Źjezd Sajuza piśmieńnikaŭ. Sarkazm Barysa Piatroviča: «Vitaju vas, darmajedy i sacyjalnyja ŭtrymancy»
4 sakavika ŭ Minsku adbyvajecca źjezd niezaležnaha Sajuza piśmieńnikaŭ.
XVII spravazdačna-vybarčy źjezd Biełaruskaha sajuza piśmieńnikaŭ idzie ŭ minskim Pałacy mastactvaŭ.
Na im musić być abranaje novaje kiraŭnictva najstarejšaj piśmieńnickaj arhanizacyi krainy.
Pakul išła rehistracyja, u zale hučała biełaruskaja muzyka — Vajciuškievič, «Ulis», «Bieź bileta».
«Davajcie pavinšujem adzin adnaho z takim dobrym kvorumam», — skazaŭ, adkryvajučy źjezd, paet Anatol Viarcinski.
Źjezd pačaŭsia ŭračystym śpievam «Pahoni» Bahdanoviča
ŭ kłasičnym zapisie chora «Unija» i chvilinaj maŭčańnia pa 48 pamierłych za čas miž źjezdami piśmieńnikaŭ. A hety śviet pakinuli, jak adznačyŭ Aleś Paškievič, i dva apošnija narodnyja paety Biełarusi — Ryhor Baradulin i Nił Hilevič.
Zała zapoŭnienaja całkam. Staviać dadatkovyja šerahi kresłaŭ, ludzi siadziać na padvakońniach, stajać u prachodach.
Prysutničajuć 251 z 470 siabraŭ arhanizacyi.
Jość Uładzimir Niaklajeŭ, Aleś Razanaŭ, Uładzimir Arłoŭ, Aleś Bialacki, Leanid Dajnieka, Natałka Babina, Volha Babkova, Maryja Roŭda, Valaryna Kustava, Raisa Baravikova, Taćciana Skarynkina, Michaś Skobła, Lavon Barščeŭski, Siamion Bukčyn, Leanid Hałubovič, Aleś Lipaj, Uładzimir Ściapan, Andrej Strocaŭ, Juryj Paciupa, Siarhiej Astraŭcoŭ, Słavamir Adamovič, Anatol Butevič, Viktar Žybul, Anatol Trafimčyk, Anatol Ivaščanka…
Na schod zavitali i zaprošanyja hramadskija dziejačy — u pryvatnaści deputat Pałaty pradstaŭnikoŭ Alena Anisim,
staršynia Tavarystva biełaruskaj movy Aleh Trusaŭ, staršynia MHA «Baćkaŭščyna» Alena Makoŭskaja, staršynia Biełaruskaj asacyjacyi žurnalistaŭ Andrej Bastuniec, mastak-patryjarch Vasil Šaranhovič.
Haspadar Pałaca mastactvaŭ, staršynia Sajuza mastakoŭ Ryhor Sitnica prysutničaŭ i jak siabra SBP.
Z rezkim słovam da źjezda źviarnuŭsia paet i palityk Uładzimir Niaklajeŭ. Jon raskrytykavaŭ paradak dnia źjezda.
«Misija piśmieńnika — pisać. Ale ŭ časy, kali pierad Biełaruśsiu staić pytańnie być ci nie być, Sajuz piśmieńnikaŭ pavinien zajavić pra svaju hramadzianskuju pazicyju.
Nad nami tvorać ździek. To nie pryznajuć tvorčaj arhanizacyjaj, to patrabujuć dakazać, što Viarcinski, Kasko, Razanaŭ — piśmieńniki. Nibyta nie jany piśmieńniki, a piśmieńniki — tyja, chto atabaryŭsia vakoł milicejskaha sajuza spadara Čarhinca.
U nas zabrali budynak Doma litaratara. Ciapier tam atabarylisia «Biełaja Ruś» i Čarhiniec. My patrabujem viarnuć majomaść Sajuza piśmieńnikaŭ, kab my zrabili jaho centram biełaruščyny.
