Siarhiej Žadan: Čas ad času ŭ rasijan vyłazić ich «unutrany Džuhašvili»
Napiaredadni prezientacyi svajho ramana «Varašyłaŭhrad» viadomy ŭkrainski piśmieńnik Siarhiej Žadan razam ź biełaruskimi kalehami Andrejem Chadanovičam, Iharam Babkovym i Paŭłam Kaściukievičam abmierkavali litaraturu i hramadstva ŭ kniharni «Łohvinaŭ».
Babkoŭ pačaŭ sustreču z žarta: «Heta budzie takaja intymnaja razmova z elemientami pornahłamuru…».
Ihar Babkoŭ
Chadanovič padtrymaŭ, paviedamiŭšy, što jon z Kaściukievičam adkazvaje za porna, adpaviedna Žadanu z Babkovym zastajecca hłamur.
Pra Aleksijevič i Parašenku
Ihar Babkoŭ udakładniŭ, što, kali biez žartaŭ, to havorka pojdzie pra padabienstva i adroźnieńni biełaruskaj i ŭkrainskaj litaratury. Jon adrazu ahučyŭ dumku, što hetyja dźvie litaratury iduć u roznych kirunkach. Jon padkreśliŭ, što ich cikavaść i chavajecca mienavita ŭ adroźnieńniach, a nie ŭ štučnym padabienstvie.
«Takaja ideja paŭstała paśla paŭhoda našych dyskusij i sprobaŭ zrazumieć Ukrainu», — skazaŭ Babkoŭ.
U svaju čarhu, Siarhiej Žadan adkazaŭ, što kala paŭhoda abmiarkoŭvaŭ Biełaruś – paśla atrymańnia Śviatłanaj Aleksijevič Nobieleŭskaj premii:
«U mianie skłałasia vielmi subjektyŭnaje ŭražańnie, što va Ukrainie hetamu radavalisia bolš, čym u Biełarusi. I heta śviedčyć pra toje, što sapraŭdy jość vialikaja simpatyja da Biełarusi i biełarusaŭ. Tak, było šmat niuansaŭ, i radaść była roznaj, i było šmat zaŭvah i da Aleksijevič, i da statusu, i da movy… Ale mianie ŭściešyła, što reakcyja była vielmi pazityŭnaj».
Chadanovič adznačyŭ, što Parašenka paradavaŭsia biełaruskamu Nobielu raniej za biełaruskuju ŭładu.
«Naš prezident vielmi dobra daje rady i z sacsietkami, i z roznymi infarmacyjnymi nahodami. Uvohule, jon byŭ by našmat lepšym śpičrajteram našaha prezidenta, čym našym prezidentam», — adhuknuŭsia Žadan.
Andrej Chadanovič
Pra padabienstvy i adroźnieńni
Ukrainski piśmieńnik adznačyŭ, što i ŭ biełaruskaj, i va ŭkrainskaj litaraturach niaredka prysutničaje «postkałanijalny sindrom, jaki my sami sabie naviazvajem». A ŭvohule, na dumku Žadana, pamiž našymi litaraturami šmat padabienstvaŭ, chacia b nieabchodnaść u pašyreńni ŭpłyvu nacyjanalnaj movy.
«U vas – 10 miljonaŭ patencyjnych čytačoŭ, u nas — kala 50. I ty sabie staviš takuju spartovuju metu da kožnaha ź ich niejak dajści», — patłumačyŭ Siarhiej Žadan.
Chadanovič adznačyŭ, što, akramia padabienstvaŭ, jość i roźnica, i roznyja nie tolki litaratury, ale i ich spažyŭcy.
«Ukraincy [na čytańniach] tam, dzie stajać smajliki – uśmichnucca, tam dzie možna šmyhnuć nosam ci zapłakać – pačnuć płakać. Paru razoŭ navat padali z kresłaŭ ad śmiechu. A biełarusy strymlivajucca, surjozna i davierliva — a časam i skieptyčna — hladziać tabie ŭ vočy, a potym padychodziać i dziakujuć: jak było śmiešna, jak chaciełasia rahatać», — skazaŭ jon.
Pra sindromy i stereatypy
Chadanovič padzialiŭsia dumkaj, što časam Ukraina i Biełaruś hrali rolu svojeasablivych «siaredniaha i małodšaha bratoŭ», jakija niedalublivajuć brata starejšaha. Žadan padkreśliŭ, što ŭ lubym vypadku, heta i jość «kompleks starejšaha brata», da jakoha, moža, u roznaj stupieni, ale schilnyja abiedźvie nacyi. I heta i jość nastupstvy taho samaha postkałanijalnaha sindromu, kali ty ŭsie namahańni skiroŭvaješ na supraćdziejańnie kamuści ci čamuści. Kali «siabruješ suprać», a nie «za».
Ihar Babkoŭ adznačyŭ, što niaredka i biełarusy, i ukraincy prydumvajuć sabie navakolny śviet, u tym liku i bližejšych susiedziaŭ. Žadan pahadziŭsia, adznačyŭšy, što i va Ukrainie isnuje šmat stereatypaŭ, źviazanych ź Biełaruśsiu.
«Častka ŭkraincaŭ śviata pierakananaja, što ŭ Biełarusi prosta supierprahresiŭnaja sielskaja haspadarka, a biełaruski traktaryst žyvie lepš za ŭkrainskaha ajcišnika», — patłumačyŭ Žadan.
