaje byŭ padviedzieny ad 1903 — kali Hramada sfarmulavała ideju niezaležnaści Biełarusi».
Inicyjataram źjezdu byŭ Arkadź Smolič,
tady kiraŭnik minskaj arhanizacyi Biełaruskaj sacyjalistyčnaj hramady, a paźniej — siabra Rady BNR, aŭtar pieršaj «Hieahrafii Biełarusi», akademik, rasstralany ŭ 1937-m.
Arkadź Smolič.
Smolič razasłaŭ zaprašeńni, na jakija adhuknulisia 150 čałaviek. «Dzie adbyvaŭsia źjezd — nie viedaju, Zośka Vieras nie zhadvała va ŭspaminach», — kaža Sidarevič.
Smolič vitaŭ udzielnikaŭ ad imia BSH.
Ad Biełaruskaj chryścijanskaj demakratyi pramaŭlaŭ ksiondz Vincent Hadleŭski, jakoha niemcy zahubiać u Traściancy ŭ Druhuju suśvietnuju.
Vincent Hadleŭski kazaŭ na źjeździe: biełarusam, kab być mocnym narodam, treba mieć nacyjanalnuju škołu, kulturu, movu i aŭtanomiju.
Źjezd vyznačaŭsia adzinaduššam va ŭsich važnych pytańniach. «U chutkim časie jaho ŭdzielniki razyjducca ŭ pohladach. Žyłunovič i Falski stanuć kamunistami, Smolič i Zajac uvojduć u Radu BNR, Ziamkievič stanie pravym, Alaksiuk stanie na prapolskija pazicyi. Ale na źjeździe ŭsie adzinadušna davali adłup eseru Mietlinu, jaki z trybuny zajaviŭ, što biełarusaŭ nie isnuje».
Na źjeździe kazali pra školnictva, vydavieckuju spravu, samakiravańnie, palityčnyja pytańni.
Siarod kamisij, jakija byli sfarmavanyja, vyłučałasia etnahrafičnaja. Bo pytańnie etnahrafičnych miežaŭ było adnym z samych vostrych palityčnych pytańniaŭ u toj čas.
Paŭstavali litoŭskaja, polskaja dziaržavy, i jany dekłaravali svaje pravy na častku biełaruskich terytoryj.
Źjezd stvaryŭ Biełaruski nacyjanalny Kamitet, jaki mieŭsia być orhanam ułady na ŭsich biełaruskich ziemlach. Na čale jaho staŭ Raman Skirmunt. «Skirmunt, jak były deputat Dziaržaŭnaj dumy, člen Dziaržaŭnaj rady impieryi, moh hodna pradstaŭlać BNK pierad Picieram i Varšavaj.
Raman Skirmunt.
Ale abrańnie pamieščyka kiraŭnikom Nacyjanalnaha kamiteta sustreła rezkuju krytyku: minskija balšaviki na čale z Frunzie-Michajłavym faktyčna skarystalisia hetym, kab pačać antybiełaruskuju kampaniju.
Darečy, «svaich» balšavikoŭ u Minsku, kab nie vajna, nie było b. Vilhielm Knoryn pryznavaŭ heta, pišučy, što ŭ «ramiesnym i miaščanskim Minsku balšavickich tradycyj nikoli nie było». A źjavilisia jany dziakujučy «staroj balšavickaj hvardyi, zakinutaj vajnoj ź Leninhrada, Maskvy, Ivanava i inšych centraŭ».
Na źjeździe sfarmavali i delehacyju ŭ Pieciarburh, da Časovaha ŭradu, kab zajavić ab pravach biełaruskaj nacyi. Uspaminy pra pajezdku pakinuŭ Hadleŭski. «Skončyłasia jana ničym.
Časovy ŭrad nie byŭ zhodny navat na fiederacyju. Dobra viadomaja fraza Kieranskaha: my nie źbirajemsia pieratvarać Rasiju ŭ etnahrafičny muziej», —
kaža Sidarevič. — Choć paźniej lidar rasijskich eseraŭ Čarnoŭ sa skruchaj pryznavaŭ: my niedaacanili nacyjanalnaje pytańnie».
Bolej pra źjezd možna pačytać u knizie Stanisłava Rudoviča «Čas vybaru», jaho pratakoły pieradrukavanyja ŭ knizie ŭspaminaŭ Zośki Vieras «Ja pomniu ŭsio».
Praz hod paśla Źjezdu nacyjanalnych arhanizacyj, 25 sakavika 1918, Rada Biełaruskaj Narodnaj Respubliki abvieścić niezaležnaść.