I kali ŭžo ŭłada pačała havaryć pra viartańnie da movy, nacyjanalnaj kultury — my čverć stahodździa słuchajem. Viarnicie majomaść.
Dajcie nam dostup da radyjo, telebačańnia. My patrabujem roŭnych umoŭ u dziaržaŭnych vydaviectvach.
Kolki razoŭ ja kazaŭ pra heta. Mnie ŭ adkaz hučała: Uładzimir Prakopavič, vy ŭciahvajecie nas u palityku. Ale ciapier žyćcio takoje: kudy b ni pajšoŭ, ci ŭ toje ŭstupiš, ci ŭ palityku.
Padładžvacca pad režym siońnia — niapravilnaja pazicyja. Voś my zaprasili na źjezd čynoŭnikaŭ — ź Ministerstva kultury, infarmacyi. I — nikoha. Heta ich pazicyja.
Nichto našu kulturu, litaraturu, nie zratuje aproč niezaležnaj biełaruskaj dziaržavy. Zachadu ŭsio adno, na jakoj movie my razmaŭlajem, uschodu chočacca, kab my byli ruskim miram…
Sorak hadoŭ tamu, kali ja ŭstupaŭ u Sajuz piśmieńnikaŭ, Baradulin skazaŭ mnie: «Vinšuju z ustupleńniem u sajuz siabroŭ, kožny ź jakich tabie pažyćciovy vorah». Tak, zajzdraść, ambicyi. Ale paśla taho, jak ja sutyknuŭsia z palitykami, biełaruskija litaratary ŭ paraŭnańni ź imi prosta anioły ź biełymi kryłami», — iranizavaŭ Niaklajeŭ.
Jon prapanavaŭ schodu padtrymać stvareńnie Ruchu za dziaržaŭnaść i niezaležnaść Biełarusi, jaki «naśmierć budzie stajać za biełaruščynu» i vykazaŭ hatoŭnaść zajmacca jaho arhanizacyjaj.
Pabyŭšy na pačatku źjezda, Uładzimir Niaklajeŭ vypraviŭsia ŭ Vilniu, dzie siońnia projdzie prezientacyja ich supolnaha sa Źmitrom Vajciuškievičam dyska «U našych snach».
Niaklajevu apaniravaŭ Staršynia TBM Aleh Trusaŭ: «Byvali ŭ historyi Biełarusi situacyi horšyja. I siońniašnija padziei ŭ Kurapatach śviedčańnie hetamu.
Zadača piśmieńnikaŭ — rabić pracu pa adukacyi ludziej. Adna kniha Arłova moža mieć bolšaje značeńnie, čym dvaccać arhanizacyj i tryccać mitynhaŭ».
Mnie chaciełasia pačać svoj vystup sa słovaŭ: vitaju vas, darmajedy i sacyjalnyja ŭtrymancy», —
z sarkazmam kazaŭ staršynia arhanizacyi Barys Piatrovič. Jon vykazaŭ spadzieŭ, što ŭłada ŭklučyć niezaležny Sajuz piśmieńnikaŭ u śpis tvorčych arhanizacyj, siabry jakich nie padpadajuć pad dekret ab darmajedstvie, «a ŭ ideale — kab ułada i ŭvohule admianiła toj Dekret № 3».
Barys Piatrovič (Sačanka) uznačalvaje Sajuz biełaruskich piśmieńnikaŭ z 2011 hoda. Fota: Jaŭhien Jerčak, Tut.by
Taksama jon padkreśliŭ, što niezaležny Sajuz piśmieńnikaŭ vystajaŭ, niahledziačy na cisk. I paraŭnaŭ situacyju z toj, što skłałasia ŭ apošnija hady ŭ Rasii, dzie ŭsie tvorčyja sajuzy padparadkavalisia dziaržaŭnaj ideałohii i navat nie ŭzdymajuć hołas suprać vajny va Ukrainie i ŭ abaronu demakratyčnych kaštoŭnaściej.