I tamu, na jaho dumku, susiedniuju krainu treba nie dadumvać ci prydumvać, a pračytvać, paznavać, u tym liku i praź litaraturu.
Pra rasijskuju kulturu
Siarhiej Žadan padkreśliŭ, što, kažučy pra kulturu ŭkrainskuju i biełaruskuju, nielha abminuć i kulturu rasijskuju. Pa jaho słovach, siońnia kulturnaje žyćcio Biełarusi i Ukrainy ruchajecca ŭsio ž u adnym kirunku, a rasijskaja kultura – u inšym.
Siarhiej Žadan.
«I hetaja adkrytaść śvietu, cikavaść da taho, što adbyvajecca pa-za miežami svajho «hieta» — charakternaja prykmieta i vašaj, i našaj kultury», — skazaŭ Žadan.
Pa jaho słovach, raniej (u darevalucyjny, kamunistyčny pieryjady) nikoli nie było raŭnapraŭnaha dyjałohu pamiž litaraturaj rasijskaj i ŭkrainskaj, jon staŭ mahčymy tolki ŭ dzievianostych-nulavych, kali piśmieńniki dźviuch niezaležnych krain pierakładalisia, sustrakalisia, cikavili adzin adnaho.
«Praŭda, čas ad času u rasijan vyłazić ich «unutrany Džuhašvili», jaki namahajecca vystupić takim «ajcom narodaŭ». I kali jamu kažaš, što ŭ ciabie inšy baćka, a «ajciec narodaŭ» tabie nie patrebien, to jon strašenna ździŭlajecca. Ale, niehledziačy na heta, za apošnija 15 hadoŭ zaviazalisia narmalnyja adnosiny, — raspavioŭ Žadan. — Voś tolki ŭsio źmianiłasia paśla akupacyi Kryma i Danbasa».
Ale ž, padkreśliŭ jon, z tych, chto cikaviŭsia Ukrainaj da vajny, bolšaść svaich pazicyj nie źmianiła i paśla jaje. Hetyja ludzi imknucca i pa siońnia pryjazžać va Ukrainu i padtrymlivać jaje.
«Taksama ja liču, što Rasija siońnia, u płanie kultury i litaratury, hublaje svaju takuju impierskaść. I pryčyna hetamu — vajna va Ukrainie, — dadaŭ Siarhiej Žadan. — Bo Rasija ŭpieršyniu ŭ svajoj historyi straciła manapoliju na ruskuju movu. Bo na Danbasie siońnia ruskamoŭnyja vajujuć suprać ruskamoŭnych. Raniej takoha nikoli nie było. Da taho ž, napaŭšy na Ukrainu, zabraŭšy Krym, Rasija adrezała sabie šmat ryčahoŭ upłyvu na Ukrainu i jaje kulturu. Tak, jak było raniej, nikoli bolš nie budzie. Naprykład, u nas zaŭsiody było šmat ruskamoŭnych aŭtaraŭ, jakija zaŭsiody ŭsprymalisia jak častka kultury rasijskaj. Ale z pačatkam akupacyi šmat ź ich paznačyli svaje praŭkrainskija pazicyi, niezaležna ad movy, staŭšy častkaj ukrainskaha kulturnaha pola».
Pra abaronu svajoj kultury
«U nas siońnia aktyŭna abmiarkoŭvajecca, ci varta ŭvodzić peŭnyja kvoty na kolkaść rasijskich knih, muzyki. I ja razumieju, što kali b takaja razmova adbyvałasia ŭ Polščy, to hučała b śmiešna, — raskazaŭ Siarhiej Žadan. – Ale ž voś, na 25-m hodzie niezaležnaści my pavinny abmiarkoŭvać kvoty dla nacyjanalnaha kulturnaha praduktu. Heta źnievažalna, ale ž situacyja takaja. I da taho ž, kali źjavilisia sankcyjnyja śpisy tych rasijan, chto padtrymlivaje akupacyju Kryma, źnikli afišy Stasa Michajłava, Lepsa, Vajenhi. Siońnia ŭ Kijeŭ jeduć «Red Hot Chilli Peppers», «Muse», Jan Hiłan. I ja liču, što varta było zabaranić ujezd Stasu Michajłavu, kab pryjechaŭ Jan Hiłan. Ja razumieju, što dla kahości heta było častkaj žyćcia, i mohuć na miesca zabaronienych pryjści našy vajenhi i michajłavy. Ale svoj nacyjanalny rynak, ci to knižny, ci to muzyčny, treba padtrymlivać. Tak robiać i ŭ ZŠA, i ŭ Francyi, tak robiać usie, chto razumieje, što infarmacyjny rynak – taksama rynak, jaki prynosić hrošy. I važna, kab hetyja hrošy zastavalisia ŭ tvajoj krainie. I tam, dzie jość da hetaha pytańnia racyjanalny i kanstruktyŭny padychod, tam nichto nie kryčyć pra cenzuru ci zabaronu».
***
Ukrainski paet i piśmieńnik Siarhiej Žadan u miežach «Hoda ŭkrainskaj litaratury» prezientuje raman «Varašyłaŭhrad» i zbornik vybranych vieršaŭ «Ukrainskija avijalinii», pierakładzienych na biełaruskuju. Adbudziecca prezientacyja 15 červienia a 19-j u halerei «Ŭ». Akramia aŭtara, u imprezie biaruć udzieł jaho biełaruskija siabry.