Staršynia sa skruchaj adznačyŭ, što suviazi z rasijskimi litaratarami z hadami robiacca ŭsio słabiejšymi.
Zatoje suviazi z ukrainskimi litaratarami macniejuć. Asabliva zaŭvažna — paśla padziej na Majdanie, kazaŭ Barys Piatrovič. Jon zhadaŭ i niadaŭni skandał z zatrymańniem u Minsku Siarhieja Žadana, abvinavačanaha ŭ teraryźmie pa rasijskich śpisach i vyzvalenaha rašeńniem MZS paśla zajavy biełaruskich tvorčych sajuzaŭ.
Źviartajučysia da nadzionnych kłopataŭ Sajuza piśmieńnikaŭ, staršynia padaŭ statystyku biełaruskamoŭnaha knihavydaviectva.
Z 9581 vydadzienych u Biełarusi ŭ 2016 knih tolki 1124 byli pa-biełarusku. Heta kožnaja 8-9 kniha pa naźvie i ŭsiaho 11,2% pa nakładach.
U kniharniach biełaruskich knih 3-5%, i jany hublajucca ŭ mory ruskamoŭnych. Pavodle apytańnia hramadskaj dumki 2014 hoda, 62,3% apytanych nie cikaviacca biełaruskaj litaraturaj, a 69,7% paprostu nie viedajuć nikoha ź biełaruskich piśmieńnikaŭ.
«A Ministerstva infarmacyi kaža nam, što cikavaść da biełaruskaj knihi raście. Treba apuścić nižej plintusa, kab paśla hanarycca mizernym rostam», — adznačyŭ Barys Piatrovič.
Za piać hadoŭ niezaležny Sajuz piśmieńnikaŭ dapamoh svaim siabram vydać 120 knih, 25 elektronnych knih i 7 aŭdyjoknih.
«Pieravahu my addavali piśmieńnikam z rehijonaŭ i žančynam», — skazaŭ staršynia.
Knihi amal nie pradajucca pa-za Minskam, biblijateki ich nie biaruć, navat kali dajuć biaspłatna, z sumam adznačyŭ jon.
«Da nas časam źviartajucca z patrabavańniem napisać «Vajnu i mir». Ale kožnaja litaratura — samadastatkovaja, u kožnaj svaje hienii i aŭtarytety», — zavočna palemizavaŭ staršynia z kiraŭnikom dziaržavy. I źviartaŭ uvahu na Śviatłanu Aleksijevič, Uładzimira Arłova, dziasiatki inšych tvorcaŭ, što zasłužyli šyrokaje pryznańnie ŭ śviecie.
Barys Piatrovič (Sačanka) uznačalvaje Sajuz piśmieńnikaŭ ad 2011 hoda, źmianiŭšy na pasadzie staršyni arhanizacyi Alesia Paškieviča.
Jak paviedamiŭ NN Barys Piatrovič, Rada Sajuza piśmieńnikaŭ uhavaryła jaho bałatavacca i na nastupny termin.
Pieršaje ž hałasavańnie na źjeździe prajšło pa pytańni, jakoje vynikła prosta ŭ zale: ci puskać na źjezd paeta Eduarda Akulina. Jon byŭ namieśnikam staršyni, ale niejki čas tamu padaŭ zajavu ab prypynieńni svajoj dziejnaści z pryčyny ŭnutranaha kanfliktu. Paśla hałasavańnia i vykrykaŭ «za» i «suprać» ź miescaŭ urešcie achovie dali zahad puścić Akulina.
Paśla kazali hości i kiraŭniki rehijanalnych adździaleńniaŭ.
Akademik Radzim Harecki źviarnuŭ uvahu na vielmi ciažki stan siadzib-muziejaŭ kłasikaŭ litaratury.
U pieršuju čarhu — muziej Maksima Hareckaha ŭ Małoj Bahaćkaŭcy. Muziej pieranosicca ŭ Mścisłaŭ, a ŭ Małoj Bahaćkaŭcy budzie pastaŭleny znak. Jon pryhadaŭ situacyju z muziejem Hareckaha ŭ Horkach, budynak jakoha źnieśli pierad Dažynkami.
«Taksama była pastanova pastavić na jaho miescy znak, ale zamiest jaho ciapier takaja traŭka. I pra toj znak ciapier načalstva nie pamiataje. Toje samaje ciapier pastupova robicca i z Hłušaj, dzie muziej Alesia Adamoviča, z muziejem Maksima Tanka ŭ Pilkaŭščynie, muziejem Pietrusia Broŭki — hrošaj niama, nikoha tam niama, muziej hinie!
Pad vialikim pytańniem taksama Byčki Vasila Bykava».
Pramovy kiraŭnikoŭ rehijanalnych adździaleńniaŭ musili być spravazdačnymi, ale časta jany źbivalisia na rečy ahulnyja, balučyja.
«Moj unuk pajšoŭ u škołu i adna matula zajaŭlaje: ja nie žełaju, čtoby moj syn izučał etot biełorusskij jazyk! Ruski mir paŭzie i paŭzie.
Dzie ja jak pravasłaŭny mahu pamalicca pa-biełarusku ŭ Homieli? Źviartajusia da ŭładyki Stafana — jon adkazvaje: «Da što vy! Śviaščeńniki mohut podniać bunt!», —
kazaŭ kiraŭnik Homielskaj filii Sajuza piśmieńnikaŭ Anatol Baroŭski.
Staršynia Mahiloŭskaha adździaleńnia Mikoła Jackoŭ adznačyŭ, što, čym hłybiej na rajony, tym mienš načalstva bačyć roźnicy miž niezaležnym i praŭładnym sajuzami piśmieńnikaŭ. «Heta dapamahaje prabivacca ŭ škoły, kab havaryć ź dziećmi pa-biełarusku. Heta samaje hałoŭnaje: razmaŭlać pa-biełarusku i pa mahčymaści siabravać z uładami. Jany ž taksama razumiejuć, što šylda z časam pamianiajecca…»
Pierad pierapynkam paet Aleś Kłyška začytaŭ vitańnie ad paeta Źniča (manacha Iaana), jaki nie zmoh prysutničać na źjeździe, bo jamu na čas postu nielha adłučacca z Žyrovickaha manastyra.
Paralelna sa źjezdam u Pałacy mastactva adbyvalisia zvyčajnyja siezonnyja vystavy-prodažy adziežy i miodu.
Pa vynikach źjezda kiraŭnikom Sajuza biełaruskich piśmieńnikaŭ byŭ pieraabrany na novy termin Barys Piatrovič. Za jaho prahałasavali 217 čałaviek.
* * *
Sajuz biełaruskich piśmieńnikaŭ
najstarejšaja tvorčaja arhanizacyja ŭ Biełarusi. Jon byŭ zasnavany ŭ 1932 hodzie. Udzieł u stvareńni brali Janka Kupała, Jakub Kołas, Kuźma Čorny. Da kanca Savieckaha Sajuza nazyvaŭsia Sajuzam piśmieńnikaŭ BSSR, paśla zajmieŭ sučasnuju nazvu.
* * *
U 2005 častka siabraŭ Sajuza biełaruskich piśmieńnikaŭ na čale ź Mikałajem Čarhincom vyjšli ź jaho, zasnavaŭšy Sajuz piśmieńnikaŭ Biełarusi. Pryčynaj jany nazyvali «palityzacyju» i supraćstajańnie ŭładzie. Ad taho času ŭ Biełarusi isnujuć dva sajuzy piśmieńnikaŭ: niezaležny i praŭładny. I praŭładnym da hetaha času kiruje Mikałaj Čarhiniec. Źjezd čarhincoŭskaha Sajuza piśmieńnikaŭ Biełarusi adbyŭsia ŭ śniežni 2016. Jaho vitaŭ pradstaŭnik Administracyi prezidenta, prysutničali ministry infarmacyi i kultury.
